De Tsjerne. Jaargang 16

[p. 3]

Rink van der Velde:
Krystforhael

Jelke, hastou noch hwat yn 'e blaupûde? Ik bin ropsk yn 't liif. Hat net ien in brochje foar my? Dan moat ik mar in útsmiter ha, De Jong. En earst noch in slokje. Welné man, dy bus komt noch lang net. DUW-minsken kinne wol wachtsje, dêr ride se net hurder om. Wis, it is glêd, mar as hjir in keppeltsje hege hearen siet, dan soest ris sjen hoe gau dy bus hjir wie. Goeije krystdagen hawn, Wouter? Wy wol, de frou hie hwat yn 'e hûs helle, in heal mingel kleare en in pear stikken droege woarst. Hwer is myn skeppe bidarre? Bûtendoar, hen.

Moatst dy snotnoas fan in Douwe ris sjen. Yn 'e keet hat er him al forklaeid en hy doart op learzens de buorren net del. En mar djûre sigretten smoke. Hat er ek al in bromfyts? Docht my gjin nij; dy groujonges witte net hwer't se mei 't jild hinne sille. Unnut forgrieme fansels, en net iens in goeije skeppe. Juster hied er de jelte der ôf. It koe him neat skille, it koe der ek wol sûnder tocht him. Okkerdeis ha 'k ris mei him yn 'e put stien. Ik smiet der fiif stekken út tsjin him twa. En elk kertier smoke fansels. Skijtkeardels. De Jong, ik noch in slokje, en hoe is 't mei myn útsmiter?

Jow dy mar del, Jelke, de bus komt noch lang net. DUW-minsken kinne wol wachtsje. As wy in ûre letter by 't wiif komme, dat jowt neat. Mar moarns trije menuten to let op 't kerwei, dat kin gjin kant út. Moarns by tsjuster fuort en jouns by tsjuster thús. Foar trijensechtich goune.

Foar sokke mantsjes as Douwe is 't fansels noch fierstentofolle. Sa'n jonge bringt al goed fjouwer tsientsjes thús. Ik bigryp sokke âlden net, dat se him it allegear hâlde litte. Dat komt fansels noait goed. Hwat seistou? Wis, in nozem. Duvekater, dat wie yn ús tiid al oars.

De Jong, ik noch in slokje en as dy útsmiter nou net daliks komt, dan hoecht it net mear. Doe't ik sawntjin wie, hie 'k in húshâlding fan alve minsken op myn noed, stjerrende wier. Dat is nou krekt fiifenfjirtich jier lyn, tink ik. Jelke, dou moatst it noch skoan witte. Hwat is 't hjir gleon net? De Jong, dy kachel is fiersten to waerm.

Dat wie dochs yn dy strange winter, Jelke, dat heal Beets yn Crackstate siet foar streuperij. Wy hawwe doe ommers noch in wraem dien op dy ierpelbulte neist de pastorij yn Ald-Beets. Ja, doe siet ús heit ek yn Crackstate.

[p. 4]

Jelke, krigest in slokje fan my. Né, sûp op, oars krije wy spul. Wy binne mar togearre en dou hast bern yn 'e hûs. Ik kin my skoan yntinke, dat it dy net past. Dêrom krigest ien fan my. Proast, Jelke. Ho, ik moat der earst hwat yn ha. De Jong! Dy útsmiter, set dy hjir mar del, earst in slokje.

Sjoch dy dweil fan in Douwe nou ris. Dit is grif it tsiende dûbeltsje al, dat er yn dat spylding smyt. En elk kertier in kwartsje yn dy muzykdoaze. Men kin net iens rêstich prate. Hâld dochs op mei dat ding.

Us heit hienen se pakt yn Rome, tichte by De Sweach. Us Hindrik en ik wienen der by. Us heit smiet my de âld spuit ta en raesde: Rinne, sa hurd ast kinste, hwant se moatte ús gewear net ha. Ik bin dwers troch it Alddjip hinne flein, it iis snie my de hals hast út. Us heit koe sa hurd net mear rinne, dat dy krigen se. It wie yn 'e bosk fan 'e kantonrjochter. Fjouwer moanne nei 't Hearrenfean, hwant it wie syn earste kear net. Kinst bigripe, desimber, de winter foar de doar, gjin sint yn 'e hûs en heit útfanhûs. Ik wie de âldste en ús Hindrik en ik - ús Hindrik sil doe fjirtjin jier west ha - moasten mei de húshâlding rêdde. Dat is hwat oars, hen?

Moatst sa'n sleauwe fent dêr nou ris hingjen sjen. To biroerd om op syn skonken to stean. Nou sil ik oer dy útsmiter gear. Jit my der noch mar ien yn, De Jong. en Jelke ek noch ris. Dou kinst bigripe, dat wy de beide knyntsjes mei ús alven gau bipluze hienen. En doe moasten wy 't fjild wer yn. Witst noch wol Jelke, datstou dy houn deaknypt haste? Duvekater, hwat gyng dat rûch. Mar mei de hûnger yn 'e hals, docht men wol ris hwat. Wy hienen de man in mudde ierpels en dy boer in deade houn. Wy hawwe der fjouwer dagen fan iten, fan dy ierpels. Jelke, hwer ha'k myn skeppe litten? Bûtendoar hen, dat tocht ik al.

Fjouwer dagen oer in mudde ierpels. Moarns in prûs en jouns noch ris. Dan is 't gau bislikke. Hwant der wie ûndertusken ek noch in suster fan ús mem mei twa bern by ús ynkaem. Us omke siet ek yn Crackstate. Dat sei 'k strak al, heal Beets wie dêr op 'e kost. Ja ju, dat kaem, se hienen de heale simmer staekt en gjin sint sparre. Us heit? Dat wie ien fan 'e earsten, dy't boljage. In fûleindich Dommela-man. Yn 1904 wied er appèlmeester. Dommela hat wol by ús oer de flier west, mar dat heucht my net mear. Ik wie doe mar sa'n baeske. Witst hwat ús heit sei, doe't ik foar myn nûmer opkomme moast? ‘Dienstweigeren is beter, maar als je toch soldaat wordt leer het schieten dan goed. Het kan je van pas komen.’ Dat is oar

[p. 5]

praet hen? Hy hie it fansels fan Dommela. En wy hienen ek in boekje fan Multatuli yn 'e hûs. Op de arme ruggen der Javanen... Nou moatst sa'n jonge ris sjen. Jild forgrieme, yn ien siken wei. Deabinaud dat er it foar snein net opkriget. Sokke peuken smyt er fuort, hy smookt der mar krekt fan. Dy útsmiter hat my goed dien. In gleske bier, De Jong. Ik doch de learzens eefkes út. It swit sa om 'e fuotten en dy bus komt dochs noch lang net.

Hwat in earmoed, heite. De bern algeduerigen gûle en ús mem oer de senuwen. Ik sei jouns tsjin Hindrik: ‘Kom op, wy sille ris by de fûken fan dy boskwachter sjen.’ Dat wie dyselde fent dy't ús heit de kast ynholpen hie en ik wist dat er fûken hie op it Sibeswiid. Wy giene der nachts om in ûre as tolve op ôf. It frear dat it knapte en wy koenen oer iis. De fûken sieten dik yn 't iis, en de bile moast der by. It wie op 'e Sweach to hearren, mar ik sei tsjin Hindrik: ‘It nukt ús neat.’ Ik hie sahwat in kertier yn 't iis omslein, doe't ik in fûke to pakken krige. Ik die in wraem yn 't tsjuster en ik fornaem daliks wol, dat der in bêst soad kwabben yn sieten. It wie allegear libben. Ik sei: ‘Dit is klear, Hindrik. Nou noch ien, dan naeije wy der út.’ Dat rêdden wy ek en ik roaide, dat wy goed tweintich poun kwabiel yn 'e pûde hienen. En doe as 't spoar op hûs oan, hwant it hiele fjild wie yn ûnstjûr en ik tocht hieltiten al, dat der hwat oankaem. Wy wiene noch gjin heal kertier ûnderweis, doe brûsde der ien ta de ûnderwâl út. Ik rôp: ‘Set sok, Hindrik’, en wy spatten elk in kant út. Se krigen ús net, mar ús Hindrik rekke yn in wek en hy wie sa binaud wurden, dat er net wer meidoarste. Dy jonge doogde net foar dizze wrâld. Hy stiek ek yn in forkeard fel. Dou hast him noch wol kinnen, net Jelke? Hy is yn '20 forstoarn.

De Jong, noch in gleske bier en dan hâld ik der mei op.

Mar witst hwat de bak wie? Ik kom mei in pûde fol fisk thús en ik rop by de doar: ‘Mem, de panne oer it fjûr, de bern der ôf en ite.’ Ik kearde de pûde om op 'e flier en der rûgelen allinne mar kikkerts út. Stjerrende wier, der siet gjin ieltsje of kwabbe tusken. Duvel, nou kinne jim wol gnize, mar it wie goed slim. De oare deis swalke ik mei de spuit de kant fan 'e Gordyk út. Net to folle nei de Sweachster kant oer fansels, hwant dêr leinen de boskwachters fan menhear de baron op 'e rige op ús to wachtsjen. Dou witst wol, Jelke, dat der winterdeis yn Beets gjin haske of einfûgel to bikennen wie. As der in bist oan diz' kant fan 'e Beetster feart kaem, wied er al dea. Der rounen alle dagen wol hûndert Beetsters yn 't fjild, hwant

[p. 6]

hiel inkeld fordwaelde der noch wol ris in knyntsje ús kant oer. Ik hoegde der eins net iens út, hwant der wie dochs neat, mar yn 'e bok wie 't kâld en dy âljende bern koe 'k ek net mear oan 'e kop forneare. It hie twa wiken knap ferzen en der lei ek noch snie. Ik spoarde by Terwispel in hazze, mar der rounen al fjouwer man efter oan. En doe skeat ik by de Gordykster Dwinger twa skierroeken. Ik makke se fuortdaliks klear en wier is 't, it wienen krekt einfûgels. Ik tocht: Hwat kin it my forrekke, en ik sette nei de notaris ta. Us heit levere him wol ris in stik wyld en ik sei tsjin 'e faem: ‘Us heit freget oft notaris ek in pear einfûgels keapje wol.’ Ik rekke yn 'e koken en notaris krige de skierroeken. Se wienen goed fleizich, sei er. Ik sei: ‘Dizzen hawwe it goed hawn.’ ‘Boere-einen sjogge der ornaris goed út’, sei er spytgnyskjend. Ik krige in daelder en dat wie hwat fansels. Mar fjouwer dagen letter wie 't wer sa fier. En doe waerd it goed slim.

Hwat sei 'k dy, hen! Ja jonge, dy bus komt noch lang net. Ik nim noch in gleske bier en dan wol ik fuortdaliks bitelje. Douwe duvel, hâld op mei dat muzykding. Ik wurd der gek fan yn 'e kop. Welné, net om sizzen jaen wolle fansels. Dat moasten wy froeger ris lappe. Dan skopte ús heit ús de bonken stikken.

Hwat? Ja, goed slim. Us mem rekke op bêd en ús muoike naeide der út, nei Ljouwert ta. Se is letter weromkommen, mei in bern der by. En dy oare beide hienen wy sa lang op ús noed. Ik sei tsjin Hindrik: ‘Dou de húshâlding, en ik sil der foar soargje dat der iten komt.’ Ik tocht: ‘Elkenien dy't my foar de fuotten komt, sjit ik foar de kop.’ Dat wie earste krystdei, ik wit it noch skoan. Ik sette op Rome ta, mar ik hie noch gjin stap ta de bosk yn dien, doe kamen se al fan fjouwer kanten op my ôf. Ik wer werom en op Terwispel oan en doe nei de Dwinger. Mar gjin bistje fansels en de skierroeken hienen it ek yn 'e gaten. Doe't ik thúskaem hie Hindrik de bern nei it krystfeest yn Ald Beets. Wy kamen der oars net, mar mei de krystdagen krigen de bern gauris hwat mei nei hûs, in sinesappel of in stik koeke. Ik sei: ‘Dy hoege joun net mei de lege mage op bêd. Dêr binne wy ôf.’ En och hearken, dêr kamen se thús mei in printsje en neat yn 't liif. Se hienen net iens in kop molke hawn.

Ja, ik sil ôfrekkenje, De Jong. In grou tsientsje? Dat feecht der yn. Hawar, dan noch ien útsetter.

Hindrik en ik smieten de bern op bêd, mar se dienen oars net as raze. En ús mem mar oangean, dat ik der net út moast,

[p. 7]

hwant dy seach wol oankommen dat it misbiteare soe. Mar ik waerd sa biroerd fan dat âljen, dat ik pak de âld spuit en rin der út. It wie suver ljochtskyndei, it frear fûl en de snie wie stielhurd. Elke stap dy't ik die koenen se yn Terwispel wol hearre. Ik tocht: ‘Dit wurdt neat. Se sjogge my op 'e Sweach nou al oankommen en oars hearre se it wol.’ Hâld dyn bek, Douwe, en nou siz ik it net wer. O, dat soe 'k ek sizze.

En nou mei ik hjir fuort dea delfalle as 't net wier is: der kaem in grou ré op my ta, in bok. Samar, as wied er út 'e loft fallen. Fyftich foet fan my ôf stied er my oan to sjen. Jelke, dou witst wol dat der yn Beets winterdeis gjin bist yn 't libben bleau en dou witst krekt like goed as ik, dat der noait in rébok kaem, ek simmerdeis net. It bistiet net en dochs is 't wier. Der hat noait ien west dy't it leauwe woe en allegear seinen se, dat ik him fan 'e Sweach helle hie. Doe ha 'k it mar net fierder forteld. Mar dy bok stie by ús foar hûs en hy hat krekt salang op my wachte oant ik de spuit laden hie en him sjitte koe. Dy bok hat ûs de winter troch sleept.

Jelke, ik ha myn ark dochs bûten stean? Dy bus komt net mear. As hjir nou hege hearen sieten, dan wie 't hwat oars. Mar DUW-minsken kinne wol rinne.

Sûnder dy rébok hienen wy it net rêd. Wolst wol leauwe, dat ik it sels eins net leau. En dochs wie it bist der. En dat soe 'k nou sa minlike graech witte wolle: hwer kaem dat ré wei?