De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 301]

Paulus Akkerman:
Harke' bouk ut 'e spitkeet

In izige wyn sloech foar master op. In loft blau as laei stie leech oer de swarte treasteleazens fan de earmtlike heide.

‘Snie en ûngemak’, grommele Bouk. Hja krige it bern op 'e oare earm. Op 'e lange ein woech it as lead en it wie mar in hantsjefol. De oproune jeften, yn 'e skelk biboun, hongen der op it lêst ek noch al yn. Likegoed roun hja mei wisse stappen. It wie nou net fier mear, dat wie ek mar goed. De dei wie om. Ut 'e fiere bosk skou de joun oan en naem bisit fan de heide.

By Murke' Sjoek koe 't wer net op. De âld piip op 'e spitkeet rikke as soe er barste. By Murk wie 't dochs in spul: smyt yn en helje mear. Hwa't it breed hat, lit it breed hingje - Murk soe ek noch wol ris to pal komme. Dy bidarre ek noch wol ris to Ljouwert of tominsten yn Feanhuzen.

Bareld en Jouk hiene it ljocht al op. Toe mar, toe mar. De winter moast oars noch komme.

Frearks Jel spatte út 'e keet. ‘Hast it wer biroun, Bouk?’

‘Dat sjochst’, sei hja koart en stoep troch. Noch efkes, dêr lei de eigen hutte feal en skier as de groun dêr't er út dold wie.

‘Mem.’ Dat wie it wolkom fan Lysbet, de âldste, sawn jier, dy't de hiele dei op 'e beide jonges past hie.

‘Jow my Lamkje mar mem.’

‘Tink der om datst se net knoffelje litst.’ Efkes joech hja har del op in stoel, de wurgens gyng har troch de skonken. It wiene my dagen.

‘Krije wy nou iten, mem?’ Douwe wie seis, hy hie tearen yn it wite gesicht as in âld man.

Dy iene simpele fraech wie op dat stuit foar Bouk tofolle. ‘Hâld de bek jonge. Ik bin noch net binnendoarren of jim janke al wer om iten, ik hoech oars neat to dwaen as foar jim klear to stean, noch gjin fiif menuten kin 'k ta mysels komme.’

De hiel âld hutte wie fol fan har rachend en skeldend lûd. It jonkje siet swijend yn in hoeke en liet alles oer him hinne gean.

Unforwachts hâldde Bouk op. It like hast ûnreedlik, dat swijen sa mar ynienen. Ysbrand, it jonkje fan fjouwer, de lytse hannen blau fan 'e kjeld, sette it op in gûlen. Fan Lysbet liet er him treaste. ‘Mem is ommers thús, stil nou mar, aenst komt it fjûr oan.’

‘Ja, ik sil fjûr meitsje’, sei Bouk mei in hiel oar lûd. Earst stalle hja de bibiddele jeften op 'e tafel: In himpe brea, in klobbe winkelsmoar, in protsje brune beanen, hwat ôfdroegen liifdracht en noch in ditsje en in datsje. ‘Ofbliuwe’, snaude Bouk. Douwe sprong tobek, memme hân feegde oan. Fan 'e weromstuit sette Ysbrand fannijs út ein. ‘Ast dy net stil hâldst sil 'k dy reitsje, dan witst hwerst om moartest.’

Hja lei fjûr oan. Yn in omsjoch stie de hiele hutte fol skerpe, bitende reek. It duorre efkes, doe sloech de lôge yn 'e lichte branje, it gûlde yn 'e roastige piip. It ljocht moast ek mar op.

Readich skynde 't yn de earmoedige hoale. Bouke' skaed stie as in swarte

[p. 302]

driigjende tsjamme tsjin 'e tsjustere souder.

Bouk, meager, bienbitich, mar de griis-griene eagen fel yn it wite gesicht. It wyld bosk read hier as in lôge om 'e holle.

Hja feegde yn it stik brea, loege dêr wetterige ierappels op. ‘Hjir, ite.’ As wolven foelen se der op oan, yn in smook hiene hja it op. Hja dronken dêr sûkereiwetter ta, dêr siet ek noch hwat kofjetsjûk yn. It iten naem gjin tiid. Sels lei Bouk de lytste op bêd, dy kaem yn 'e weach. Hja hie nou de romte. Lysbet griemde mei hwat waerm wetter en in smoarge doek. De beide jonkjes waerden wei yn it oare bedsté.

Lysbet skoude nei de âld kachel, de holle heukrich tusken de smelle skouders. De wyn bearde om 'e hutte. Bouk skeukte de rêch tsjin 'e stoel, de meagere earmen oer elkoar. De lea soe jin bifalle nei it waerm miel. Nou siet it hjir goed nei in dei fan swalkjen mei in lange nacht foar hannen. As der mar gjin snie kaem, de wegen soene sa min wurde. It soe it biddeljen mooglik to'n goede komme, mar it lyts fanke soe thús bliuwe moatte...

Hja skoude tichter nei de kachel. ‘Dû moatst ek op bêd Lysbet.’ It famke skou by de jonkjes ûnder de foddeboel. Drôgjend bleau Bouk sitten. Nou wiene de minne diken fier en alle jounen krigen hja noch in stikhinne sêd. Hja rêdden it wol. Fiif moanne hie Harke nou om, noch fjouwer hie er to goede. Fan 't winter wie er dêr mei bisteld. Yn Ljouwert soe er wol bikomme, dêr wisten se wol ried mei sokke wyldemannen. Né, hy wie yn it minst net kwea. In koartkop wie 't, opljeppend, sa mar troch alles hinne dûm. In slinger oan 'e earen, hwat frommis soe soks net fan har man forneare kinne? In dúst en in skop, hwerom net? Dêr wiene it manlju foar.

Mar de lêste kear wie to bot oankomd. Harke wist fan gjin ophâlden. Nou soe er wol witte dat har net alles goed wie. Njoggen moanne, tiid to bikommen... Harke, hwat wie er sterk, de polysjes hiene wurk mei him hawn. Har jonge, it roun har waerm oer de lea...

Tsjin it sin hast kearde se har om, mei't de doar gyng. ‘Knjilles hie 'k al net tocht, doch dy doar ticht.’

Dêr stie er. Lyts, miswoechsen, fiersten to lange earmen, djip lizzende loerende eagen, in weetlik glimke om 'e brede mûle. In kobalt.

‘Ik sei, joun.’ Hy roun nei de tafel, krige de wrakke stoel. ‘Ik woe ris by dy sjen, Bouk. Dû sitst hjir mar alle jounen allinne, ik mei dat min ha. Hoe giet it, âlde?’

‘Wol goed, wy skarrelje der wol troch.’

‘De jounen wurde oars lang, dû silst wol hwat oanspraek ha kinne.’

‘Ik gean jouns yntiids op bêd moatst tinke.’

‘Dan wurde de nachten lang, ha, ha, lang en ienlik, dat sil foar dy ek net tafalle Bouk.’ Hy bûgde him hwat nei har oer: ‘Kinst nachts noch waerm wurde?’

‘Hwat rekket dy dat?’

‘Hoechst net sa lêbbich, ik missiz dy dochs neat? Ik bin hjir nammers net kommen om mei dy to tsieren, hoe liket dit?’ Hy helle in heal fleske drank út 'e bûs.

Bouke eagen ljochten op. ‘Dat sil 'k net ôfslaen.’

[p. 303]

‘Dat tocht ik ek.’

Hja hiene it yn in kopke. De triennen sprongen Bouk yn 'e eagen, it wie al hast in healjier lyn dat hja it lêste hawn hie. It brânde en biet en gyng har woldiedich troch alle lea.

Knjilles skikte hwat tichter by. Hja fornaem it net iens. As yn in fier fisioen seach hja har swalkjen by de huzen lâns, gjin doar sloech hja oer. Hwat smiet it op? Hjir in sint, dêr in grau en in snau, by in oar in board brij, in fjirden liet de houn los...

‘Dû moatst noch ris opdrinke.’

Hwat is in heal fleske drank? Nammers Knjilles hie fierwei it measte hawn, dy wie it wend.

Frjemd en tagelyk noflik sloech en sûze it har yn 'e holle. De skeamele hutte like har it allermoaiste plak op 'e hiele wrâld. Hjir wie it smûk en smout, gjin wrede kjeld dy't har hjir deare koe. Deun by har eamele Knjilles, hja hearde der net nei. Ut en troch lei er har de hân op 'e earm, hja fornaem it net iens. Har eagen stoarren yn fiere fierten, hja tocht oan Harke en glimke.

Hy skodde har oan 'e earm, nou moast hja wol hearre. Syn lûd wie heas en lústerjend. ‘Ik haw noch mear foar dy. Dat swalkjen by't winter is gjin dwaen gelyk. Hjir...’ Hy taestte yn 'e pong en treau har in grouwe ryksdaelder yn 'e hân.

Stiif kniep hja de fingers dêr om hinne. Sulverjild! In ryksdaelder!!

‘Mar nou bliuw ik hjir fannacht.’

De wurden gyngen oan har foarby. Jild, grou jild.

‘Bouk.’ De boppelippe hie er oplutsen as in lilke houn, de eagen loerden gleon. Wer skodde er har oan 'e earm. ‘Ik siz Bouk, ik bliuw hjir fannacht.’

Stadich kaem hja ta harsels. ‘En dan?’, frege hja ôfwêzich.

‘Ha, ha, dû fregest nei de bikende wei, dû bist gjin bern mear wol?’

Hja glimke net mear, har eagen liken stikken fjûr, tagelyk stie hja oerein, great en driigjend. ‘Hwa mienst datst foar hast?’, hja hime der oer.

Hy wie ek oerein komd en moast by har opsjen, troch alles hinne falsk stiene de skeane eagen.

‘Dat doarstû tsjin in troud frommis sizze, dû?’ Hja like noch greater to wurden. ‘Der út en gau.’

‘Dat soe'st wol wolle. Myn drank en myn jild binne goed genôch, hè? Mar sa komst net fan my ôf!’

It lytste famke bigoun to gûlen. In lyts lûd yn it great trelit. Yn it oare bedsté krûpten de trije bern bang en beevjend yn in hoeke.

Hja woe him der út sette. Hy skopte en sloech. Falsk biet er har yn 'e hân. Hja joech in lange hege skreau. Hy toskuorde har de klean. Syn fel bigearen makke him sterk.

Under dat heftich fjochtsjen gyng de doar. Murk. Fuortynienen seach er hwat dêr to dwaen wie. Mei ien greate stap kaem er de hutte yn. In machtige hân griep Knjilles yn it boarst. Sûnder kantroeren fleach er troch de doar. As in sek kwakte 'r yn it sân. Bûten weve Murk mei him ôf, hy bande 'm fan 'e heide.

Hast in wike bleau Bouk by honk en tarde fan 'e ryksdaelder.