De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 244]

Sjoerd van der Schaaf:
De Noordman-saga

Noordman, hjitte hy, P. Noordman, taxateur. Dat stie op syn doar. It hat, earlik sein, hiel lang syn eigen doar net iens west. Hy wenne by syn mem, en dy is tige âld wurden. Doe't wy bern wiene, stie Noordman wolris by ús knikken to sjen: in dûbeld mantsje fan al fier oer de fyftich, mei in gouden haloazjekeatling op it fettich festje. Hy hie wol forstân fan knikken, en sei der forstannige wurden oer. Hy wist ek wol, hwa't it tûkst wie. Ienkear frege ik him: ‘Noordman, hwat is dat, taxateur?’ Hy sei: ‘Skatte fansels. Skatte fan fêstichheden.’ Nou wist ik net, hwat fêstichheden wiene, mar dat woe ik net wêze. Yn alle gefallen wie taxateur blykber gjin drok birop, hwant P. Noordman strúnde meast hwat sûnder doel op 'e buorren om, en simmerdeis mocht er graech angelfiskje.

Doe't ik âlder waerd en hwat learde, hiene P. Noordman en ik mekoarren net folle mear to fortellen. Knikken die ik net mear, en fêstichheden hie ik net. Ik frege ienkear oan ús mem: ‘Hwêr bistiet dy Noordman einliken fan?’ Hja loek oan 'e skouders. ‘Ei ju, dêr is wol jild.’ Syn mem libbe doe noch as in hart. Der waerd sein, dat hja mei him nei de winkel gyng, as er in pakje klean ha moast. Mar hy krige fêst net faek in pakje klean. Men seach him almeast yn itselde skurve habyt.

Der kaem in tiid, dat ik him út it each forlear. Hwat koe P. Noordman my ek skele? Hy wie hwat in simpele geast, dy't sels by de brêge mear swei as praette. Pas letter hearde ik syn drama. P. Noordman waerd sechstich, en syn mem libbe noch en regearre mei krêftige hân. Hy waerd fiif en sechstich, en it sil doe wol sahwat west hawwe, dat syn mem, al oer de njoggentich, hwat minder waerd. Dokter ornearre, dat der in help komme moast. Sa die Likeltsje, lang en spjuchtich en amper tweintich, har yntré yn it hûs. It measte forstân hie hja ek net, en har skjinnens koe gjin sprekken lije. Mar ûnder it biwâld fan frou Noordman marsjearde it wol sahwat. Dat duorre sa trije jier. Doe helle de dea op in nacht de âld frou en wie P. Noordman in wees.

P. Noordman krige it jild en de húshâldster Likeltsje. It moat sa west hawwe, dat Likeltsje trouwe woe en P. Noordman, doe hast sawntich, it der net op hie. Mar Likeltsje woun de slach. Foar de wierheit fan alle praetsjes kin ik net ynstean. Der waerd sein, dat Noordman in deimannich nei it trouwen op 'e siktarije kaem en rôp, dat der mar in streek troch de akte helle wurde moast, om't it gjin kant út koe. Dêr wie ek it forhael fan de bak mei ierdbeijen, dy't Likeltsje op in skimerjoun har man joech en dy hwat nuver smakke. Doe't it ljocht opkaem, blykte der in grouwe slak op to sitten, dy't de taxateur al foar de helte op hie.

Elkenien moat mar leauwe, hwat er der fan leauwe wol. Sels krige ik wer kunde oan P. Noordman yn it tramke nei H. Syn troanje hie mear fâlden krige en wie hwat reafalliger wurden. P. Noordman seach der net jonger út as syn sawntich jier. Hy hie it heechste wurd. Hy sei: ‘Men libbet. Men hat jild. Hwerfoar? Ik haw it jierren en jierren net witten.

[p. 245]

Mar nou wit ik it.’ It die my tige nij, hwat P. Noordman ynienen úntdutsen hie, nei in lang minskelibben sahwat liddich op 'e buorren omhongen to hawwen. Wied er bikeard? Hied er syn jild oerdroegen oan it heilsleger? It wie nijsgjirrich, him oan it wurd to sjen. Hy stiek in biswarrende finger op. ‘Ik siz jimme, in minskebistean is neat, sinten binne neat, as men net wit hwat men der mei bigjinne moat. Ik wit it. Einlings wit ik it.’ Dy P. Noordman, hwàt wist er? Ik loek in man nêst my oan 'e mouwe. Ik lústere: ‘Hwat hat er, hwat is der mei him?’ De man die de hân by de mûle om sêft to praten. ‘Hy sil nei it gemeentehûs om in jonge dochter oan to jaen.’

Dat wie it dus. It like my net sa goed ta. Hy hie in sútrich jaske oan, en it fetlike festje miende ik, lang forlyn alris sjoen to hawwen. It haloazjekeatling blonk hast hwat ûnwêzenlik. In jonge dochter by dy todde fan in Likeltsje! ‘Stek in sigaer oan, mannen!’ sei Noordman. Hy helle in doaze út de bûse. Se liken net sa bêst, en der sieten ek mar inkelde mear yn. Mar der waerden doch hwat hannen nei útstutsen, en der kamen inkelde goede winsken los. ‘Op 'e goede ôfrin.’ - ‘Op 'e sounens fan de poppe.’ - ‘Sa mar mear en dan soun.’ It taxateurke bea my syn lêste smookstok oan. ‘Hjirsa, jo ek ien!’ Ik bitanke freonlik. ‘Foar sigaren haw ik gjin geduld. Hwat ik sizze woe, dit sil jou iennichste wol bliuwe, tink ik.’ Hwat gyng it my oan? Mar it gefal hage my net. Noordman loek oan syn sigaer. ‘Sjoch, dat sit sjesa, soks makket de natûr út. Men hat der gjin sizzen fan.’ Doe sloech er my op 'e knibbel. ‘Mar hwat is it noflik, dat it om it jild net hoecht oer to gean!’

To H. knoffele hy der út, dûbeld en tige op 't skik. Och, in drama wie it net, doe noch net. Hy hie ommers jild. Hoefolle jild hied er? Yn it tramke fortelde immen, dat er eigener wie fan hwat minne huzen, in pear pleatskes en hjir en dêr in stikje lân. It hâldde net oer, neffens him. En fan hwat it taksearjen opbrocht, koed er amper in pear mudde winterierappels keapje. Mar ja, faeks wie der ek noch hwat yn 'e brânkast. En elkenien achte, dat dat dan mar to hoopjen wie.

It drama kaem letter pas. De natûr makke út, dat P. Noordman en Likeltsje der noch fjouwer bern by krigen. Dêr wie it kaptaeltsje fan de lytse taxateur net op birekkene. Ik haw fan it stik allinne mar it earste bidriuw sjoen en it lêste. Dêr tuskenyn moat it sa gien wêze, dat sa stadichoan alles forkocht waerd: de minne huzen, de pleatskes, de stikken lân. Oer in brânkast haw ik nimmen praten heard. Der sil wol net ien west hawwe. Ek it eigen hûs, dat dêr't P. Noordman, taxateur, op stie, kaem ûnder de hammer; en it is oerstallich om to freegjen hwat der mei it gouden haloazjekeatling barde. In jier of trije, neidat Noordman de sin fan it libben en it genot fan it jild ûntdutsen hie, wied er sa neaken as in swel. Fiif bern joech de natûr him en it sloof Likeltsje; doe wie it út, hwant hy gyng dea. It bitsjutte, dat it earmbistjûr ien minder to ûnderhâlden hie.

Mar it wie noch net it lêste bidriuw. Dat spile him pas in jiermannich letter ôf. It wie yn septimber, mei de septimbermerke. Jochum Jaringa, dy goede man, wie op it idé kaem, dat der hwat ynsammele wurde moast foar de Noordman-bern, dy earme stumpers, dy ek wolris hwat wille ha

[p. 246]

mochten. Nou, Jochum Jaringa barde noch al hwat yn, en hy wie sa ûnforstannich, it oan Likeltsje to jaen, dy al yn tiden safolle net bymekoarren sjoen hie. It waerd in moaije merke foar de bern, dy wakker draeije koene, feestmûtsen op 'e holle krigen en sobben op sûrstokken en bliesden op papieren lawaeidingen. Oant safier gyng it wol goed. Mar it sil wol sa wêze, dat de weelde Likeltsje hwat nei de holle stiigd wie. Hja wist it sa goed net mear. It kaem hjir op del, dat hja de lêste joun, doe't de bern al op bêd leine, der mei in fint fan de sjuttinte út naeide.

En de earme stumpers fan bern? Ik leau dat Jochum Jaringa, dy goede man, der him noch even mei bimuoid hat; mar doe Likeltsje net werom kaem, moast der hwat barre. De boargemaster ornearre, dat de fiifkaert mar nei it earmhûs moast; de Fâdijrie koe der dan wol fierder mei rêdde. Dat wie it lêste bidriuw, en ik haw it sjoen. De fjildwachter hie se op strjitte, it wie in gûlen en jammerjen fan kom-sa. Doe kaem in buorfrou hwat yn it sin. ‘Wachtsje ris’, sei hja. Ut it hûs helle hja de feestmûtsen en de papieren trompetten. En sjoch, dêr laken de bern troch har triennen hinne. En sa, forsierd en ûnder it lûd fan skalmeijen, dreau de fjildwachter de lytse Noordman-keppel nei it earmhûs oan 'e oare kant de buorren.