De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 133]

D. Kalma †:
De Wolwa-sprake

Ta ynlieding.

Yn de Wolwa-sprake (Iislânsk Voluspá) hat in Iislânsk dichter de Noardgermaenske skôging werjown fan it ûntstean, it forgean en de herrizenis fan de skepping.

Neffens de haedsaek is dy skôging ien mei it oer-leauwen fan de Germaenske folken. Yn de bline krêften fan de natûr bringe de hillige goaden klearens en oardering. Mar dizze goaden, fan it slachte fan de Asen, komme al ier yn striid mei in oar goade-slachte, dat fan de Wanen, en de ein fan dizze striid is net de ûndergong fan ien fan de twa machten, mar in nij goadeboun, fan Asen en Wanen beide, dat tonei de wrâld bistjûrt. Tsjin oare machten lykwols duorret de striid altydtroch: de reuzen, wylde ûnbidige wêzens dy't de goadene wrâldplan tsjinwurkje dêr't hja kinne; en de oan har bisibbe munsters, lyk as de wolf Fenrir en de Midgeardslange Iormungande. De goaden kinne har allinne steande hâlde troch al har fornimstigens en al har krêft, troch Odin's wiisheit en Thor's hammer, en sels sa lije hja yn de striid mei de reuzen forlies op forlies. Dêrby hawwe hja, yn de fjûrgod Loki, de forrieder yn har formidden. Sa komt it dat har leafling Baldur falt; dêrnei is alle frede tobrutsen, en de einstriid tusken de goaden en har fijannen set yn. Nou rjochtsje beide krêften inoar to groune, mar út de ûndergong sil in forjonge wrâld ûnder nije godlike hearskers forrize. Yn dizze greate wrâldskôging forbynt in helthaftige libbensopfetting har oan in djip bigryp fan de ûnfolsleinens fan al it bisteande en in sterk leauwen oan de fornijende krêft fan it libben; de striid foar it eale warret net foar de ûndergong, mar it eale forriist yn oare foarm. Sa is dizze wrâldskôging tagelyk natûrlik, realistysk en bitrouwend, sûnder selsbitsjoening oer it libben, in moedige en manlike libbens-oannimming.

Wylst lykwols de haedwearden fan dizze wytging Germaensk folksbisit binne, draecht de Wolwa-sprake, yn geast en foarm., de kleare merktekens fan in great persoanlik dichter. It is dúdlik dat hy, trou bliuwend oan it âlde, dochs in iepen ear hawn hat ek foar de Kristlike wytging; en men ûntkomt net oan it tinken dat hy syn harkers bybringe wollen hat dat it Germaenske leauwen al dy greate wierheit hie dêr't de nijljochters fan syn tiid de frjemde godstsjinst om forearen. Nimmen soe sizze kinne dat de geast fan de Wolwa-sprake Kristlik is: der is gjin praet fan de folsleine hillichheit, noch fan in fal, hommels, út de steat fan genede yn dy fan de sûnde, noch fan in fan nijs mei God formoedsoenjende forlosser; it lêste oardiel is yn it Kristendom de ynset fan de ivichheit, hjir it bigjin fan in nije libbens-rounte. Ek is it net nedich eltse strofe dy't it Kristlike mark draecht, oan de dichter fan de Wolwa-sprake ta to skriuwen; alteast ien sa'n strofe is moai wis in letter ynskousel. Oan de oare kant is yn forskate mominten de oerienkomst sa great, dat men wol in kennisse fan de haedsaken fan de Kristlike leare oannimme moat.

De wytging wurdt foardroegen op treflik foegjende wize, trochdat se as wiisheit en foarsizzing lein wurdt yn de mûle fan in Wolwa, in skôgjende en út krêft fan dy skôging profetearjende frou, dy't út opdracht fan Odin sprekt. Hja docht gjin biskriuwend relaes, hja ropt op yn bylden; hja hoecht net út to wreidzjen, om't har harkers de âlde sêgen kenne. Dochs hat har sprake net allinne macht fan byld, mar ek in fêste sin, dy't yn de bou fan it gehiel goed to folgjen is. It Germaenske stêfrymfers, hjir op Noardske wize ta strofen gearfoege, is in treftich fiermiddel fan dizze sprake, dy't nea miend west hat as sang, mar as oangripende foardracht. Men seit dizze fersen allinne goed as men se seit lyk as it nedich wêze soe foar in moai greate ripe fan harkers yn de iepen loft; mar dan sil men ek fornimme dat gjin oare foarm trefliker de skôging drage koe.

[p. 134]

Ek tsjintwurdich en yn in oare Germaenske sprake sil men dan faeks jit forstean, hwerom dit dicht yn de âldere Edda it eareplak krige hat. Eat is dêryn dat ek nou jit ús djipst wêzen rekket.

De folgjende oersetting, dy't ta stân kommen is yn maeije en juny 1940, folget it Iislânsk sa trou mûglik; it stêfrym is rounom biwarre, en alle opsetlike tsjusterens is mijd. De Dútske oersetting fan Genzmer en de Hollânske fan De Vries binne rieplachte.

Hwat yn lytse letter stiet, is tafoege fan de oersetter.

Bieding fan stiltme;

de oerwrâld.

Stiltme hjit ik

de hill'ge sibben,

mânsker en minder

migen fan Heimdall;

Dû wolst, Walfader,

ik sil har wytgje

fan fierste foartiid

de fromme sêgen.

Fan reuzen wit ik

dy't foarst forriisden,

dy't my wêzen joegen

ear't ieuwen waerden;

njoggen wrâlden wit ik

en njoggen woartels

lyk de mânske mjitbeam

macht set hjirûnder.

Earen foar alles

hat Ymir libbe;

der wie sân noch sé

noch it koele sljurkjen;

alhiel nin ierde

noch earne himel,

mar grounleas gapjen,

en ninsté gers.

Oant Bur's soannen

de boaijem hegen,

hja dy't skoepen

de swide Midgeard;

út it súd biskynde

sinne it stiente,

dat de groun oer groeide

grienjend krûd.

Ut it súd sloech sinne,

hja, moanne' selskip,

om de himel-rânne

de rjochter hân;

de sinne wist net

hwer't har sealen stiene,

de moanne wist net

hokfoar macht hy hie,

nin stjerren wisten

it sté fan har skinen.

De goaden oarderje de

wrâld en skeppe dwer-

gen en minsken.

Wrâlds rieden giene

doe ta har rjochtstoel,

goaden alhillich,

en gunden it acht;

hja joegen nammen

oan nacht en nijmoanne,

hja neamden moarn

en it middei-skoft,

twiljocht en joune,

de tiid ta mjitte.

Op de Ida-miede

metten de Asen;

dêr timm'ren hja heech

Larich in timpel;

hja stiften smitten,

smeiden berch-oer,

formearren tangen

en treftich reau.

Tige blydskip

joech bûten it boardspul;

oan kostlik goud

miskearre har neat;

oant reuze-dochters

forriisden, trije,

út de wrâld fan dy wylden,

weldich fan lea.

[p. 135]

9.

Wrâlds rieden giene

 

doe ta har rjochtstoel,

 

goaden alhillich

 

en gunden it acht:

 

hwa't skeppe soe

 

de smite fan dwergen,

 

út Brimirs bloed

 

en Bláins skonken.

 

 

10.

Ut it tal fan Asen

 

teagen der trije,

 

machtich en minlik

 

nei Midgeards went;

 

hja founen op 't lân

 

twa, lyts yn kinnen,

 

Ask en Embla,

 

oan wêzen earm.

 

 

11.

Nin amme wie harres,

 

noch geastlike ealens,

 

gloede noch bylding

 

noch lichemsgoed;

 

amme joech Odin,

 

wit's ealens Hoenir,

 

gloede joech Lodur

 

en lichems-goed.

 

 

 

Fan de libbensbeam en

 

de lotsliedsters.

 

 

12.

In esk wit ik stean,

 

Yggdrasil hjitten,

 

foarstlik, dêr't flûnkerjend

 

fochte oer siicht;

 

dêrwei lûkt dauwe

 

oant djip yn delten;

 

grien stiet er, ivich,

 

oan Urd har saed.

 

 

13.

Dêrwei kamen fammen,

 

folle-biwitten,

 

Trije, út it seal

 

dêr't dy stamme oer tilt;

 

Ien neamde men Urd,

 

in oar Werdandi

 

- hja sniene de stêven -

 

en Skuld wie tredde;

 

hja stelden kêsten,

 

hja keazen de lotswei

 

foar minsk'ne lagen

 

troch libben's striid.

 

Oer de striid tusken

 

Asen en Wanen.

 

 

14.

Dat kundige foarst

 

in kriich foar follen,

 

doe't goad'ne spearen

 

Gullveig staetten,

 

en yn Hâr's loftstins

 

har lea tobarnd waerd,

 

trijeris barnd waerd

 

dy't trijeris berne.

 

 

15.

Men hiet har Heid

 

dêr't yn hûs hja kaem,

 

in wiif foarwittend

 

en wiis yn tsjoenen;

 

tinzen bitiisde hja;

 

tûznen forbjustre hja;

 

tsjoede froulju

 

earen har tige.

 

 

16.

Wrâlds rieden giene

 

doe ta har rjochtstoel,

 

goaden alhillich

 

en gunden it acht:

 

oft it bêst wie foar d'Asen

 

dit ôf to boetsjen,

 

of allegear fierders

 

rjocht ha op offers.

 

 

17.

Odin sling're

 

de spear mids de smite;

 

dat kundige foarst

 

foar follen kriich;

 

fan Asene boarch

 

tobriek de boerdwâl;

 

winnend forwoastgen

 

Wanen de fjilden.

 

 

 

Ieden tusken goaden

 

en reuzen tobrutsen.

 

 

18.

Wrâlds rieders giene

 

doe ta har rjochtstoel,

 

goaden alhillich

 

en gunden it acht:

 

hwa't ûnks floed easd hie

 

oer al de loft

 

en Od's faem forret

 

oan it reuzelaech.

[p. 136]

19.

Mar Thor sloech ta

 

yn syn tige grime

 

- dy sit net stil

 

as er soks fornimt! -

 

neat telde mear, wurd

 

noch trou-biwizing,

 

nin inkelde ied

 

ea tuske har sward.

 

 

 

Hoe fier it witten fan

 

de Wolwa rikt.

 

 

20.

Ik wit fan Heimdall

 

de hoarn forhoalen,

 

ûnder godlike

 

glânskleare beam;

 

dêroer seach ik ljochtsjen

 

in libben fochte

 

út Walfaer's wijpân;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

21.

Ik siet iensum earne

 

doe't dy âlde kaem,

 

doe't Asene lieder

 

yn it each my lôke;

 

hwat fregestû my?

 

hwat fergest fan my?

 

ik wit it, Odin,

 

hwerstû dyn each burchst!

 

 

22.

(Fan Odin wit ik

 

it each forhoalen)

 

yn Mimir's boarne,

 

fan mearen swiid;

 

mea drinkt Mimir

 

eltse moarntiid

 

út Walfaer's wijpân;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

23.

Hearfaer joech my

 

halskeat en ringen,

 

foar takomstwitten

 

en toverwiisheit;

 

wiid, wiid oerskôgje ik

 

elts wrâldbirin.

 

 

24.

Walkieren skôge ik,

 

út wiidten kommen,

 

rée rydsters

 

ta helt'ne rigen;

 

Skuld hold it skyld,

 

Skogul as oarde,

 

Gunn, Hildr, Gondul

 

en Geirskogul;

 

sa neamt me har,

 

dy heltene minsken,

 

Walkieren, ré

 

ta riden oer 't fjild.

 

 

 

Fan Buldur's dea.

 

 

25.

Ik seach foar Baldur,

 

de bliedende hill'ge,

 

it bern fan Odin,

 

ûnk forhoalen;

 

heech oer ierde

 

woechs eal en leaflik

 

op mânske stamme

 

de misteltwiich.

 

 

26.

Dy heane tûke,

 

hoe tear er like,

 

waerd in flitse dy't flime,

 

fytre fan Hodur;

 

mar ring waerd berne

 

de broer fan Baldur,

 

dy't ien nacht âld

 

al eabel wrek naem.

 

 

27.

Hier hied er kjimd

 

noch hannen wosken,

 

ear't it fjûr tobarnde

 

dy't Baldur daet hie;

 

mar Frigg hat skriemd

 

yn har Fenzalin

 

om it wé fan Walhal;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

28.

Yn de bosk fan boarnen

 

seach ik boun lizzen

 

ien, lykjend op Loki;

 

de leagen-slije;

 

dêr sit Sigyn,

 

foar him soargjend,

 

net swiid yn wille;

 

sei, hwa wit mear?

[p. 137]

 

Biskriuwing fan de oarden

 

fan it tsjoed.

 

 

29.

Eastwei skout

 

troch efterdelten

 

fol dolken en swurden

 

de stream fan Slid.

 

 

30.

Der stie op noard

 

yn it Nidafjild

 

in seal út goud

 

foar Sindri's sibben;

 

yn Okolnir

 

stie in oare jit,

 

in reus syn bierseal

 

dy't Brimir hjit.

 

 

31.

In seal seach ik,

 

sinne ûnttein,

 

op de Dead'ne strân,

 

de doarren noardlik;

 

fan it dak dripket

 

deadlike etter,

 

foar muorren wynt dêr it

 

wjirmekrôljen.

 

 

32.

Ik seach dêr wâdzjen

 

troch wetterwieljen

 

mienied-swarders

 

en moardners-folk;

 

dêr sûgde Nidhogg

 

liken fan stoarnen;

 

ek skuorde de wolf se;

 

sei, hwat wit mear?

 

 

33.

Eastlik yn 't izerwâld

 

siet in âlde,

 

brocht dêr to wrâld

 

hwat Fenrir wêz'ne;

 

fan dy allegear

 

sil ienris ien,

 

fan stâl in munster,

 

deis stjerre deije.

 

 

34.

Mei flesk fan dy't foelen

 

fuorret er him,

 

syn grime readet

 

de goad'ne sitten;

 

swart wurdt de sinne

 

dy simmer letter,

 

wyld, woast it waer;

 

sei, hwat wit mear?

 

 

 

De kundigers fan de

 

wrâldstriid.

 

 

35.

Op in hichte siet dêr

 

harpe-slaende

 

fornoege Eggther,

 

reuzene noeder;

 

yn de galjebosk by him

 

gâlle de hoanne,

 

ljochtread fan fear,

 

dy't Fialar hjit.

 

 

36.

Mar by de goaden

 

kraeit Goudenkaem,

 

dy't by Hearfaer

 

helten wekket;

 

ûnder de ierde

 

kraeit jit in oare,

 

in roetreade hoanne,

 

yn Hel's romte.

 

 

37.

Lûd gûlt Garm

 

foar Gnipahellir;

 

de fisels brekke,

 

wyld fljocht de wolf.

 

Folle bifetsje ik,

 

yn fierten skôgje ik,

 

fan sege-goaden

 

it lêst swiid lot.

 

 

 

De foartekens fan de

 

de einstriid.

 

 

38.

Bruorren forneatigje

 

yn niid inoar;

 

susters soannen

 

skeine de sibbe;

 

heil is nearne,

 

nin houlik hillich;

 

slachtiid, swurdtiid,

 

de skylden spjalte,

 

wyntiid, wolftiid,

 

ear't de wrâld ynstoart;

 

nin minske fielt mear

 

myldens foar oaren.

[p. 138]

39.

Yn de weagen is wurking;

 

it wrâldlot kundget

 

yn lûd eal gâljen

 

de Giallashoarn;

 

Heimdall bliest him,

 

de himel oer giet it;

 

út Mimir's reauntsjen

 

wint Odin rie.

 

 

40.

Yn Yggdrasil's stamme

 

skoddet en skokt it,

 

de wrâldbeam kjirmet,

 

de wrigge komt los;

 

by Hel ûnder ierde

 

rybosket elts,

 

as Surt's sibbe

 

toskuort syn bannen.

 

 

41.

Lûd gûlt Garm

 

foar Gnipahellir;

 

de fisels brekke,

 

wyld fljocht de wolf.

 

Folle bifetsje ik,

 

yn fierten skôgje ik

 

fan sege-goaden

 

it lêst swiid lot.

 

 

 

De kloften fan it tsjoed

 

tsjogge op.

 

 

42.

Ut it east rydt Hrym,

 

foar him út it skyld;

 

yn weldige woede

 

krôllet de wrâldslang,

 

de weagen bûkjend;

 

de earn skreaut wyld,

 

njoer skuort er liken;

 

los komt Naglfar.

 

 

43.

Fan 't noard driuwt it skip;

 

de skimen fan Hel

 

bifarkje it séwiid,

 

wylst Loki stjûrt;

 

mei de wolf tsjogge

 

ûnbiid'ge wylden,

 

en Byleipts broer

 

is jimmer by har.

 

 

44.

Hoe giet it Asen?

 

hoe giet it alfen?

 

hiel it reuzelân raest;

 

yn rie bin de goaden;

 

foar stiennen doarren

 

stinne de dwergen,

 

de berchkant's wizen;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

45.

Ut it súd komt Surt

 

mei de twige-sinzer;

 

gloede as fan sinne

 

slacht fan syn swurd;

 

rotsen tospringe,

 

reuzen forsinke,

 

mannen gean Hel's wei,

 

de himel spjalt.

 

 

 

Odin, Freya en Thor

 

yn de striid;

 

de wrek fan Widar.

 

 

46.

Nou bart de Noedster

 

in nij great leed,

 

as tsjin de wrâldwolf

 

Odin him wart.

 

wylst strieljende Freya

 

striidt tsjin Surt;

 

dy't Frigg leave

 

ûntfalt har dêr.

 

 

47.

Mar Segefaer's soan,

 

sterke Widar,

 

sil ring oerwinne

 

de wylde deadswolf;

 

syn hân sil it munster

 

mei 't mânske swurd

 

it hert trochstekke,

 

syn heit sa wrekjend.

 

 

48.

Great rist ta striid him

 

de soan fan Hlodyn;

 

de glinzige slange

 

bigappet de himel;

 

romje op ierde

 

moat elts syn hiemsté.

 

 

49.

De wjirm tomjitte

 

tsjocht Walfaers soan;

 

Midgeards warder

 

daet him forwoedend;

[p. 139]

 

njoggen foet wykt er,

 

it bern fan Fjorgyn,

 

al faei fan de njirre,

 

fan niid nea lekke.

 

 

50.

Swart wurdt sinne,

 

yn sté sinkt ierde;

 

de himel ûntsinke

 

de ljochte stjerren;

 

heech riist de reek

 

oer it razen fjûr;

 

gleonhjitme sinzet

 

de himel sels.

 

 

51.

Lûd gûlt Garm

 

foar Gnipahellir;

 

de fisels brekke,

 

wyld fljocht de wolf.

 

Folle bifetsje ik,

 

yn fierten skôgje ik

 

fan segegoaden

 

it lêst swiid lot.

 

 

52.

Op sjoch ik kommen,

 

swiid weroan,

 

út sé's ealens

 

etgriene ierde;

 

streamen slinke,

 

fan rotsen sjit

 

op fisk iezjend

 

nei ûnder de earn.

 

 

53.

Op de Ida-miede

 

moetsje de Asen,

 

weroan oardieljend

 

oer ierde' gurdle;

 

de greate wrâldgong

 

riist foar har geast,

 

fan Odins wiisheit

 

witte hja runen.

54.

Dêr wurde werfoun

 

de wûnderdjûre

 

gouden buorden;

 

yn gers biwarre,

 

har slachte eigen

 

fan ieuwen lyn.

 

 

55.

Unbisiedde

 

drage de ikkers,

 

tsjoed wurdt better,

 

Baldr komt wer;

 

Hodr en Baldr

 

yn heltene stinzen

 

biwenje it wiid lân;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

56.

De lotstwiich kieze

 

kin wer Hoenir,

 

Odin's broers-soannen

 

sille dan libje

 

yn 't wide Wynlân;

 

sei, hwa wit mear?

 

 

57.

Sinne oergloede

 

sjoch ik ús seal,

 

dutsen fan goud,

 

stean yn Gimli;

 

tige weitsers

 

sille dêr wenje,

 

yn treftige blydskip

 

de tiden troch.

 

 

58.

De skriklike slange,

 

de skitternjirre

 

riist jitris fleanend

 

út feale delten;

 

op njoere wjokken

 

draecht Nidhogg deaden;

 

it fjild oer strûst er;

 

dan sinkt er wei.