De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 131]

Rink van der Velde:
Bifrijing

Earst komt it muzyk en dêr efteroan ride de forsierde weinen. Yn 'e foarste sitte mannen mei blauwe overals oan, in oranjebân om 'e earm en houten stenguns yn 'e hân. Hja sjogge gleon nei in ploechje Dútskers dy't mei de hollen foardel oansloffen komme. De uniforms hat min oan to kommen west, hwant it liket der net folle op, mar de learzens krasse mar ta. Dat is de minsken yn elk gefal by bleaun. Trije, fjouwer weinen bringe yn ôfleveringen bylden út de ûnderdûkerstiid en dan komt der in keppeltsje Joaden, de Davidsstjer op 'e jas en opjage troch in pear steile SS-ers. Dy SS-ers wurde suver op 'e hakken trape; in stik as fjouwer manlju en froulju, oanfitere mei papieren kneppels fan gleone KP-ers. ‘Wy wiene de forrieders’, drage twa manlju op in boerd mei.

It twade muzykkorps slút de rige fan oarlochsslachtoffers en dan komme de bern. De hage fan heiten en memmen komt yn biweging en elk bisiket syn eigen der út to finen. Drok hin en wer byskjende masters en juffers bisykje it spul yn 'e stokken to hâlden en fandelje forlerne feestmûtsen op. Hûnderten flachjes geane hinne en wer hoppe de kloft en de wille fan âld en jong slacht tsjin 'e hege huzen op.

Sjoch, stelt hy fêst, nou lit it my dochs tinke oan fyftjin jier lyn, doe't de bifrijing fierd waerd. Al dy oarlochstafrielen binne swijend en neutrael mûnstere, mar nou't de bern delkomme, wurdt it folk optein. Aerdich gesicht is dat dochs, dy prûstich stappende strobben, dea-earnstich guont, mar út en troch ek gysten en wyld as hja oan heit en mem ta binne. In buorjonkje hat him sjoen, stekt syn flachje omheech en ropt ‘hui’. Hy seit ‘goeije’, mar it lûd giet forlern yn it lawaei.

De jongerein tusken de fjirtjin en tweintich host en sjongt efter de optocht oan, mar hja krije net it omtinken fan it publyk. De rigen oan 'e kant fan 'e dyk komme yn biweging en de minsken forspriede har. Memmen wurkje har earmtakjend troch de drokte, hastich en sénuweftich, hwant de bern moatte oan 'e ein fan de route opheind wurde. De heiten rinne der neutrael efter oan.

Dat wie fyftjin jier lyn al oars, tinkt er. Doe jûchheide âld en jong en wie elkenien dronken fan wille.

Hy sjocht it hear oer en seit kunde dach. Eefkes bikrûpt him it gefoel, dat guont him efternei sjogge. Mar dat kin hast net; it is al fyftjin jier lyn en hy wie doe noch mar tolve, och, hwat kin it de minsken skille oft heit nou pro of anti wie of hielendal neat. Dat is to sizzen op sa'n dei as hjoed meije de minsken fansels wol graech ris ophelje.

Hy kuijert op hûs ta, tofreden mei himsels en mei de wrâld. Yn in iensume strjitte moetet hy in jonkje, dat in mânske flagge meitôget en fol moed op 'e drokte ta set. Hy moat ynienen eefkes stil stean. Hy hat in goed sin en wol it jonkje ynpasse yn syn objektive skôging fan it forline. As dat net slagget bisiket hy syn tinzen der ôf to bringen. Mar it tinken oan dat jonkje dat fyftjin jier lyn ek pûr allinne mei sa'n greate

[p. 132]

flagge roun, docht him ynienen sear. Omdat hy sels dat jonkje wie; doe't de man mei de blauwe overal en stengun him yn 'e hûs stjûrde krige hy foar it forstân, dat hy blykber gjin rjocht hie om it feest mei to fieren. Hy bisiket nei to gean hwerom't it sear docht. Is it de skande fan it yn 'e hûs stjûrd wurden of it feit, dat heit blykber forkearde dingen dien hie? Hy wit it net, mar him heucht noch wol de ôfgryslike haet tsjin dy man dy't him fuortstjûrde. It formoardzjen is allinne oergien omt hy op it stuit dat er dêr de kâns foar krige to drok biset wie mei aisykjen.

Alles hwat der letter bard is, kin hy feit foar feit op in rychje sette en mei neutrale eagen skôgje. Hy wit noch krekt hwat mem rôp, doe't se kamen om heit to heljen. ‘Och, Heare, nim my nou mar wei.’ It hystearyske gegûl en de drokte doe't har swakke holle it net forwurkje koe en hja fuort moast. (It moat jin nij dwaen, dat se dochs wer fierhinne normael wurden is, stelt hy saeklik fêst). De kâlme hâlding fan heit, dy't der blykber alhiel fan oertsjûge wie, dat it in forsin wêze moast. (Hoe is 't mooglik dat de man sa nayf wêze koe, skodhollet er, en dat er him nou noch ôffreget hoe't it koe). It hierknippen yn 'e skoalle dêr't se opsletten waerden? It is him sahwat forgetten; se moasten it frommis mei trije man fêst hâlde en it skom stie har op 'e mûle. In heal idioat minske. En dy keardel dy't him yn it kamp forhongen hie. De tonge hinge him út 'e mûle en it wetter dripte fan 'e boksen. It peukjesykjen foar de manlju, de dikke fuotten doe't it iten krap waerd en it praet fan dy man, dy't yn Ruslân west hie en him de earste lessen oer seksualiteit en binammen oer Russinnen joech.

‘En hoe wie 't?’ freget syn frou as hy thús komt.

‘Se hiene der in protte wurk fan makke.’

‘Wy geane der mar net út wol?’ freget hja. Se ken it forhael en tinkt, dat der sa'n dei as hjoed wol gâns hwat yn him om gean sil.

‘Hwerom net? Wy hawwe der dochs frij foar krige?’

‘Nou ja, ik tocht datstou...’

Hy hat de radio oanset en harket nei de omropper dy't in nasionael programma oankundiget. As der mar net to folle fan dy los omstappende jonkjes mei greate flaggen binne, tinkt er.