De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 11]

Durk van der Ploeg:
Erupty fan wurden

ella wassenaer, reade runen. quatrebras, fiifde jiergong, oktober 1959.

Doe't sa likernôch tsien jier lyn it avantgardisme syn yntocht die yn de fryske literatuer, wist nimmen hwat ús dêrmei boppe de holle hinge. En feitlik witte wy mei de forskining fan de bondel reade runen fan ella wassenaer noch mar kwalik hwer't wy oan ta binne, om't de elemintaire stadia fan de eksperimintéle poëzij ek yn dizze bondel amper of net to ûnderskieden binne fan itjinge yn wêzen in fuortsetting fan de eksperimintélen bitsjutte wol, of as sadanich in pretinsje hat.

As ik de dichteres hjir yntrodusearje soe as in poète maudit ûnder de fryske eksperimintélen, dan hie ik wier tofolle sein, al bin ik fan bitinken, dat har wurk yn it ramt fan de avantgardistyske biweging in eigen signatuer draecht. Dat seit lykwols op himsels neat, om't dit in forliking is by in totaelbyld. En de kreätive krêft dêrfan stel ik hjir net neijer oan 'e oarder.

Nou rint men as eksperiminteel yn Fryslân net gau de kâns net origineel to wêzen, hwant dêrta bistiet alle romte, mar dochs hat dizze poëzij hwat eigens, dat miskien likefolle foar as tsjin dit wurk pleitet.

De poëzij fan ella wassenaer soe men yn ien kear biflappe kinne ûnder de rankuneuzens en mistreastigens, hwermei in great diel fan de eksperimintéle poëzij bistimpele wurdt. Ik doch dat lykwols net, om't ik dêrmei in part fan dizze fersen ûnrjocht dwaen soe. Hwant dwers troch alle tokoart en warleazens fan it bistean, dat yn dizze poëzij aksint kriget, liedt der in wei nei de fordraechsumens; nei it net los litte kinnen, net út it bisef dochs libje to moatten, mar as thema dat de autentisiteit fan dizze fersen bifêstigje moat, mar it spitigernôch net altyd docht.

It ûntstean fan dizze fersen leit yn de wikseljende spanningen fan it tokoart, dat by ella wassenaer hinne en wer slingert tusken de poalen fan leafde, bigearte en langstme oan de iene kant, eangst en twivel oan de oare kant. Hieltyd wer wurde dizze eigenskippen en machten yn de minske tsjin elkoar oerset, hwerby't ella wassenaer bisiket to oerwinnen troch de leafde:

wachtsje mar
moarn gean ik op reis
troch dyn nimmenslân
mei minefjilden fan wanbigryp
en falkûlen fan eangsten

mei myn kûgelrein fan langsten
brek ik
dyn dekking

Slagget it har lykwols net lâns de wei fan de leafde, dan wurdt de toan yn har fersen wrantelich of ironysk:

[p. 12]

 

feest feest yn myn hûs

 

ien hat my forlitten

 

sawn kamen werom

 

sawn fiere feest

 

hjir de skotse trije

 

ien kin my net krije

 

sawn nimme my mei.

Dizze bondel bifettet njonken suggestive poëzij ek fersen hweryn de poëtyske spanning ûnderbrutsen en útholle wurdt. Ik kin net oan de gedachte ûntkomme dat fersen lykas dou bist al myn fierten en de noasters fan myn earen der samar hinne skreaun binne, fan gefolgen is de tael ûnbislipe en hat de dichteres de bitsjutting fan it wurd ûnderskat. Dizze poëzij is dêrom net frij fan heechfleanerij, fan pose, dy't binammen aksintuearret yn it skoatich lânsearjen fan bylden, dy't de fersen folslein meitsje moatte, mar de poëzij ûnfolslein litte. In fers lykas:

bou bou op myn paden
hammerje myn hout
fylje myn izer
skroevje myn binten
boarje myn semint
flij myn stiennen

ensafuorthinne, is klearebare praten yn 'e romte en hat mei poëzij as sadanich neat, mar dan ek al hielendal neat út to stean. Dit leit gjin oertsjûging op 'e lêzer, likemin as it slot fan dit fers:

en wês lokkich
yn dyn duplekswenning
salang ik my net forweech.

Ella wassenaer komt to gau ta poëzij en makket dy ta in guodkeape oplossing: in gefolch fan de forliedlike romte dy't de eksperimintéle poëzij biedt.

Troch byldoerlading wit hja har fersen net to binen mar wurdt it neamen sûnder namme. Der is by ella wassenaer ek gjin stribjen to merkbiten nei eat kunstsinnichs yn 'e foarm fan in artistike dichterlike werjefte en aesthétyske foarmjowing. It is gjin wrakseling om wurden, mar in wrakseling om langst en bigearte. Sûnder mis in libbene problematyk, dy't hjir spitigernôch sa faek hingjen bliuwt yn in maksimum oan wurden en in minimum oan poëzij, dat somlike fersen mei rjocht en reden bistimpelt ta pathétysk. De útbylding fan ella wassenaer bliuwt ûnderdienich oan it skeppend elemint fan har forbylding.

De redaksje fan quatrebras hat dizze bondel oankundige as in bysûndere útjefte. It is yndied in aparte bondel wurden, mar dit leit nou net daliks oan de poëtyske kwaliteit en ek net oan de typografyske. Jozum walstra hat bisocht eat fan de sjochfersthéory fan marten brouwer yn

[p. 13]

praktyk to bringen. Ik kin lykwols net sizze dat dit de fersen dúdliker makket. Om dizze bondel flot lêze to kinnen, moat men wol ôfjage wêze op de grapkes fan walstra syn typografyske foarmjowing, dy't de fersen har selsstannigens ûntnimt en har ûnderdienich meitsje oan in typografysk skema.

It foaropwurd dêr't marten brouwer dizze bondel mei ynlaet hat is qua opset en ynhâld tige eksperiminteel. Hy jowt dêryn in lytse forantwurding fan de poëzij fan it eruptive forskynsel ella wassenaer. Yn dit foarheakke wurdt neffens myn bitinken net de poëzij mar it eksperimint foaropstelt, om't dêryn de essinsje leit dy't it gehiel akseptabel meitsje moat.

It sil lykwols tiid wurde dat de fryske poëzij it eksperimintéle stadium ûntgroeit en elk in selsstannige ûntwikkeling folget om sa to kommen ta in karakteristike forbylding fan tael en komposysje, dy't berne wêze sil út de elemintaire sitewaesje en argewaesje fan it avantgardisme, dêr't wy hjoed noch mei tangele sitte. En as marten brouwer dan mient dat ella wassenaer in tsjoenster is, dy't mei nije runen in machtiger biswarring leit, dan siz ik, tink om dyn earme gemeente!