De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 389]

Krityk yn it koart:
Forbreding fan sicht

De Gunnlaugssaga, in moderne âldyslânske leafdeshistoarje. Oersetting fan dr. G. Dykstra. Drukkerij Laverman N.V., Drachten - 1958.

De okkerjiers forstoarne prof. dr. W.A. Craigie, man fan Oxford, great kenner fan Yslân, freon fan Fryslân ek oer in lang tiidsbistek, hat ris ûndersocht hwerom der fan de súdlike Skandinaviërs, fan de Friezen, fan de Saksen, fan de Franken, gjin bydrage ta de iere germaenske literatuer jown is. Dat komt, sa ornearre er, omdat dy folken doe frijhwat op harsels libben; allinne de folken oan de uterste, de bidrige rânne fan it germaenske gebiet hawwe it brocht ta hwat wy nou literatuerskepping neame soene. En wier, it kloppet foar Yslân, foar Ingelân, foar Súd-Dútsklân. Mar soe it yn it gefal fan in úthoeke as Yslân ek net sa west hawwe, dat de minsken twongen waerden harsels in tradysje to skeppen, de bân mei it lân fan komôf fêst to hâlden, it eigen folksbistean foarm to jaen? Yslân hie, foardat hja der kamen, altyd ûnbiwenne west; it hie in greate, in magyske natuer, dêr't de urinske licht yn weiwaerd; de bifolking wie ien fan pioniers, fan hoekhâlders, fan mannen dy't gjin ûnderskied seagen tusken moed en oermoed.

Dat mei dan fierder hinnebruije, Yslân hat in unike literatuer krigen, in rykdom oan wurken fan proaza en poëzij dêr't elk oar germaensk folk oergunstich op wêze mei. De âlderdom, de swiere tael, de foar in modern minske frjemde kultuersfear, hja meitsje it net sa maklik tagong ta de âldnoarske literatuer to krijen. Ien dy't fan bern ôf by it Alde Testamint opbrocht is, hat yn dat stik fan saken hwat foar. De wurdearring, de weardeskatting fan de Yslânske saga bygelyks, fljocht jin net fansels oan; der moat genôch affiniteit wêze, mar sûnder stúdzje rêdt gjinien it. De lju dy't graech in hwat spotsk of leechlizzend oardiel oer de bitsjutting fan de Yslânske literatuer yn har bigjintiid útsprekke, witte der ornaris ek net al to folle fan. Fansels mei in ûnmusyske of ûnmuzikael minske oer Haydn of Ravel prate, mar hwa harket der nei?

It is net sa dat Fryslân gjin kâns hawn hat goed mei Yslân yn 'e kunde to kommen. Douwe Kalma, lêzer en skriuwer mei in wiid eachweid, hat gauris foarljochting fan datoangeande jown; E.B. Folkertsma hat foar de eksimplaryske bitsjutting fan Yslân foar ús folksstriid altyd each hawn. Yn 1939 haw ik in Fryske oersetting fan de Hrafnkels saga útjown; lju as prof. dr. A.G. van Hamel en prof. dr. Jan de Vries wiene dêr doe tige oer to sprekken en achten it Frysk in bysûnder gaedlik ynstremint foar de sagaliteratuer. Yn it tydskrift Yn ús eigen tael hawwe oersettingen fan myn hân stien fan inkelde koarte saga's; it mei hjir wol sein wurde dat it nea ta útjefte fan myn oersetting fan de tige moaije Gísla saga kommen is, omdat ik net yn steat wie de dêr talryk foarkommende skaldestrofen sá yn it Frysk oer to bringen dat it der hwat op like. Dat is in heikrewei; it kin wol, mar dan moat men it Yslânsk én it Frysk yn de puntsjes kenne.

Dr. Gerrit Dykstra, dy't de Gunnlaugs saga oersetten hat, is wol in taelman mar gjin taelmaster; dêr is gjin kwea mei sein, hwant de

[p. 390]

lêsten binne der wier net planteit. Hy hat him al tsientallen jierren yn de Yslânske tael en literatuer bijown en by wit der in soad fan. Mei er de goefryske eigenskip hawwe fan syn witnis net maklik útstalle to kinnen, dy't syn boekje yn hannen nimt en it goed trochlêst, dy wit wol hoefolle wurk, mar mear jitte, hoefolle goed oanfielen der efter sit. Forgelykjend mei it origineel, seit men dat der mear út to heljen west hie: mei de middels fan taelplastyk, fan idioom, fan sinbou ek woe ik hawwe. Mar fansels, dat is maklik praet; der sil wol gjin Shakespeare- of gjin Dante-oersetting wêze, dêr't dat net mei likefolle rjocht fan sein wurde kin. De gong, de rhythmyk fan it Yslânske proaza is by Dykstra gauris to myld en to glêd wurden; hwat it Frysk oan bûgingsmiddels en sa mist, soe it hjirre troch syn hwat stive struktuer forgoedzje kinne. Dykstra biedt syn forfrysking fan de strofen dy't yn de saga foarkomme ek net as poëzij oan; ‘ik haw bisocht de ynhâld sa goed sa kwea yn proaza wer to jaen’, skriuwt er yn syn biskieden ynlieding. Men kin tajaen dat der neat oars op siet, om dochs ek to sizzen dat it jin muoit; it sil dochs ienkear bisocht wurde moatte, hwant yn tael en bou fan de strofe leit sok in kunstichheit, sok in kultuer, sok in dichterlike moed, dat hja wol as in magneet elk oanlûke moatte dy't in fynynleine konstruksje fan tins en utering wurdearje kin.

Dr. Dykstra hat it eigene sicht fan de Friezen op de wrâldliteratuer wer hwat forbrede; it is to hoopjen dat hy net de lêste wêze sil dy't him roppen fielt ien fan de saga's yn it Frysk oer to bringen. Hwerom soe it ek; der binne yn Fryslân navenant net iens sa'n bytsje dy't viget oan it Aldnoarsk hawwe. It soe net wei wêze as krekt út ús hoeke wei de oantrún kaem om djipper yn de goudmyn fan de Yslânske literatuer to dollen. Praetsjes as soe dêr foar de moderne minske neat gjin nijs en gjin nijsgjirrichs mear yn sitte, kinne allinne rounbrocht wurde fan ien dy't krekt de noas om de hoeke fan de doar hawn hat. Dy't witte wol hwat de âlden fan proaza-, fan fortelkunst meitsje koene, sil altyd hjir tolânne komme. As histoaryske boarne binne hja lang net sûnder bitsjutting, mar as stael fan libbene forbining fan saeklike meidieling en sfearwerjefte binne de saga's unyk. Dr. Dykstra wit dat better as ien; hy hat him nou op dit paed bijown en hy sil fierder moatte. Kinne wy fan him yn de takomst in oersetting fan ien fan de greate saga's forwachtsje: fan Egil, fan Njal, fan Grettir? It is in wide sé dy't oerstutsen wurde moat om fan Fryslân yn Yslân to kommen; soene wy lykwols minder wêze wolle as ús foarfaers?

JAN TJ. PIEBENGA