De Tsjerne. Jaargang 14

[p. *1]

[Nummer 11]

(foto J.D. de Jong)
D.A. TAMMINGA
berne 22 novimber 1909

[p. 321]

Fedde Schurer:
D.A. Tamminga en De Tsjerne

Yn dizze novimbermoanne, om krekt to wêzen de 22ste, wurdt ús redakteur D.A. Tamminga fyftich jier. En dat jowt in goede kâns om ris to sizzen hoe't ik oer him tink. Hwant it moat ienkear yn it libben. Fjirtich is noch to pril, en as men tiid docht oan sechstich ta dan komt der al gau wer in illemint ynslûpen fan dy âld baes, dy't it dochs altyd noch mar goed docht en hwa soe sizze dat er al... koartom dy toan, dy't in jubilaris dúdlik to forstean jowt dat it moai wie mar dat it nou ek njonkenlytsen út wêze moat. Op it tsjerkhôf kin men dan altyd noch sizze hoe spitich it allegear wol biteard is en dat men, en net to forjitten Fryslân, noch safolle fan him forwachte hie. Dat hat fyftich foar; gjin pensioenútrikking en gjin grêfrede, mar in wurd út it hert en ta it hert, yn 'e folle fleur fan it wurkdiedige libben.

Fyftich; dat bitsjut dat de namme D.A. Tamminga nou in fearnsieu ynhâld yn Fryslân hawn hat, in ynhâld dy't hjoed de dei noch libbet út mear as in tradysje.

De lju kinne moaije forhalen fortelle oer de dichter yn Fryslân, dy't nou foar himsels bigoun is en gjin tsjinsten mear oan 'e biweging hoecht to dwaen; de fryske lommert jowt op dizze forhalen noch gjin jild. Tamminga is sa'n filtuer op 'e grins fan twa tiden: man fan 'e ivoaren toer sawol as fan 'e biddelderskoer, dy dêr't it sprekwurd fan seit dat de jongste biddelder him drage moat, Nou binne hjir altyd kuorren to toaijen, en op ús bar binne wy allegearre jongste biddelder. En dan tink ik oan it redaksjeskriuwerskip fan 'e Tsjerne sawol as oan it lesjaen, it lêzingen hâlden, it gearstaljen fan tael- en foardrachtbondels, it karmaster en kamplieder spyljen en it dûbeld of neat útbiteljen foar de mikrofoan. As men dan boppedat ek noch in goed húsfaer wêze wol, bliuwe faeks inkeld de stjerheldere en ûnwaerswiere nachten oer ta de tsjinst oan it dichterskip.

Hwant dy ivoaren toer wie gjin tûle. Tamminga, en dat makket foar in great diel syn wearde út, hat in hege opfetting fan it dichterskip. It hat by him, ek yn syn bigjintiid, nea in spultsje west fan ‘och, ik haw mar ris bisocht in ferske to skriuwen, it sil wol neat wêze mar jo moatte mar ris sjen oft jo der hwat mei kinne, en it mei ek wol hwat foroare wurde...’

Né, hy hat der altyd mei syn hiele persoan foar stien en himsels en syn wurk earnstich nommen. Dat joech syn wurk

[p. 322]

dy biskate distânsje, dy't ek syn persoan net frjemd is. It is abslút hwat oars as de biwende fryske skrutenens of ynbannigens; it is in witten fan eigenwearde, in hâlding, binammen yn in lân as Fryslân wolris needsaeklik om net ûnder 'e foet wâdde to wurden. Ik wit net oft soks yngrevene frysk is en it kin my ek neat skele; ik wit allinne dat it faek in kwesje fan it faeije liif en fan simpel selsbihâld is. Wy tankje der in tal foarname gedichten oan en it foarbyld fan in taelhantearring dy't by de dichters yn Fryslân sels sûnder foarbyld wie.

Wês partisaen, hat Tamminga ris skreaun, en hy wist hwat er skreau. Partisaen wêze wie yn wêzen itselde as hwat oare dichters de ‘ivoarene toer’ neamd hawwe: ôfstân nimme, eigen tsjinst útmeitsje. Tamminga is net ûntkommen oan it lot dat alle fryske dichters foar en nei treft: hja ûntdekke op in goede dei dat de eigen tsjinst gearfalt mei de tsjinst oan Fryslân, en as hja it ûntdutsen hawwe kinne hja net mear tobek. Dan moat der tagelyk in toer boud en in koer droegen wurde.

Dêr is de biweging. Dêr is it ûnderrjocht. Dêr is de radio. Dêr binne de opliedingsleargongen. Dêr binne de freonen, dy't oanfitere en opdreaun wurde moatte, hwant net elk hat likefolle omtinken en forantwurdlikheitsfielen.

En as ik dy lêste sin delskriuw, tink ik oan trettsjin jier Tsjerne, dêr't men net oan tinke kin sûnder D.A. Tamminga. De eardere fryske tydskriften, Frisia en De Holder, hiene it oerjaen moatten krekt foar syn tiid, en sa koe foar him de dream fan in frysk literair tydskrift suver en folslein wêze. Hy seach der ek gjin bonken yn om it mei in Amsterdammer to bisykjen. Hwant by al syn yngreven kennisse fan it lânskip, de tuorren (net de ivoarene) en de lokale skiednis fan Fryslân, is alle provinsialisme him frjemd. It leit net op myn wei hjir oer syn wurk yn detail to skriuwen, mar in ienfâldich each deroer kin leare, dat er mei frucht en freugde dronken hat oan frjemde boarnen, wittend dat Fryslân mar in stikje wie fan 'e wrâld dêr't er ta hearde. Sines wie de ûnûtsprutsen pretinsje fan alle dichters: dit lân en dit folk yn dy wrâld namme en eare to jeen. Troch de koer to dragen as it nedich is, en troch op 'e toer waer to nimmen mei de wachter, hoe fier de nacht eine is.

De Tsjerne - dêr soene moaije forhalen to skriuwen wêze oer ús redaksjegearkomsten, fan dy eerste ôf by Piso yn Snits, noch yn 'e oarloch, doe't wy ta oprjochting bisleaten, en troch al dy jierren hinne dat wy ynstjûrd wurk hifken, plannen útbretten en elkoar freonskiplik of heftich op it harspit namen. Plannen makken - ja, hwant Tamminga is lyk as syn foargon-

[p. 323]

ger-kollega Anne Wadman in literair planolooch, dy't jerne swart op wyt hat hoe't de tolve nûmers yn de kommende jiergong der út sjen sille.

Bûtensteanders kinne min bigripe hoefolle wurk der oan sa'n tydskrift fêstsit. Hoe't it elke moanne wer nedich is meiwurkers oan to skriuwen, oer wurk to korrespondearjen, foarút to sjen foar it folgjende nûmer, to soargjen foar in goede komposysje fan elke jefte. Nou, Tamminga hat in part fan syn kostber libben de siel en it gewisse fan 'e Tsjerne west. It gewisse ek fan syn meiwurkers, Hy hat in didaktyske ynslach, en stekt dy net ûnder stuollen en banken, alderminst ûnder de stuollen en banken fan Amicitia, dêr't de redaksje wend is gear to kommen. As it safier is, dan bûge Sikkema en Dam har stege hollen, en Folkertsma en ik ús grize koppen, en it komt klear.

Foar in berne skoalmaster is soks net slim, mar Tamminga is tragyskerwize gjin berne skoalmaster. Hy hat each foar de humor fan it stuit, en irony ek foar syn eigen filtuer oer. It is net nedich ien en oar mei de literaire stikken to biwizen. Mar de lêzer bigrypt wol, dat it feest fan Tamminga tagelyk in feest is foar de redaksje fan 'e Tsjerne, dy't hopet him noch lang yn har formidden to hawwen. Dit libben is net mei fyftich bigoun, mar lykwols stiet it noch oan it bigjin - dat sille wy yn dizze histoarje sjen.

In inkeld wurd mei ik hjir noch oan dizze sobere redaksjonele lokwinsk tafoegje; in persoanlik wurd. Men wennet hjir yn Fryslân deun opelkoar, en hat meielkoar to meitsjen. Dat hat binammen syn gefoelichheden foar de literaire krityk. Wy binne der nou ienris op oanwiisd de freon dêr't wy hjoed by sitte to kofjedrinken, moarn it mannewaer to lêzen oer syn jongste wurk. En dat is altyd net sa noflik. Om bar komme wy allegear yn dy nuodlike sitewaesje, ‘und wem es just passieret dem bricht das Herz enzwei’, of frij fortaeld ‘en hwa't it oprjocht bisiket dy krijt der kweafreonen mei.’

Dêr graech noch dit oer: Tamminga kin krityk forneare net allinne, mar hy docht der ek syn foardiel mei foarsafier him dat gaedlik liket en mei bihâld fan eigen bitinken. En yn syn eigen krityk jowt er blyk fan in breed bigryp, sûnder nocht oan ûnnocht. Syn oardiel hâldt gjin sûre neismaek. Dêrom kin by him de tsjinstanner fan hjoed de maet fan moarn wêze.

Fan dizze fyftich jier haw ik him siz tweintich jier kennen net allinne, mar ek as freon hawn, yn literaire en minder literaire riten. Hy hat grounige biswieren tsjin my, ik haw skrutene bitinkings tsjin him. En ienkear hawwe wy elkoar it waer lyrysk opsein, yn de kwatrinestriid dy't yn 'e Tsjerne forskynd

[p. 324]

is en somlike bûtekanters miskien wolris to stûf gong. Foar my, en ik leau foar ús beide, hat dizze pinnestriid in hichtepunt west, by alle boartlike taelgymnastyk en by alle grimitige earnst dy't der yn sieten.

Net inkeld as meiredakteur, mar ek as freon, wol ik graech ienkear swart op wyt sette hoe bliid ik mei dizze freonskip bin, dy't net allinne stuollet yn mienskiplike striid en lykrjochte idéalen (ja, hwerom soe ik gjin ûnfoechsume wurden brûke) mar ek op de simpele forbounens fan minske en minske.

Striid wurdt wolris kreauwerij, idéalen forlieze soms har glâns en forblikke fan kleur. Mar Tamminga is fyftich jier, en syn rizich stal mei it klassike profyl stiet midden yn Fryslân.

En ta bislút, Douwe, lit ús ien ding ôfprate: salang as dû en ik de pinne tille kinne, sille der yn Fryslân gedichten skreaun wurde.