De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 314]

Fedde Schurer:
Fan foaren of oan

by de bondel fan Durk van der Ploeg:
Lok op eachlingte.

As ik Durk van der Ploeg, sa't dy him yn syn foarste, by Laverman yn Drachten útjowne samling gedichten ûnder de titel Lok op eachlingte, oan 'e lêzer presintearret, in dichter fan 'e forienfâldiging neam, dan wol dat net sizze dat wy hjir mei in ienfâldich dichter yn 'e gongbere sin fan dat wurd to dwaen hawwe. Hy bisiket nameters ynmoedich de wrâld fan syn komplikaesjes to ûntdwaen, har to herlieden ta de inkelfâldige formule. En dat is tipelsinnich wurk.

Yn 'e Fryske dichtkunst herhellet him itselde hwat him yn alle dichtkunst to wrâld foardien hat. By dit meast nommele boartersspul fan alle spullen bistiet it ark altyd wer út deselde doaze mei blokken: de tael, yn ús gefal it Frysk. Men kin mei dy blokken hiel hwat dwaen. Huzen, tuorren, bôgen en mozaïken yn hûndert fariaesjes. Der ûntstiet in soarte fan kollektyf fakmanskip, dêr't elk foar himsels in erflik diel yn hat en dat er op syn wize tapast. Mar sa nou en dan is der in eigensinnich bern dat alle tuorren omreaget en der by sitten giet as seach hy dy blokken foar it earst en as wie hy de earste dy't se seach. Hy bigjint wer fan foaren ôf oan, en it weardefolle derfan is dat er it allang ûntdutsene op 'e nij ûntdekt. Hy wurket fan 'e grounformule út, hy bigjint by Genesis.

Mar as men, om mei Van der Ploeg to praten, ‘werom giet troch it moeras fan 'e tiid, om in kultuer op to bouwen út rendieren en mammoets’, dan moat men wol bitinke dat dit nije bigjin oars is as it earste bigjin. Doe wie der gjin yntellekt. Dit is in taktyske weromtocht fan it yntellekt, ek al ûntkent it forbiningen mei Rousseau en syn gelikens. En de poëzij dy't op dizze wize ûntstiet, kin syn yntellektualistysk bertemark net mear kwyt.

De lêzer moat ris oppasse, hoe't immen as Van der Ploeg aloan forlet hat fan blokken dy't net yn 'e âlde doaze sieten, fan wurden dy't net oan 'e folkstael ûntliend binne. Dit is hiel hwat oars as it sabeare djipte-psychologysk gedweil mei de tael, dat jin by in figuer as Jelle de Jong sa oanfleane kin, en dêr't men better it swijen ta docht: ik siz dit dan ek allinne mar omdat ik hjir net fan idintifikaesje fortocht wurde wol.

It is gjin toer om út dit tinne bondeltsje hiele rigen wurden to heljen as: fertikael, spektrum, prisma, archeologysk, regis-

[p. 315]

traesje, autochtoon, hermetysk, atonael, kubistysk, eksistinsieel en neam mar op.

Hjir kin men jin net ôfmeitsje mei to sizzen dat dit moadewurden binne. Fansels spilet de moade hjir syn rol, mar fierders moat men tajaen dat dizze wurden hjir (om ekris ien to brûken) funksioneel tapast binne. Hja suggerearje in ôfstân fan in eardere tiid en fan de ‘dichterlike’ tael dy't mei dy tiid anneks wie. Dichterlike tael wie doe in tael fan wurden dy't laden wiene mei pathos, gefoel, sentimint: dichterlik wie it tsjinstelde fan koel en nofter. De minske fan hjoed de dei, ek as hy dichter is, bisiket krekt wol koel en nofter to wêzen, hy is bang wurden foar it sentimint en wol de dingen leafst taestber en mei wiskunstige forantwurdlikens bineame. Derfandinne syn foarleafde foar de formule, dêr't er op h.b.s. of gymnasium mei leard hat om to gean. Hy birikt der faken in magyske wurking mei, lyk as de âlde dichters dy birikten mei rym en metrum, eleminten dy't by ien as Van der Ploeg net fan bilang lykje.

Ik bidoel net to sizzen dat dit soarte poëzij needsaeklik cerebrael, d.w.s. harsenwurk wêze soe. Wol, dat de man dy't fan de neamde middels ôfstân docht, soargje moatte sil foar oarsoartige spanningen yn syn wurk. Hwant hy moat it, lyk as syn foargongers, hawwe fan de magy. Syn formule wurdt nea eksakt, mar bliuwt in biswarringsmiddel. Dat dit mooglik is, hoecht net mear yn 1959 biwiizge to wurden; ek de eardere poëzij jowt der foarbyld op foarbyld fan.

De skrutene frege is by my opkommen: Docht in dichter as Van der Ploeg himsels net ûnnedich to koart, mei it rimende en metryske fers as ûnbrûkber ôf to wizen? Of binne syn mooglikheden op dit stik yn dy mjitte bigrinzge, dat er mei David yn 'e rissing fan Saul nou ienris net gean kin? De taest nei it wurd dat deun njonken it swijen leit is in hegenien.

Dit faeije aventûr is Van der Ploeg oangien, en syn gedichten hawwe der hwat fan forwêzentlike. Yn it iepeningsgedicht Genesis riist út it wetter, it âlde symboal fan 'e chaos, it fertikale teken fan 'e herskepping. It gedicht is it skip, dat him yn 'e chaos driuwende hâldt: ‘it winkt tsjin de wiidten oan 'e oare kant.’

Uteraerd is de stêd hjir it fijânnige Nineveh: yn de trije fersen, oan har wijd, in doek mei kloften, blokken en skaden - in komplisearre kultuer werombrocht ta in ienfâldich bigjinsel. Hja wurdt by de banformule fan de dichter inkeld bihâlden om de barmhertichheit oer de boartsjende bern mei har ‘ûnneigeanbere forbylding.’

[p. 316]

Yn feite hat men hjir to dwaen mei romantyk fan it suverste wetter, romantyk dy't alle tiden en generaesjes oerlibbet. It wurdt in oanroppen fan de ‘oerkrêft’, de ‘djipste siken út de hertstocht fan it lichem’, ‘praehistoaryske libbensbifêstiging’ en in pleitrop op de ‘praedestinaesje fan 'e simpele sielen’.

Dizze dichter bisiket in antwurd to jaen op 'e fregen fan 'e forhâlding tusken kultuer en technyk, persoan en massa en noch safolle oare fregen, net mei it wittenskiplik bitooch, mar mei de heimsinnige runen fan 'e poëzij. Hy wol net riddenearje en oplosse, hy wol inkeld mar biswarre - de slangen, dy't him bidrige, bisprekke.

Der binne nou ienris twa soarten fan dichters: guon dy't harsels boppe de problemen út sjonge, en oaren dy't har der yn sjonge. Van der Ploeg heart fan oanliz ta dizze lêsten. Hy kin net as Sjoerd Spanninga de Plecht nimme nei eksotyske wrâlden, net as Tjitte Piebenga it probleem muzikael út 'e hichte wei negearje en op syn doedelsek himsels bidrinke oan rym en ritme. Dit driuwt him ta syn soms orakeleftige taelhantearring.

Der is forskaet fan foarmen, mar as men de dichtkunst yn syn eleminten ûntbynt, komt men altyd wer ta twa krêften werom: gefoel en forbylding. En hja brekke foar it ljocht as ympresje en ekspresje. Fan Van der Ploeg soe men gjin stimmingspoëzij forwachtsje, en dochs hat er yn syn Hjerst in sober en suver stikje ympressionisme jown, dêr't de biklamming fan e hjerst mei inkelde rake pastelstreken yn fêstlein is.

Yn fers op fers biwiist hy yn dizze bondel in wier dichterskip, dat dwers troch syn eigenaerdich asketisme, grif net frij fan biskate Hollânske ynfloeden, hinne gloeit en sûnder mis bredere wegen fine sil as hy net mear bang is him oan it kâlde wetter fan 'e chaos to barnen.

It is in foldwaning altyd wer yn elk nij dichter, dy't dy namme yn wierheit fortsjinnet, de eleminten werom to finen dy't jimmer de poëzij biskaet hawwe. Men moat hjirby soms tinke oan it âlde Hollânske bernerymke, dat lyk as gâns bernerymkes sa'n djippe sin hat: Daar komen twee soldaatjes an, de ene heette Piet, de andere heette Jan, weg Piet, weg Jan, daar komen ze allebeide weer an.

Twee soldaatjes, gefoel en forbylding - al is de unifoarm wolris wer oars. En sa bigjinne wy, godlof, altyd wer fan foaren ôf oan. Hwant dat spultsje mei dy twa fingers hat gjin ein en it forfeelt nea.