De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 260]

Sjoerd Leiker:
De gastfrijheit

Mear as hûndert jier lyn wennen op de Suderheide efter Drachten twa âlde minsken, Baukje en Piterom¹⁾, man en frou, dy't godfreezjend wienen en sa fol omtinken foar elkoar, dat harren leafde hast sprekwurdlik wie. Mâl meiinoar wêze as Baukje en Piterom bitsjutte: better kin it net, mear is op dizze wrâld net mooglik.

De âlde minsken hienen op 'e heide hwat lân oanmakke en dat wie Piterom syn eigen wurden. It húske dêr't hja yn wennen wie fan âlde, giele stien, fan ôfbraek nij opmitsele en it hie in smûk reiden tek. Yn 'e klimmer oan it foarhûs nestelen by 't maeitiid de mosken en de protters. Dat fûgeltsjeguod wie fan moarns ier oant jouns let yn 'e skrep, mar Piterom wie altiten noch efkes bitider as de fûgels en it wie ornaris lang nei flearmûzetiid dat Piterom it ark yn 'e skuorre sette, him deljoech yn 'e stoel en him mei Baukjemuoi om de itenspanne skikte.

Harren miel wie ienfâldich. Hja bienen molke fan 'e geit, ierpels fan eigen bou en yn 'e skoarstien hong foar de sneinen in side spek. It wie wol húsmanjen mei in bytsje. ‘Mar as men alles opneamt, de geit, de baerch yn it hok, it lyts keppel hinnen, trije parrebeammen, twa hazzenútbeammen, it tún, de frede en it lok, dan is it mear as ik ea forwachte ha dat ik krije soe’, sei Piterom.

‘God hat ús goedgunstich west’, sei Baukjemuoi. ’Wy hawwe fan alles krekt genôch.’

Op in moaije sneintomoarn, it wie sa likernôch om it middeisskoft, stienen hja efkes byinoar op it hiem en priizgen, lyk as sa faek as hja eventsjes lins hienen, mei in mannich tofreden wurden de goeije God, doe't hja ynienen fan 'e kant fan 'e Skieppedraei it razen en skellen hearden fan in kloft jongfolk.

‘O, hwat ha dy jonges in wille’, sei Piterom, dy't mei de hân oan it ear bisocht wijs to wurden út it wylde geroft.

‘Né, dêr binne jo mis mei, Piter’, sei Baukje, ‘dy jonges binne ûndogensk.’ Hoe ûndogensk dat die eefkes letter bliken. De jonges sieten flokkend en skellend twa frjemde mannen efter-

1) Kenners fan de klassiken sille yn dit forhael miskien trekken weromfine fan de âlde Grykske sêge Baucis en Philemon. Dat is in eigenaerdige koïnsidinsje. Der binne dingen, dy barre wol ris wer, in bytsje oars fansels, mar de útkomst is deselde. - S.L.

[p. 261]

nei, in âlde man en in jongfeint. Der waerd smiten mei stiennen en krekt op 'e grins fan Piterom syn gerjochtichheit soenen se dat frjemdfolk op 'e lea. Piterom pakte in stôk en kaem oandraven om dy frjemde mannen to helpen. ‘Ophâlde, jonges’, rôp er, ‘ophâlde siz ik jim. Dit kin net en dit mei net. Boppedat sille jimme my hjir de frucht fortraepje en dat wol 'k net lije, hear!’

De jonges wienen net forbjustere, mar hja houden al eefkes op fan pleagjen om to laitsjen om Piterom, dy't sa helthaftich stie to swaeijen mei syn stôk.

‘Dizze keardels binne dochs gjin kunde fan jo, Piterom?’ frege ien fan de âldsten út 'e kloft. ‘Né’, sei Piterom. ‘Nou, dan krije se in wan op 'e bealch’, sei dy jonge, mar Piterom hie de beide frjemde gasten al in wink jown om nei syn hûs ta to stappen en hy folge harren om se yn 'e rêch to bifeiligjen. Der kamen noch wol in pear stiennen oer, mar doe't it frjemdfolk op it hiem stie fan Baukje en Piterom joech de kloft him ôf.

‘Nou, mannen, dit is bêst biteard’, sei Piterom. Baukje noege harren yn 'e hûs. - ‘Kom der dochs yn, leave minsken’, sei Baukje', dan kinne jimme hwat bikomme.'

De frjemde mannen woenen wol graech eefkes sitte, seinen hja. Hja wienen wurch. De mannen kamen fan fierrens en hja hienen noch gâns in reis foar de boech.

It wie om iterstiid hinne en Baukje tocht, de beide gasten soenen wol hwat iten meije en dêrom sei hja: - ‘Och, Piter, snije jo ris in pear plakken fan it spek yn 'e skoarstien, dan sil ik eefkes de ierpels skile en hwat mosterstip ré meitsje. En dizze beide mannen moatte ek in komke geitemolke ha.’

Piterom helle it spek út 'e skoarstien en snie der foar de gasten in pear fikse plakken ôf. Doe 't hy de side spek wer ophinge tocht er: ‘Hea, dat is nou eigenaerdich, it is krekt oft der neat ôfmist.’ De frjemde mannen hienen har ûnderwilens deljown oer de flier, hwant der wienen mar twa stuollen yn it lytse wentsje, mar Baukje sei: - ‘Né, de stuollen binne foar jimme, hear; Piter en ik kinne wol oer de flier’.

Wylst Baukje drok dwaende wie mei it rémeitsjen fan it miel seach hja sa nou en dan ris eefkes fansiden nei de gasten. De âldste, in man mei in moai wyt burd, siet glimkjend en mei de hannen gear yn Piter syn stoel. It wie in steatlik man, dy't wend like al den dei yn in stoel to sitten om hwat to slûgjen en to mimerjen en om rie to jaen as immen dêrom frege. It wie sûnder mis in man fan gedachten, in man mei greate eagen dêr't it rjocht yn blonk, macht en sizzenskip.

It koe wol in kening wêze, tocht Baukje en hja krige ynienen

[p. 262]

oanstriid om har hannen, dy't smoarch wienen fan it ierpelskilen, ôf to feijen oan har skelk, mar de âlde man like har gedachten to rieden, hwant hy skodholle eventsjes en knikte doe ynienen dochs dat it wol mocht. Baukje seach fan de âlde hear nei har hannen ûntdiek dat se blank wienen en sûkerskjin, krekt as wienen se wosken mei de fynste sjippe.

De jongkeardel, dy't de âlde mei it burd ‘omke’ neamde, wie heul oars. Dy jonge praette mar fuort en mar wei oer alles hwat er om him hinne seach yn it húske fan Baukje en Piterom. Hy foun alles like moai en doe't er syn nocht hie fan it sopnimmen fan de dingen bigoun dat feintsje to boartsjen mei in lyts prikje. It wie boartsjen dat útdraeide op gûcheljen. De jonge sette it prikje rjochtop dei en liet it los. It prikje stapte parmantich op de tafel hinne en wer. It wie in bisiele prikje wurden.

Doe't Piterom fjouwer komkes mei geitemolke op 'e tafel sette stapte it prikje, sierlik as in dounsereske, om alle komkes hinne en it bûgde trijekear foar Piterom. De âlde man mei it burd glimke om de lytse grapkes fan de jongfeint. Piterom doarst der eins net goed nei to sjen. Hy waerd der in bytsje forlegen ûnder doe't it prikje foar him bûgde. Dat murk de âlde hear. - ‘Foar de kunst past ús earbied’, sei de âld man, ‘mar wy meije optheden dizze minsken net steure yn har deistich, ienfâldich en hillich skreppen’. Hy sei dat de jongfeint him mar in skoftsje bûtendoar formeitsje moast.

‘Goed, omke’, sei it feintsje. De jonge helle in fluitsje út 'e bûse en eefkes letter seach Piterom him sitten op it sânpaed njonken it hûs, mei de rêch tsjin de sydmuorre en Dêr bigoun dy jonge to fluitsjen.

‘Heul moai’, sei Piterom by himsels. ‘Dy jonge dêr sit wol hwat yn.’ It fûgeltsjeguod op it hiem waerd der stil fan. De fûgeltsjes sieten mei tropkes byinoar yn in parrebeam en it like wol oft hja meiinoar sieten to harkjen nei it fluitsjen fan de jonge. ‘Om der hwat fan to learen’, tocht Piterom.

Doe't Baukje it iten ré hie waerd de jonge roppen. Piterom die de pet foar de eagen en de oaren dienen de hannen gear. En doe koenen se ite.

De frjemde mannen bearden o sa fan it skoander miel. ‘It is in Godsjefte’, sei de âlde hear. ‘Kinne wy in ierpel groeije litte? Né, der komt neat fan tolânne as God de waeksdom net jowt.’ - ‘Sa is 't nou mar krekt, mynhear’, seinen de âlde minsken. It wie krekt of sieten se yn tsjerke. De jongfeint tikke mei de neil fan 'e finger tsjin syn leech kopke en sei: ‘Ik soe noch wol in komke geitemolke meije.’

[p. 263]

‘Nou, dan moat dy jonge noch hwat geitemolke ha en syn omke ek’, sei Baukje. Piterom moast dan it ammerke mei de molke mar eventsjes út it efterhûs helje.

‘Der sit leau 'k mar krekt ien komkefol mear yn’, tocht Piterom, mar dat doarst er net sizze. Hy roun om it ammerke en doe't er der by kaem hearde er it buorreljen. It ammerke stie oan 'e rânne ta fol doe't er it opnaem.

‘Dit is hwat wûnders’, sei Piterom yn himsels. ‘Wy kinne elts noch wol trije komkes geitemolke krije’, sei Piterom royael doe't er him wer njonken Baukje op 'e flier skikte. ‘Nou net sa mâl, Piter’, woe Baukje sizze, mar hja houd de wurden yn omt de âlde man sa earnstich knikte by it praet fan Piterom. It wie sa't Piterom it sei. Baukje seach it mei eigen eagen: de moaije, goeije geitemolke floeide hast oer de rânne.

‘Jimme hawwe in bêste geit’, sei de âlde man.

O, ja, dat wie sa, stimde Baukje mei en ûnderwilens joech hja Piter in wink en lústere: ‘Piter, hjir barre wûnders. Dizze minsken binne oars as oars. Ik doar net sizze hwat ik yn 'e gedachten ha. Dû moatst gau eefkes nei it hinnehok. Wy moatte foar dizze mannen ús fette hoanne slachtsje; ik wol harren in feestmiel ta ha.’

‘Wis’, sei Piterom, ‘wy moatte in offer bringe.’ Hy roun hastich nei it hinnehok en kaem werom mei de hoanne ûnder de earm. ‘Sjesa, in feestmiel, hearen’, sei Piterom plechtich. ‘Dit sil Jimme smeitsje.’

Hy hie it amper sein of de hoanne fleach him út 'e hannen. It bist stoude oan 'e souder ta en stoartte op 'e skoat fan de âlde hear.

De âlde frjemdling lei syn hân op it bist, dat fuortendaliks ta rêst kaem en sei: ‘O, hwat is dit in sierlike hoanne; dy moatte Jimme it libben sparje, bêste minsken. Bring dizze ropper fan de kommende dei mar gau wer yn it hok.’

Doe't dat bard wie priizge de âlde man mei it burd jitris it miel en sei: ‘It hat yn wierheit in feestmiel west. De molke, de ierpels, it spek, it wie allegearre fan it bêste en der wie mear as genôch. It hat in keninklik miel west.’

Wylst de âlde man sa siet to bearen en Baukje en Piterom tank brocht foar harren gastfrijheit bigoun syn antlit to glânzgjen. Itselde barde by syn jonge maet. It wie krekt oft hja yn 'e blakke sinne sieten. It waerd alhielendal ljocht yn it neare, skimerige heidewentsje; sa ljocht op in stuit dat Baukje en Piterom it oan 'e eagen net mear fordrage koenen.

It waerd Baukje en Piterom bang om it hert. Hja sloegen de hannen foar it gesicht en klagen: ‘Och, hearen, hwat hawwe

[p. 264]

wy foar forkeards dien dat Jimme ús blyn slagge? Forjow it ûs; wy binne mar earme lúsangels, mar dochs hienen wy it goed mei Jimme foar.’

Doe sei de âlde hear: ‘Wês net bang, wy binne ingelen; kom oerein en kom mei ûs.’

Hja folgen de ingelen, dy't mear sweefden as dat hja stapten, en doe't hja by de Selmienster boskjes wienen bleauwen hja stean en seagen efterom. Der kaem in ûnwaer opsetten oer de heide.

‘Dit wurdt heul swier waer, minsken’, sei de âlde ingel, dy't der eefkes by sitten gyng. Hy bigoun lûdop to mimerjen en sei: ‘Nou soenen wy sa'n stik fjûr delkomme litte kinne dat al dy jonges, dy't God flokt hawwe en ûs, Syn feinten, mei stiennen smiten hawwe, mei ien slach fordoarn wurde. Der soe hjir in great gat komme, in greate mar mei fisken der yn en oan de igge fan dy mar soe allinnich noch Jimme huske stean.’

‘Och, mynhear’, sei Piterom, ‘de jonges hawwe ûndogensk west, ik wit it, mar it binne gjin minne jonges, mynhear. Wol hwat ienkennich, dat is sa. Der moat hjir gjin frjemdfolk komme. Frjemdfolk makket ús altiten hwat oerstjûr. Ik wit it út myn eigen jonge jierren, mynhear. Ik ha ek wolris in frjemdenien eftersitten en it knyft hat my ek wolris yn 'e bûse baernd. Ik wol it net goedprate, mynhear, mar sa binne wy nou ienkear. En dochs, mynhear, hwat wit hoefolle fan dizze knapen nochris meisjonge sille yn it koar fan de forlosten.’

De loft waerd swart. It waerd suver nacht; it bigoun to wjerljochtsjen en de tonger kaem fan fierrens oanbolderjen.

‘O, mynhear’, sei Piterom, ‘hjir meije gjin ringelokken fan komme, hear! Om Kristus wil net!’

‘Jo freegje mar’, sei de ingel, der sil Jo neat wegere wurde.’

‘Nou, dan moat it ophâlde mei dit minne waer’, sei Piterom.

De ingel stiek de hân omheech en wiisde it ûnwaer werom. De loften waerden forstruid, it wjerljochtsjen wie oer. Boppe de heide briek de sinne wer troch.

Hja hawwe dêr noch in heul skoft fredich by elkoar sitten yn it gers by in sleatswâl. Om har hinne wie de swietrook fan krûden en blommen en yn de struwellen songen de fûgeltsjes.

Der binne nearne safolle sjongfûgeltsjes as yn de Selmienster boskjes. Dêr is in forklearring foar. Wylst de âlde ingel mei Piterom siet to praten oer de heidejonges, hie de jonge ingel al syn oandacht by it fûgeltsjeguod. Hy fluite in pear kear krekt as in klyster en Baukje seach hoe't de fûgels doe fuortendaliks nei him ta setten kamen. Hja sieten by de jong-

[p. 265]

feint op 'e hân en lieten har rêstich oer de fearkes strike. Der wie gjin spoar fan bangens by dy fan natûr oars sa skouwe fûgeltsjes.

Doe't de jonge syn nocht der ôf hie om mei de fûgels to boartsjen, socht er om stientsjes. Twa, trije stientsjes smiet er omheech. It waerden op slach moaije, geve fûgeltsjes. Hja fleagen op en strykten del yn de boskjes. En dêr songen se fuortendaliks it heechste liet. Doe saeide de jongfeint in hiel hânfol stientsjes de loft yn. Baukje waerd der kjel fan. Boppe har holle wie ynienen it rûzjen fan de wjukslach fan mear as fjirtich klysters. It wie in heul koar, in himelkoar, dat sa forheftich song dat de âlde ingel op in stuit sei: ‘Nou moat it eventsjes stil wêze.’ En it waerd stil.

‘Sjesa, en nou meije Jimme, foar't wy ôfskie nimme, noch hwat winskje foar Jimme sels’, sei de ingel.

‘Dat moat Baukje dan mar sizze’, andere Piterom biskieden. Baukje sei: ‘O, hearen, Jimme moatte it net raer fine hwat ik nou freegje. Piter en ik binne o sa mâl mei elkoar -dat wit eltsenien hjir op 'e heide - en wy soargje der wolris tsjin oan om hjir wei. Soe it skielk sa meije dat wy tagelyk weireitsje?’

‘Dêr kinne Jimme op rekkenje’, sei de ingel.

En doe waerden de ingelen wei. Sa stienen se dêr noch en sa wienen se fordwoun, alteast ûnsichtber wurden. Krekt op 'e tiid, hwant fan 'e kant fan de heide kaem in kloft jonge heidehippersjonges oansetten. It mochten dan gjin minne jonges wêze, neffens Piterom, hja wienen nou ienkear noch net sa fier dat se in frjemdling biwiis jaen koenen fan har guodlikheit. Foar in frjemd wienen it hounen. ‘Mar dat wurdt wol oars, mynhear, hear’, hie Piterom tsjin de ingel sein.

Baukje en Piterom hawwe nei dy tiid noch jierren en jierren yn frede wenne yn harren húske op 'e Suderheide. De Greate Foroaring hawwe hja net mear meimakke, mar Piterom hat yn syn dagen gauris sein: ‘It komt wol goed mei ús heidefolk; yn 'e himel hjir boppe wurdt om ús tocht.’

‘Hoe kinne jo dêr sa wis fan wêze?’ hat ús pake Piterom frede.

‘Ja’, sei Piterom en hy sette eefkes de pet ôf om himsels oer de âlde, keale holle to striken, ‘ik wit net, Sjoerd, oft ik dêr wol ruchtberheit oan jaen mei. Baukje en ik hawwe heul hwat meimakke yn ús libben en it measte dat witte Jimme wol, mar wy biwarje ek in geheim, in great geheim. Baukje en ik doare der hast net mei foar it ljocht to kommen. Der is safolle twivel en ûnleauwe yn 'e wrâld en dêrby moat ik sizze dat Baukje en ik o sa bang binne foar selsforheffing. Dêr kin

[p. 266]

in minske swier foar straft wurde. Mar as Jo it stilhâlde kinne oant wy hjir net mear binne, dan wol ik it Jo wol fortelle... Baukje en ik hawwe hjir ingelen yn 'e hûs hawn. It is sa wier as wy hjir sitte. Ut 'e Skrift sille Jo witte dat soks barre kin. Yn 'e Skrift lêze wy: ‘Forjit de gastfrijheit net, hwant dêrtroch hawwe somliken, sûnder it to witten, ingelen ûnderkommen jown.' Baukje en ik binne net ûnwittend bleaun. It is oan ús iepenbier makke.’

‘Hawwe Jimme ek in teken frege?’ woe Pake witte.

‘Ja, Sjoerd’, sei Piterom, wy hawwe in teken frege. It sil sa komme, hat ús de ingel to witten dien, dat Baukje en ik tagelyk hjir weireitsje.’

Us Pake sei: ‘Goed, dat is ôfwachtsjen.’ Hy wie tige nofteren yn sokke dingen en dêrom is it forhael fan ús Pake ek sa bitrouber.

Pake hat ús forteld dat hy op in jountiid yn 'e midsimmer eefkes nei Baukje en Piterom ta soe. It waerd al in bytsje tsjuster en der stie noch al hwat wyn doe't er oer de heide nei it húske fan de âlde minsken stapte. Hja steane togearre op it hiem, tocht Pake, en hja sjogge my al oankommen. Pake stiek de hân omheech. De âlde minsken bigounen ek to wiuwen, mar doe't Pake tichterby kaem murk er dat er him forsind hie. Hy hie in linebeamke en in jong ikebeamke oansjoen foar de âlde minsken. It wienen moaije beamkes. Hja stienen to rûzjen en to wiuwen yn 'e wyn.

Hea, tocht Pake, dy beamkes is hwat nijs; dy haw ik hjir net earder sjoen. It húske wie leech; it wie útstoarn.

Doe't Pake hwat hinne en wer stapte oer it hiem om to sjen hwer't de âlde minsken tahouden, kaem er to stean ûnder dy beamkes. De wyn boarte mei it jonge blêd en doe't Pake goed harke waerd it him dúdlik hwat der bard wie. ‘Baukje’, lústere de ikebeam. ‘Piter’, andere it linebeamke. De beamkes bûgden nei elkoar oer. Hja rekken eventsjes yninoar mei de tûken, krekt as in pearke dat elkoar de hannen op it skouder leit.

Dy beamkes - it binne nou mânske beammen - steane noch altiten op it hiem fan it âlde heidewentsje. Okkerdeis haw ik der noch ûnder stien en sels de stimmen heard út de hichten fan de beide beammekroanen.

‘'t Is wúnderlik, hat ús Pake sein, mar dit is wis: Baukje en Piterom, dy't sa mâl mei elkoar wienen, binne hjir tagelyk weirekke.’

Sneon, 2 maeije 1959.