|
| |
| |
| |
Jo Smit:
Renaissance
Lekker waerm wie de sinne. Hja fielde it op har antlit, har eigen antlit. Nuver wie it om soks to tinken: har eigen antlit. Mar doe waerd har klear dat it kaem fan har skonken. Dy stapten mar troch op de giele stientsjes... mar se wiene har frjemd. Net ûnwillich, net fijannich, mar frjemd. As hearden se net by har, as rounen se samar in eintsje mei har op, frjemd en ûnforskillich.
Der rissele hwat yn de beam dêr't hja ûndertroch roun; in giel blêd kaem kanteljend del, njonken har. Dy blêdden fóélen net fan 'e beam, hja skuorden har ek net los, mar hja waerden ôfstjitten.
Hja huvere even en har hakjes ketsken justjes fûlder op 'e stiennen. It wie stil hjir oan 'e grâft. Net in minske to sjen, gjin fûgel to hearren. Allinne gieljende beammen, dy't har spegelen yn it swarte wetter, en helte, âlderwetske gevels. De sinne lei op alles in glâns, dy't lykwols net fleurich wie, mar ôfstân skoep. Hjir en dêr foroare in beammeblêd yn suver goud. Hwat gouden is moat earst stjerre, bitocht hja drôf. Har fingers klammen fêster om it taske en ien fan de sûkeladerepen dêryn sei knap. Op de greate blauwe stoepe wie it even as woe har lichem flechtsje. Lykwols bleau hja ûnbiweechlik stean en rêstich loek hja oan de greate koperen knop fan 'e skille, dy't kâld en dea oanfielde yn har hân.
Mei wie it dêrbinnen yn it greate porteal fol libben: de skille gie to kear yn de idele romte, hja hearde in doar, de portier kaem oankloskjen. Hy bigroete har as âlde kunde, freonlik-fleurich omtrint. In fleurigens dy't winliken net op syn plak like yn dit ûnwennige gebou, dâr't hja net komme koe sûnder twa dagen de lêst fan syn binearjende muorren en doarren - hieltyd wer doarren, yn einleaze opienfolging - en fan dizenige ynhâld fan minsklik libben, as it dat wurd noch hawwe mocht, op, mar noch mear y n har lea to fielen.
‘Jo kamen foar Anne Nauta’, forfette de portier saeklik, mear om foar himsels it feit fêst to stellen, dat dan tagelyk in opdracht wie om ta aktiviteiten oer to gean mei de âlderwetske hústelefoanynstallaesje, as om har to freegjen. Hja knikte swijend, mar fielde tagelyk pynlik it oerstallige ek fan dit lytse gebeart.
De portier hie ûnderwyls al kontakt: hja hearde him praten oer Nauta. ‘Der is bisyk foar him’, sei er, ‘hoe liket it, kin it
| |
| |
wurde?’ Syn stimme wie leech en dimmen by dy wurden, en hja fjelde in biropsmjittich meilijen dêryn, dêr't hja him om haetsje woe. ‘Jo kamen foar Anne Nauta’, dy wurden wjerlûden yn har nei as in hûn, al wie hja der al lang ta biwend, dat in monopoalje op Anne Nauta - as hja dat ea hawn hie, mar dat wie sa net - folslein oergien wie op dit hûs, mei syn legerke manlju yn wite jassen: somliken minsklik, freonlik, sib; oaren mei ploertige troanjes. Yn 't earstoan hie hja altyd frege nei mynhear Nauta; it stie wer klear foar har en it jage in weach fan skamte yn har op. Mar suver tagelyk skamme hja har foar dy skamte, djipper, forheftiger en hieltyd bitiisder. Hwant dit wie in oarde fan skamte wist hja, en fan skamte om de skamte, ivich en erflik, hoe't it ek roun. Skamte fan de soune foar de sike oer, skamte foar de eigen gefoelens: dy fan hoop, dy fan leafde, dy fan eangstme en lytsmoedichheit, in geandewei ûntbrekken fan dy gefoelens, foar hwat bistean bleau en foar hwat toloargie - in rounte dêr't gjin ûntkommen oan wie.
‘Ik sil Jo even nei de bisykkeamer bringe’, hearde hja de portier sizzen en folchsum stapte hja efter de man oan, dy't trinten foaropgie, de hân oan it bosk kaeijen, as wie it in wapen dat yn 'e oanslach hâlden wurde moast tsjin mooglik gefaer.
Doarren giene iepen, doarren kamen wer yn 't slot - hiele einen gong moasten dêr tusken lizze, mar hja sloech se oer, it wiene swarte stikken neat dy't de iene sakrale hanneling fan iependraeijen en wer tichtdwaen forboun mei de oare sakrale hannelingen, dêr't de doarren dan foar oanwêzich wiene, dêr allinne foar; en dy't har ta it wijde offer makken. En ynienen ljepte de eangstme wer yn har omheech, dat dy doarren, fijannich, aenst net mear foar har iepengean soene. Oer har antlit gie in gril. Ik bin gek, tocht hja, om sokke oankomsten to hawwen. Ik bin hjir op bisyk... aenst gean ik wer nei hûs ta. Mar mei hwatfoar rjocht, mei hwatfoar rjocht?
Dat wie wer in oar rountsje dat dit driigjende hûs foar jin yn petto hie: njonken dat fan skamte dy't wer ta skamte laette, dat fan it abnormael fielen om't men op bisyk wie. Gjin niget dat it eltsenien hjir mealde, tocht hja sûnder humor, en hja wist dat as hja hjir wer útkaem - as, ja, mar wie dat wol wis? - se wer de bledsiden neilêze soe yn it boek fan Jelgersma, dat hja kocht hie al foar't Anne hjir kommen wie. It hie har bang makke, doe't hja der hwat yn omnoaske hie en hja hie it út 'e wei treaun, boppe yn har kast, ûnder in steapeltsje ûnderguod en earst nei't hja it grime wurd in kear opheind hie, hie hja kjel en mei bounzjend bloed dat haedstik lêzen oer de
| |
| |
schizophreny. Yn it earstoan lies hja it mei it each op Anne, mar sûnt lang al om harsels.
De wurden, yn it bigjin sa ûnbigryplik, hoask en ûniepen suver, hiene nou in koele, stil-fijannige saeklikheit, dy't om bar bisocht har to biswarren dat hja dêr bûten stie, of har de earste symptomen fan dementia praecox al oankundige.
‘Hy is der noch net’, hearde hja de portier sizzen. ‘Hy sil daelk wol komme. Nim in sit.’ Mei sleat er de doar fan de bisykkeamer wer efter him.
Moedeleas liet hja har yn in stoel delfalle en stoarre troch it rút nei it binnenplein, mei de âlde beammen dy't yn in wanhopich gebeart mei har greate taken nei boppen klauden, as om de blêdden ta bliuwen to twingen. In skyn fan biweging yn dy reuzen, dêr't sels de lytsere twiichjes diel oan liken to hawwen en dy earmoedich en bigreatlik makken. Sjoch, dêr saeiden wer twa blêdden del.
De hannen yn har skerte griepen stiif yninoar. As er nou mar net sa wie as de lêste kear, sa... agressyf. In wurd út it boek, oars soe hja tocht hawwe: wyld. Twa broeders wiene deroan to pas kommen om him fuort to bringen en efter de doar hie hja him oangean heard. Sels hie hja de hannen foar it gesicht slein, oerweldige fan meilijen en ek, ja dat ek, fan ôfgriis.
Tagelyk hie hja it gefoel hawn dat hja nêst him hearde to stean, him biskermje moast tsjin it deltriuwende hûs mei syn lilkaerdige ekipaezje fan wytjassen, mar hja wie ûnmachtich hwat to dwaen, hja hie him oerlevere, lef en passyf. Hja koe ommers neat, neat. Net ienris syn byld har klear foar eagen helje, sa't er west hie yn de dagen dat it goed wie. Dat it, tusken twa rûzjes yn, goed en stil wie tusken harren, ûnder in himel fan blau mei rounom de waermte fan 'e sinne. Noch minder wie hja ynsteat út de man dy't hjir fêsthâlden waerd de leafste fan earder op to roppen, omheech to bidden, to biswarren...
Gewach, ynienen, by de doar makke dat hja kjel rjocht oereen skeat. Dêr wied er. ‘Anne’, sei hja sêft, wylst hja oerein kaem. ‘Dei Anne.’ Hja groete ek de forpleger, dy't syn pasjint noch even warskôge: ‘Dou hâldst dy kalm nou’, en dy't tsjin har sei, mei de eagen in skiltsje oantsjuttend: ‘As Jo my nedich hawwe, dan witte Jo it, nou...’ Hja knikte, in stom gebeart om út to drukken dat it goed wie, mar tagelyk foar harsels in middel om it pynlike har djipyn misledige fielen, útlit to jaen.
Hja wiene togearre. De hân hâldde hja útstutsen; de man kaem stadich tichterby. Dat swiere stoatskaven, as hied er de
| |
| |
hiele wrâld op 'e nekke, fielde hja yn har eigen skonken en hja hie him taroppe wollen: Jonge, wês dochs hwat kwiker, mar hja seach inkeld mar syn gesicht. In huvering kroep efter har antlit omheech om de útdrukking fan dy eagen: stûf en fijannich. Hja twong har múle ta in glimk, dy't yn in nerveus triljen hingjen bleau, doe't syn hân slop en ûnforskillich harres oanroerde. Hja seach noch hieltyd dat gesicht, dat gjin waermte, gjin herkenning útstriele, mar dêr't hja hate yn fornaem of aende, in net to bifiemjen hate tsjin hwat, frij, syn kouwe ynfladderjen kaem, om aenst wer op wjokken to gean.
‘Anne’, sei hja jitris, muoilik en démoedich, ‘hoe is 't mei dy, jonge? Siz dochs ris hwat. Dou wolst dochs wol hwat tsjin my sizze?’ Der kaem gjin andert en mear om de stilte to brekken as út oertsjûging, gie hja troch. ‘O, Anne. Dou bist dochs net lilk op my? Dou sjochst dochs wol hwa't ik bin. Toe, siz ris hwat. Neam myn namme dochs. Hwa bin ik? Toe...’
‘Lysbet’, sei er, ûnforwacht gewoan, ‘Lysbet fansels. Wiest in bytsje bang?’ Hy lake lûd en skril en hja fielde har trapearre, dat hja waerd suver lilk. ‘Dou hoechst my net út to laitsjen. Hwerom seiste neat?’ Hy joech gjin andert, mar frege nei har wurk en hja praetten in skoftsje hiel gewoan. Doe bigoun er hinne en wer to skouwen op 'e stoel dêr't er yn sitten gien wie en toande gjin bilangstelling mear foar hwat hja sei. Hy seach har strak oan, doe't hja har forhael net útmakke en swei. Hja hearde him sykheljen yn de stilte dy't folge en socht forbjustere mei har eagen yn de loerende útdrukking op dat botte, mar noch jimmer net ûnkreaze gesicht. De stive gestichtsklean joegen it suver hwat in jeuchlike swier, as dy eagen dat net to folle opkearden alteast. Hwat hie hja foar forkeards sein? Kjel bisocht hja har to binnen to bringen hwat hja niis sein hie en hwer't hja him mei reitsje kinnen hie.
Mei in heazich lûd sei er ynienen: ‘Hast net hwat foar my meinommen?’ It bloed fleach har nei de holle, hoe koe hja sa stom, sa wreed. It pynlikste fan it bisyk waerd hjirtroch noch pynliker. ‘Fansels, Anne jonge’, sei hja en dûkte har nei de tas. ‘Hjir hast foarfêst ien’; har iene hân stiek him in sûkeladereep ta, wylst de oare noch yn 'e tas omreage. ‘Of né’, sei hja doe, ‘doch dy noch mar even yn 'e bûse, der is in stikkenenien by, hjirsa.’ Hja joech him ek de oare repen, dy't er ûnforskillich yn 'e bûse glide liet, op de iene, stikkene nei, dy't er fuortdaliks yn 'e mûle treau. Hja bisocht der net nei to sjen, nei dit forskriklike, dat bigearlike slinen fan swietekau... Ta hwat foar hichten fan geast hied er har eartiids opfiere wollen, hwat in idéalist hie er west... winliken wie it dat
| |
| |
idéalisme dêr't hja it meast om fan him hâldde. Hja hie har soms sa lyts field by dy greate en helte gedachten. Nou fielde hja har wer lyts. Yn 't earstoan hie hja hiel oare geskinken foar him meinommen - de neitins dêroan dreau har de angel fan de skamte wer djip yn it flesk - oant it op 't lêst útdraeid wie op sûkeladerepen, it iennichste dat doel hie. Teken, forskriklik teken fan har earmoed, fornederjend as earmoed ea wêze kin.
Anne kôge ûnderwyls al op de twade reep om, ûnforskillich, sûnder tankberheit. ‘O God’, tocht hja, ‘hwat bin ik in égoïste, ek noch tank to wollen, al wie it mar yn in gebeart, in útdrukking fan it gesicht. Mar hy moat nou ophâlde, net alles ynienen mar op...’ Smeekjend stiek hja de hân út. ‘Toe ju, biwarje dy oare nou, moatst nou fuortdaliks twa...’ ‘Dy iene wie stikken’, forwarde er him, mar mei waerd er prot. ‘Ik bin langer grif gjin hiele mear wurdich. 't Is Anne mar nou.’
Driigjend seach er har oan, it wie as socht er earne djipwei om in wurd, in tins... Doe sei er: ‘Ik wol hjir út. Ik wol hjir net langer wêze, yn dit smoar-ge, stjon-ken-de gek-ken-hûs.’ Stadich en rêstich skandearjend sei er it, it hearde brút en dy mispleatste n liet der gjin twivel oer bistean dat dat hûs in plak wie dêr't men ûnrjochtlik mids gekken forkeare moast, of, hwa wit, troch gekken fêsthâlden waerd. Har eagen hie hja ôfdraeid, om oan sines to ûntkommen of om de útdrukking op har gesicht to forbergjen, en hja kamen ta rêst op in donker plak op it bihang. Ut dat plak makke him in troanje los, ûnsizber gemien en laitsjend; doe't hja lykwols goed seach wie it it plak wer, mar sprongen fan alle kanten út 'e figueren op it bihang lilkaerdige koppen nei foaren, dy't falsk gniisden en drigen.
It wie Anne syn stim dy't har eangstme biswarde. ‘Dou hast my ek gjin tút jown’, sei er op in toan fan forwyt.
‘Hen?’ Né, dou woest it ommers net mear, de oare kear. Mar fansels kinst in tút fan my krije.’ Hja sei it myld, tankber suver foar de help dy't hy har jown hie. ‘Ik moat nou wer fuort, mar dou krijst in tút fan my, hear.’ Hy kearde ûnwillich de mûle ôf, doe't hja by him kaem, mar liet har him ienkear op it wang tútsje. ‘Gear nou mar’, sei er en der kaem gjin wurd mear oer syn lippen, wylst hja, yn ôfwachting fan de forpleger, fortelde dat hja weromkomme soe en him frege oft hja ek hwat oars foar him meinimme soe.
Rêstich gie er mei de oppasser en by de doar sei er, ek rêstich: ‘Dei, Lysbet.’ Dat wie gâns oars as de oare kear en dochs fielde hja har mear forslein, wylst in oare forpleger, dy't
| |
| |
hja meisin net oanseach, har nei it porteal brocht. ‘Dit smoarge, stjonkende gekkenhûs’, wjerlûde it troch har holle en de wurden flijden har yn de mjitte fan har stappen yn 'e hege gong, mar rekken fan 'e wize yn it holle porteal dêr't de portier tsjinstré taskeat om har út to litten, fol freonlik meilijen. Hja sykhelle djip doe't hja bûtendoar op 'e stoepe stie en eage de grêft lâns. In wolken skoude foar de sinne en it perspektyf fan beammen, wetter en huzerigen foroare hommels. Hwer't djipte en freegjende fierte wie, liken de dingen yn inoar to skouwen. Unwillich joegen hja har de romte, om as hja foarby wie, fuortdaliks wer yn ûnderlinge bân in ôfsluting to foarmjen. Dochs hie har rinnen by de stille grêft lâns, minder fan in dapper opmarsjearjen, as fan in flecht. In flecht dy't tagelyk in forrie ynhâldde, hwant net it sombere, hoekige hûs wie de fijân, mar de driuw nei solidariteit fan tsjustere, ûnkontrolearre djipten yn harsels. ‘Unsin’, sei hja lûdop, hwat makke dat hja forlegen om har hinne seach en biwust har pas formindere. Nou ja, it wie ek ûnsin: sa stelde hja harsels to moai foar. Hwat hja oan solidariteit opbrocht, dat wie de trou oan de Anne fan fiif jier forlyn; dêrom eltse moanne de gong nei dit plak, dêrom har mij en fan setten en pretten, har earnstich en freugdeleas bistean. Winliken soe dy bân en soene dy bisiken de freugden dêryn foarmje moatte, mar it wie sa net. En dy solidariteit, dy't gjin blidens brocht, gou net ienris de pasjint fan nou, dy't hja gjin help biede koe en dy't net binei to kommen wie... It rountsje wie sletten; kjel tocht hja oft dan faeks net, hwer't hja to koart skeat, in djipper sels ré wie ta it offer om de njûre wegen fan de forbjustering to gean. Dat kin net, stammere it yn har, ik wol net, ik wol
net.
Joun, hja wist it, soe hja wer allinne op har keammerke wêze, mei har tinzen, har freze en har skamte. Hwerom, frege hja har ôf, skamje ik my sa? Skamje ik my likefolle foar hwat ik doch, as foar hwat ik neilit, foar hwat ik tink en foar hwat ik forjit? Tûzenen hawwe mear as ik en hja oanfurdzje it mei de holle omheech. Hwat is myn bistean nou, hwat is myn libben eins? En foar Anne oer skamje ik my foar de lytse foarrjochten fan myn bistean; tagelyk bisykje ik foar de bûtenwacht to forbergjen dat ik trou bin oan... Ja, hweroan? Oan in skym, oan in drôchbyld. Soene de iju it oan my sjen?
Hja hie de grêft nou efter har en roun de winkelstrjitte del, dêr't har forskate minsken tsjinkamen. Dy seagen lykwols net nei har en tomûk kipe hja even nei it byld dat foarbyglied yn it greate glêsfinster fan in huodtsjewinkel. Né, der wie neat oan har to sjen en de lju hjirre koene har net, dat hja hoegde
| |
| |
net bang to wêzen dat se inoar oanstjitte soene en sizze: Sjoch, dat is dy Lysbet, dy't... Mar ynienen foelen har hakjes op 'e stiennen wer yn: smoarge, stjonkende gekkenhûs. Oh, Anne, Anne, snokkere it yn har.
Hja wist lykwols net hwat dat bitsjutte - fortriet, leafde, eangstme, skamte, it raende allegearre yn inoar ta in skiere mist. Mist om har hinne, dêr't de hjerstdei yn weisonk; mist binnen yn har, dêr't hja sels warleas yn ûndergie.
Lyk foar har út siet hja to stoarjen yn 'e trein, sûnder eat to sjen, sûnder to tinken sels. Flak by de doar fan har kosthûs, dêr't hja wurktúchlik kommen wie, foun hja harsels werom mei sa'n wearze yn dat sels en yn dat keammerke dat har swijend en ûnforbidlik wachte, dat hja wankele. Mei wist hja, dat hja nei dizze reis net lyk as oars de joun op har keammerke trochbringe koe. Hja koe it net, dan waerd hja... It wurd woe net berne wurde, bleau healwei stykjen yn in kokerfoarmich, swart gat. Ljocht, tocht hja ynsté. Ljocht. En lûd. En biweech. Mei de wurden tocht hja de bylden; dy kamen har tofoaren to stean, susjend en biswarrend, en fortokken har. Hja liet har bitsjoene en dronken en mankelyk bilânne hja yn har keammerke,
Hja koe harsels net wer, doe't hja foar de spegel stie, mar hja seach likemin in frjemd, hwant hja wie sels it spegelbyld, dat lûdleas en wis de biwegingen en gebearten makke dy't de oare foarskreau en har rémakken foar in wijd feest; in barren dâr't hja alhiel bûten stie, om't hja sels opgie en forlern wie yn dy stimming fan forheven offer, dy't dat oare - hwat dat wie wist hja net, woe hja net witte, om't it in bidriging wie - krampeftich ôfwarde.
Dy stimming bleau de hiele joun, ek as hja dounse mei Murk, mei Ype, mei Jelle, en wer mei Murk. En hwannear't hja oan it taffeltsje siet by har kammeraetskes, dy't hja allinne mar andere mei in justjes biwegen fan de holle, mei't har de bitsjutting ûntkaem fan hwat hja to sizzen hiene, omdat hja har forlear yn ljocht en lûd en biweech.
‘Dy faem kin wol dounsje’, sei Ype tsjin syn maten. Hja knikten. ‘Mar folle praet sit der net by’, foege Jelle der oan ta en Murk haeste him Lysbet foar de folgjende douns to freegjen. Hja hoegde oars net to dwaen as tajaen oan de langstme diel to hawwen oan dit plechtich mystearjespul, dêr't har lichem syn eigen wegen yn gie en hja gjin oare gefoelens hie as bang-blide réens ta it offer.
Lykwols, doe't de joun oan ein wie en Murk har troch de
| |
| |
stille stêd nei hûs ta brocht, foel dat linkenoan fan har ôf, en yn in huver doek ynienen it tsjustere gebou wer foar har op, mei yn in hoeke Anne, lyts en faech, en ûnwillekeurich treau hja de earm dêr't harres los omhinne lei, hwat stiver tsjin har oan.
Hja woe har forwarre doe't er stean bleau, mar mei dat hja Murk syn lippen op harres fielde, liet hja har forheard en ûnwennich weiglide út 'e swarte, kantige staketsels dy't hja om har hinne ergere; dy losten net op, hjasels toraende earder; en kaem wer ta libben as in lytse tofreden poppe, wylst in greate hân syn wei socht nei har boarsten.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd