De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 125]

Krityk yn it koart:
In unskuldige(?) swolm

Rjochte paden, Dj. Weening - Meijer. A.J. Osinga N.V. - Boalsert - 1958.

Men soe de skriuwster, it misbigryp dat ‘Fryske litteratuer’ neamd wurdt è;n jinsels eins ûnrjocht oandwaen as men, hottefyljend sûnder ein, it tredde en dus lêste diel fan Dj. Weening-Meijer's trilogy, Rjochte Paden bisprekkend, al tofolle bod joech oan jins spotlust, argewaesje en toloarstelling.

Mei permisje en yn alle biskiedenheit: dizze skriuwster en har wurk binne net earlik partûr. Har boek, dit tredde foaral net minder as de earste beide, forhâldt him ta hwat men dan ûnder litteratuer forstiet as it ‘couranten-en-tijdschriften’-wurkstikje fan in figuerseagjend jonkje ta in skilderij fan lit ús sizze Cor Reisma. De iennige oerienkomst is dat men se, yn ûnderskate hûskeamers, beide wol oan 't lewant hingjen sjocht. En om dejingen dy't it subtile ûnderskied tusken ‘goede folkslektuer’ en ‘echte litteratuer’ mei alle gewelt as réëel en bilangryk hanthavenje in plezier to dwaen: hja meije om my dy Reisma troch in Ids Wiersma forfange.

Dát hwat dizze skriuwster en har wurk oanbilanget. Men soe dus it swijen der mar ta dwaen - kraeije dogge de krieën wol.

Mar de forlieding om yn elk gefal de koarte ynhâld fan Rjochte Paden mei eigen wurden wer to fortellen is lykwols tige great. Net om't hja sa nijsgjirrich wêze soe, mar omdat men komselden op 160 net sa groatfol printe pagina's safolle tafallichheden, frjemde optinkseltsjes en snoade konstruksjes gearbrocht fine sil.

Earne lit de skriuwster ien fan har persoanen lûdop tinke oer de ynfloed fan it Opperwêzen op de gong fan it aldendeiske, persoanlike libben. ‘Och, hwat is it goed dat der Ien is, Dy't alles bistjûrt’, seit hja dan. Mar wier, ik kin it net by my weikrije dat dy iene, sûnder haedletter, alteast yn dit boek Dj. Weening-Meijer is.

Hja lit dy earme, moedige en leauwige Froukje de Jong, yn diel II efterlitten mei in oerwoun jonkje dêr't de gemiene dokterssoan Fré de heit fan is, útdije ta in fiks en byderhant operaesjesuster yn in sikehûs earne yn Fryslân. Nimmen, mar dan ek nimmen wit hwat fan har ‘forline’ ôf. Hja lit dêr yn dat sikehûs op in goede dei ek dokter Fré binnenetappe - as (kundich) chirurch noch wol. Mar 't is suver deselde net mear as yn diel II: in sympathike knaep, fol langst nei syn soan - it wierhaftige leauwe en it wierhaftige lok ûntbrekke der noch oan. Jezus Kristus as syn Heilân en Forlosser wol er net kenne en mei syn wettich wiif (in dame dy't Tiny hjit en Hollânsk praet en perfoarst gjin ‘hok vol kinderen’ bigeart) kín er net. Tiny rekket al gau oan kant. Hja fordrinkt, min ofte mear troch Fré syn skuld, mient er sels. Froukje en Fré komme ynwindich al moai deun byelkoar en as dan lytse Sytse, beider soan, troch in tafallich ûngelok ek noch by syn ûnechte heit ûnder it mes moat, boazet soks jit oan. Mar Fré moat, fansels, fansels, der eerst noch hiel djip troch ear't er, bihalven Froukje, alderearst en aldermeast har leauwe oannimt. Dan is it makke en binne de 160 bledsiden fol, de trilogy is út en de KFFB-romanpriis is al wer earlik fortsjinne.

Ik sil de lêste wêze om ek mar eat ôf to dwaen fan it leauwe fan

[p. 126]

mefrou Weening-Meijer en ik sil de hannen thúshâlde as hja yn alle oprjochtens úthâldt en biliidt dat hja de krêft to it skriuwen ek fan dit boek ûntfongen hat fan Him, Dy't alles bistjûrt.

Mar ik protestearje, en mei klam, tsjin it ûnder de minsken bringen fan dit leauwe yn in foarm dy't folslein ûntarikkend is en dêrtroch earslings wurkje moat. Wier, ik kin hjir gjin sancta simplissimus yn de eale bitsjutting fan dat wurd ûnderkenne. Al jow ik ta, dat dat allinne jildt foar dy stikmennich ljuwe yn Fryslân dy't de knibbels noch net bûgd hawwe foar it magysk tal 13.000.

Ik hearde okkerdeis in klacht fan in doarpsskoalmaster, ek al wer forbân hâldende mei de ûntfolkingskleilieten. De klacht nammentlik dat it plattelân, foarsafier't soks him op de banken fan de legere skoallen oppenearret, sa tige oan it fordomjen is. (Dat wurd for-domjen hoecht dan yn dit gefal net troch in kekene censor skrast to wurden en soe sels yn in bikroand boek fan de KFFB, mits dúdlik yn in fuotnoat taljochte, net troch ‘fordiken’ forfongen hoege to wurden).

Dy skoalmaster bidoelde it nammentlik krektlyk as er it sei: it yntelliginsjepeil op de plattelânsskoallen (by de bern, wol to forstean) soe tige oan it ôftakjen wêze; gefolch fan it fuortssjen fan de bêsten almeast. Nou, foar myn gefoel is it sukses fan boeken lykas dy fan mefrou Weening-Meijer ek sa'n symptoom fan for-domming, fan massifikaesje om my. En dat is, liket my ta, hiel hwat oars as hwat de mannen dy't destijds de moed hiene om yn de KFFB útein to setten mei De Hoara's fan Hastings nou juist op it each hiene.

It liket my dan ek nuodlik ta, oer dit aspekt fan de popularisearring fan Fryske folkslektuer hinne to hippen mei in forwizing nei it hillige húske fan de goede bidoelings.

Earne yn Rjochte paden wurdt forteld hoe't dokter Fré himsels to de dea opskreaun fielt om't er moarns mislik is en gauris pine op 'e mage hat. Ailles wiist, sa suggerearret de skriuwster, op in sykte dêr't hja de namme fynfielend mar net fan neamt. De man lit him troth collegae ûndersykje: syn eangst groeit to krapoan rotsfêste wissichheit. Hy lit him, eins tsjin 't sin, mar nei't er healwei bikeard is, troch in jierrige sielehoeder, optlêst dochs mar operearje. En hwat docht dan bliken? ‘It wie mar in ûnskuldige swolm’.

Sjudêr - hoe't in man dy't better witte en better hoopje moast himsels al raer tofiter ha kin. Mar foar my bliuwt it tonearsten in fraech, oft de swolm fan de massifikaesje, noch wol troch middel fan ditsoarte Frysk-kristlike romans wier-wier sa ûnskuldich is as hear Gabbe wol preket...

FREARK DAM