De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 98]

Sjoerd Leiker:
It tsjetteltsje

Der wurdt tsjintwurdich gauris praet oer raketten om de ierde en de moanne foarby, mar o heden minsken, dat is noch neat by hwat wy wolris bisocht hawwe. Wy woenen op in jountiid nei de sinne ta, dy't as in reade bol op 'e rânne fan 'e ierde stie. Ik leau noch altiten dat wy der tichteby west ha, mar wy waerden opkeard troch in feart.

En by dy feart stie ús Klaes-omme to fiskjen. Hy hat ús weromstjûrd. Klaes-omme hie by it Spoar west yn Haerlim. Om dy reden wist by hiel hwat fan technyk en fan ôfstannen. ‘Der hat gjin minske biroai oer hoe fier de sinne fan ús ôf is’, sei Klaes-omme. ‘Hoe fier men ek rint, de sinne bliuwt altiten like fier fan ús ôf. Dat is to forklearjen, mar foar jimme op dizze leeftiid net to bigripen en dêrom siz ik: fuort, rjochtsomkeard en nei hûs ta.’

It is mar gelokkich dat by it wittenskiplik ûndernimmen om de sinne to birikken gjin Omke Klaes ré stiet om de ûndersikers werom to wizen. Trouwens, wy hawwe op 't heden ek wol foar it forstân dat mannen fan it Spoar ek net alles witte. Der is helte mear mooglik as in pear bakjes mei minsken en fracht op izeren rails en mei in stoomloc der foar. Hwat wist Klaes-omme yn ús jongesjierren fan fleanen, fan atoomenergy en fan raketten? Suver neat. Us Omke Bauke hie doe noch mar krekt it radio útfoun.

Omke Bauke hie efter yn 'e tún in houten mêst fan sa'n tweintich meter dêr't in heap triedden oan fêst sleten en ek yn 'e hûs wie gâns hwat kopertrie útspand en dêrmei koe Bauke-om dan it tiidsignael ûntfange fan 'e Big Ben yn Londen. Ik ha de koptelefoan in kear op 'e earen hawn en it sels heard. ‘Hoe is 't mooglik, hoe is 't mooglik’, sei ús heit. ‘Ja, dat is it geheim fan 'e ether’, forklearre Bauke-om.

In bakjerinder dy't by Omke Bauke en dy efterom kaem en al dy triedden seach, frege forheard: ‘Hwat hat dit to bitsjutten?’ ‘Dat is nou de draedloze’, sei ús muoike. Ja, de ‘draedloze’, sa waerd it neamd troch Omke Bauke. Op 't heden seit men ‘radio’.

Omke Klaes stie dêr wol op in rare tiid by de feart to fiskjen. By jountiid is de fisk slûch. Dan is der net folle byt, mar och, dat koe Klaes-omme net sa folle skele. Hy hie syn pinsioen en hy wist him gjin rie mei de sé fan tiid dy't it pinsioen mei-

[p. 99]

bringt. Moarns bitiid sei er: ‘Kom, ik moat hjoed mar ris to fiskjen.’ En jouns nei iten sei er: ‘Ik moat noch mar ris eventsjes mei it angeltsje de natûr yn.’ En sa gyng dat dei út dei yn. Klaes-omme wie in fiskerman wurden, in man fan 'e natûr, in dreamer by feartsjes, wykjes en sleatswâllen.

Klaes-omme wie troud mei Hindrikje-muoi, in suster fan ús beppe fan heite kant. Hy wie dus myn âldomke. Klaes en Hindrikje hienen gjin bern. It wie altiten sûkerskjin yn 'e hûs by de âld minsken. Muoike wie o sa op har meubeltsjes en op har moai guod.

Us heit en ik hawwe in kear in dei mei Klaes-omme to fiskjen west. Muoike joech ús, doe't ús heit der op oanstie, yn goed bitrouwen in moai koperen tsjetteltsje mei. Dan soenen wy yn it fjild hwat kofje sette, sei ús heit, hwant in minske kin yn it middeisskoft net sûnder kofje. Us heit hat der in moaije kampearboel fan makke. It wie suver op syn Indiaensk. It moaije tsjetteltsje hong yn 'e greep fan trije grouwe stokken en dêrûnder barnde ús heit in prikkefjûr. Wy hawwe ek noch hwat fiske, mar it wee net bite. Klaes-omme hie lykwols noch in snoekje. In tûke fisker fangt dochs altiten wol hwat.

De kofje wie deugdlik. Klaes-omme hat der o sa fan beard. Hy foun it o sa gesellich; it wie ek in moaije dei, mar ús thûskomst hat net sa moai west.

It tsjetteltsje wie bidoarn. Klaes-omme hie wol sjoen dat it hwat swart birikke wie, mar hy tocht: och, dat is der sa mar wer ôf.

Hindrikje-muoi hat der om skriemd. En dat wie noch mar it bigjin. Doe kamen de forwiten.

Omke, dy't net oer spul koe, wie alhielendal fan 't sintrum. It wie fansels ús heit syn skuld en dat hat ús heit ek sein, mar neffens muoike hie omke wizer wêze moatten. Omke wie neffens muoike altiten like sleau. Us heit hie healwize oanslaggen. Dy wie nou ienkear net wizer, mar omke hie dochs oars leard. Dy hie dochs witte moatten dat soks net mocht: rûchte en prikken stoke ûnder sa'n moai tsjetteltsje!

Omke Klaes koe him der net foarwei wine en dat soe dy goeije man ek noait dwaen. Klaes-omme klapte dei yn him sels. Hy waerd as muoike har kleilieten song fortrietlik en swijsum. Hy leek hwat oan it skouder, hy skodde efkes de holle en joech him dei by de bitterheit, dy't om in tsjetteltsje opwâlle yn it moed fan Hindrikje-muoi. Hy wist wol dat it om helte mear wie as om dat deade tsjetteltsje. O, minsken, it libben kin sa wreed wêze.

De oare deis hat Klaes-omme dwaende west mei sân en mei

[p. 100]

kryt. It tsjetteltsje wie foargoed bidoarn. It hat noait wer in moai tsjetteltsje west.

It wiene oars sokke bêste minsken, Klaes-omme en Hindrikje-muoi. Goed, Hindrikje-muoi wie hwat stroef, mar hja kaem út itselde laech as beppe, dy't mei har seis bern in guodlik fromminske wie en goed foar in oar. Hja soe mei in earm minske har lêste sint parte. Beppe joech sels wolris hwat to folle wei. Hja hie in meilydsum hert. Ik leau dat Hindrikjemuoi yn 'e groun net oars wie, mar ja, Haerlim, it Spoar, de soarch foar de meubeltsjes en net folle oars oan 'e holle, dat binne omstannichheden dêr't nou net sa folle forheffing yn sit.

It libben fan Hindrikje-muoi, dy't nea in berntsje oan it boarst hawn hie, hie hwat skrael west. Hja hie har sinnen set op har kreas húshâldinkje en dochs hie muoike har sin net hawn en om dy reden wie hja gauris hwat grammitich. Net fortrietlik. O heden né, hja hie altiten in warber, in moedich frommins west. Fan Klaes-omme hie hja in mynhear makke, in man mei in gouden horloazje op it boarst en mei in sierlik gouden keatling. Klaes-omme koe moai Hollânsk prate; hy koe yn dat stik tsjin de bêsten op. Klaes-omme hie hwat to sizzen hawn by it Spoar, en dochs die op 'e ein bliken dat Klaes-omme mar it bêste op syn plak wie mei in angeltsje by de feart.

Klaes-omme socht it net by minsken en yn maetskiplik forkear. Der wie by ús in tram en in tramstasion mei gâns folk, hast yn 'e trant fan it Spoar, mar hy taelde der net nei om mei it personeel yn 'e kunde to kommen.

‘Hwat fynt sa'n man dêr nou oan?’ woe Hindrikje-muoi witte. ‘De heule dei mar hwat by de feart!’ Klaes-omme soe noait mei fisk thúskomme. Hy joech de fiskjes dy't er fong de frijheit werom of hy joech se wei. ‘Fan fiskbakken komt sa'n walm’, sei muoike.

Hindrikje-muoi woe sa graech dat Klaes-omme ris in oar idé krige oer it libben. ‘Hwerom altiten dat fiskjen?’'

‘Nou moatst dy ris forklaeije’, sei hja as er om it middeisskoft hinne thúskaem fan 'e feart. ‘En stek dan aenssens in sigaerke oan en doch in kuijer troch de buorren.’

‘Hwerom soe ik my forklaeije en hwerom soe ik in kuijer troch de buorren dwaen?’ woe Klaes-omme witte.

‘Om dyn sinnen ris hwat to forsetten’, sei muoike.

‘Dy forset ik genôch’, grommele Klaes-omme.

Syn sinnen wienen by de sinneglim op it wetter, by de weachjes en de koark en de rook fan kalmus en wylde bal-

[p. 101]

sem. It mocht om him ek wol reine. Alle waer wie syn waer. Hy mocht graech oer de wyn. It makke jin hwat rûzich yn 'e holle. Hy mocht ek graech oer de sinne. Dan joech er him eefkes del oan 'e kant fan 'e feart, midden yn it fjild. Eefkes it fel oer de eagen.

Ut it forline wei waeide him dan noch wolris hwat stasionsdrokte tomjitte; faek inkeld mar de fluit fan in lokomotyf.

Muoike wie helte mear in minske fan it Spoar as omke. Hindrikje-muoi woe noch wol graech ris op reis. ‘Der op út’, sei Hindrikje-muoi, útfanhûzje by kunde yn Haerlim.’

Omke hie gjin nocht oan útfanhûzjen. Men is by frjemd - it mei dan kunde wêze - en men hat jin to hâlden en to dragen neffens de sede of lit ús sizze neffens de regels fan it spul, dat by uzes ‘in dei to praten’ neamd wurdt. Dat bitsjutte foar Hindrikje-muoi noflik om 'e kachel sitte mei har kunde en mar prate, prate sûnder ein, en thédrinke; en foar Klaes-omme in sigaerke, swije, switte yn it goeije pak en ûnderwilens ûnrêstich wurde en nei bûten stoarje.

Klaes-omme wie o sa ynbannich. Hy mocht net oer dat praet om praet to hâlden. Hy wie oars wol fan goede wille; dat wie er altiten. Hy bigoun mei de wil om hwat to sizzen. Hy sei dus in wurdmannich, en dan wie er útpraet. Samar ynienen. Hy waerd der sels forlegen ûnder, mar al gaueftich kaem dan de birêsting. Hindrikje-muoi die it wurd. Hindrikjemuoi hie de gave fan it wurd.

Doe't omke siik waerd en bêdlegerich, houd muoike de wacht oer him. It wie o sa'n bêst minske. En as wy kamen om to fornimmen hoe't de tastân wie, die muoike it wurd. Hja fortaelde it lijen fan Klaes-omme yn har eigen wurden.

Klaes-omme skodholle dan wolris eefkes, mar hy sei net dat it forhael net doogde. Yn syn eagen siet de honger nei it fjild, nei de feartswâl en nei syn angeltsje. Mar dêr soe Hindrikjemuoi mei gjin wurd fan reppe. Dat moast Klaes-omme him nou mar út 'e holle sette. Syn libben krige nou in oare draei.

Spitich, Klaes-omme hat dy draei net fine kind.

Doe't ús heit en ik in koar delkamen en Klaes-omme hwat apels brochten, hie Hindrikje-muoi wer in lang forhael oer it lijen fan Klaes-omme. Hwat langer Klaes-omme syn sykte duorre, hwat mear kanten it forhael krige.

Klaes-omme riisde op dy middei ynienen oerein op bêd. ‘Ja’, sei er doe't muoike eefkes stil wie, ‘wy moatte mar gauris wer meiinoar to fiskjen en dan sette wy wer kofje yn dat for-

[p. 102]

domde tsjetteltsje fan jimm' muoike.’

Hindrikje-muoi hat ús doe suver de doar útset. Klaes-omme moast nou earst wer hwat bikomme, set Hindrikje-muoi. Hy wie hjoed wer o sa min by 't spul.

Klaes-omme is hjir heul fredich weirekke. De dea hat him fongen yn it skepnet. Klaes-omme wie ek altyd o sa hoeden mei de fisk.

Us heit urf jierren letter Klaes-omme syn gouden horloazje mei it sierlike keatling. En it wie Kinge-muoi har lêste wil, dat wy ek it bidoarne koperen tsjetteltsje krigen.

‘It âld minske hat dochs mâl mei ús west’, set ús heit.