De Tsjerne. Jaargang 14

[p. 45]

G. Mulder:
Wraek

Doe't syn fyts in fikse gisel makke, knoffele er suver by it polderdykje del... mar it slagge him krekt om noch op fuotten to bliuwen. It wie tsjuster as roet, it reinde en it waeide as tsjinne de hjerst him oan... en it wie mids jannewaris. Op hannen en fuotten klattere er by it net al to hege dykje op en doe socht er mei syn rjochterskoech om de fyts. Dy foun er oan de oare kant fan it dykje. Rinne soe it bêste wêze - en hy roun, mar it wie lestich mei in fyts yn hannen. It hie al dagen lang teiwaer west en men koe better mei learzens oan of op klompen as mei skuon oan 'e fuotten yn 't lân forkeare. Hy woe dy min op it dykje to hâlden fyts wol kwyt, mar dat soe pas kinne by 't stek, oars foun er him nea werom. Nou en dan glied er op 'e nij út, mar hy helle dochs it stek. Hy brocht de fyts in hiel ein nei ûnderen en skarrele mei de hân oan 't stek nei boppen. Doe der sels oer. Yn de dûbele arbeiderswente dy't tichte by it stek stie, wie alles forgoed tsjuster. Fjouwer ûre-healwei Eiven soenen dêr twa wekkers rattelje... de arbeiders mei har froulju en bern hienen nou de earste sliep. En dêr skimeren de donkere kontouren fan de boerepleats, syn doel.

Hy wist hwer't it molkweintsje stie. De tsjillen wienen wol nedich oan in mûlfol weinsmoar ta, mar mei dy gûlende wyn troch de hege beammen en om de pleats hinne, soe gjin skepsel it piipjen hearre. Hy ried it molkweintsje sa fier foar de kouwerútsjes lâns, dat hy njonken it dakfinster kaem. It wie nou mar in wip, en hy siet der by. 't Soe wol net maklik wêze, dat dakljocht - né, koe it der sa mar ôftille en op side lizze. Hy kroep troch it gat, liet him sels efkes oan de hannen hingje... en de plof op 'e bûthiússouder bearde net iens. Syn lúsjefers wiene damp fan 'e rein; mei in sigaretteoanstekker makke er in flamke op in foech ein kearse dy't er meinommen hie. Wiete skuon en reinjas die er út en lei dy klear foar de greep ûnder it dakfinster. Hy wie doe binnendoarren en koe it paed fierder wol fine. Hy mocht earst wol in droege doek sykje om syn wiete prûk hier droech to rossen, it wetter roun him suver by it gesicht del. Hy hie tocht, dat syn hert him slaen soe... mar dat wie hielendal it gefal net. Hy die it him sels oan tiid om mei in bûskamke syn mei in doek toheistere hier kreas yn 'e skieding to kjimmen. Hy hie net de minste haest en fielde him sa rêstich as wie er hjirre thús.

[p. 46]

Doe't hja trouwe soene, hie Janke biswieren makke tsjin de bedsteden yn 'e keamer; hja hie in sliepkeamer boppe hawwe wollen mei in ledekant. It hie der swier ynhongen, hwant in iennichst soan fan in rike boer is sunich opbrocht en wol sunich bliuwe... en leafst alles litte sa't it sit. En yn dat ledekant en yn dy keamer hoppe, dy't der mei gâns lijen dochs kommen wie, lei hja nou... sûnder man, mar mei in lyts ledekantsje neist harres en dêryn in lyts famke. Ynienen waerd hja wekker; hja hearde de keamersklok ûnder ien kear slaen... dat soe healwei tolven wêze. Hoe koe hja nou sa midden yn 'e nacht klear wekker wurde? It skeat har yn 't sin, dat memmen wol ris kjel wekker waerden... om dan in dea bern yn 'e widze to finen. Hja smiet de tekkens fan har ôf, har hert kloppe oerstjûr doe't hja har oer it ledekantsje hinne bûgde... 't Bern sykhelle lykwols rêstich, sliepte as in roas. Mar hwat soe der dan to rêdden wêze, dat hja sa klear wekker wurde moast? Hja harke skerp, mar hearde neat. It wie dochs ek gjin dwaen, sa allinne yn sa'n great hûs en mei safolle fé op stâl. It soe oars! In pear moanne lyn hie de boer spul krige mei de feint en hie dy suver it hiem ôfreage. In pear dagen letter hie er him sa luik op in arbeider makke, dat er der yn weibleaun wie. 't Hert, hie de dokter sein. Mear net. Hja wie bliid, dat it net bard wie yn spul mei har... hwant hy makke der ek drok wurk fan om har hielendal nei syn hân to setten. Hja hie dochs om syn hastich forstjerren skriemd, mar dan as om in stakker, in lijer.

De faem wie nei in bruiloft, dy soe de oare moarns pas wer op 'e pleats werom komme - in suster fan har troude midden yn 'e winter. Efkes bûgde hja har noch oer it sliepende bern en snúfde hja de rook fan al dat skjinne tusken hwat plankjes op. Doe soe hja wer op bêd... mar der wie hwat, hja koe der net ta komme en stryk wer ûnder it tek. Jitris harke hja skerp... né, neat! En dochs gie hja sûnder ljocht to meitsjen nei ûnderen; fan ljocht soe de lytse poppe ommers wekker wurde kinne. Mei twa hannen striek hja de krollen fan har permaninte hier hwat to rjochte. Hja soe nei 't bûthús, dêr ljocht oanknippe en dan nei 't fé sjen. Mar doe seach hja hwat in sêft en skimerich ljocht troch de justjes oan steande keamersdoar. Kjel bleau hja stean - en doe hearde hja hwat by 't kammenet. Hja sykhelle djip om kalm to bliuwen en die noch in pear stappen foarút. Doe wie it as waerd hja mei bidaerdens trochlutsen, in bidaerdens dy't oars harres net wie. Hja bigriep der neat fan, mar it wie krekt as moast hja laitsje. En dat hie hja noch net wer dien nei it forstjerren fan de boer.

[p. 47]

In triuwke tsjin de doar... en hja koe alles sjen. De doarren fan it kammenet stiene wiid iepen; it laed, dêr't it jild yn lei, stie heal iepen lutsen, de keamersgerdinen wienen tichtskoud ...

- Hûndertsawntich, hearde hja immen sizzen, dy't mei de rêch nei de doar stie. Mar hja koe dy stim!...

In rêstich en lang stal fan in man brocht de swarte portefeuille fan de boer wer yn 't kammenetslaed; hja seach in skerpe skieding yn ljocht hier: it wie Jarich!

Hy die de kammenetsdoarren ticht, mar dy woenen by 't slot net slute. Mei in meske earst en doe mei in skroevedraeijer nifele er oan 't slotsje; yndied, dit wie Jarich: it moast earst yn oarder. Hy hie it slot hwat forsearre. Mei lange fingers as dy fan in kunstner nifele hy krekt sa lang dat de doarren him nei 't sin ticht koene. Doe't er dêr mei klear wie, brocht er in hân mei lange fingers yn 't hier... der moast earst in lúske dea, sa't it like. Mar doe helle er de kammenetsdoar wer iepen, griep wer de portefeuille... en mei it gesicht nei de doar helle er it oare jild der ek út en stiek it yn 'e broeksbûse. Doe stampte er suver mei de foet op 'e flier, skodholle en sei: Né!... Hy helle it jild wer út 'e broeksbûse wei en skoude it yn 'e portefeuille werom...

Op dat stuit hearde hja harsels sizzen: - Sà is 't better, Jarich!...

Jawis, hy waerd kjel, mar syn greate blauwe eagen seagen har helder en iepen oan. Hy sei wrantelich: - De boer hat my sûnder myn sinten fuortjage; ik ha 't jild nou yn 'e bûse, jo meije it neitelle... ik moast noch hûndertsawntich fan him ha.

- En moast dat nou sá? Hiene jo my der net om freegje kinnen?

- Jo wisten it... hwerom hawwe jo my it jild dan net stjûrd! Moat ik freegje om myn earlik fortsjinne sinten? Jarich is wol goed, mar net gek! Wol ik jo ris hwat sizze... ik ha yn bistân stien om mear to nimmen; ik ha der skea by 't soad fan dat dy opljeppene boer my tsjin de winter út it wurk wei skopte. Mar ik woe dyn jild net ha... ik ha neat mear as my rjochtlik takomt. Draei it ljocht oan, kom hjirre en tel it neil

- Net sa'n greate mûle, Jarich... moat ik de faem roppe om de polysje to skiljen?

- Rop dou de faem mar; dy sil der oars net folle foar fiele en brek fan de brulloft op, soe 't wol?

- Hoe bist' hjirre ynkaem?

- Sûnder hwat to fornielen! Mar kom nou by de tafel en tel it jild nei... dêr leit it!

Hy smiet it jild oer de tafel. De frou makke better ljocht as

[p. 48]

de kearse jaen koe, mar hja kaem net oan it jild, hja sei allinne:

- Ik leau dy wol, Jarich, stek it mar gau yn 'e bûse...

- 'k Wol it net iens mear hawwe! Dou silst it my bringe moatte, oars nim ik it net oan, goed bigrepen!

Mei skerpe eagen seach er de frou oan, mar doe't er foar 't forstân hie dat hja net luik op him wie, boun er hwat yn en sei rêstiger: - Ik sil wol wachtsje oant jo it my bringe... myn boat fart nije wike, doch der net to lang oer.

- Giest dan fuort, Jarich?

- Nei Kanada; ik bin der hjirre ommers útskopt! In skreau fan in kou yn need...

Jarich wie earder yn 't bûthús as de frou; der lei allinne mar in pasberne kealtsje yn 'e groppe en it libbe. De kou stie oerein en kipe nijsgjirrich efterom, binijd nei it keal. Togearre droegen de frou en de feint it kealtsje nei de skuorre en Jarich roste it wiete keal ôf mei in toppe strie.

- Hwerom komst' hjir net werom, Jarich?

- Om forskoppeling to bliuwen faeks? Né, soks komt Jarich mar ienkear oer - hy sil nou by de timmerman en ryk wurde! Hy lake om himsels, en doe bisocht it kealtsje al om oerein en dêr moast dy frou wol om laitsje. Der is fansels neat moaijer as in keal dat foar de earste kear de poatsjes probearret - neat hellet dêrby!

Jarich frege de frou om him by to ljochtsjen op souder, hwant dat dakfinster moast to plak. En hy woe syn wiete kros ek ophelje. Hy naem in Ijedderke mei út 'e skuorre. 't Foel noch net iens ta om by tsjuster dat dakljocht der wer kreas yn to krijen - en it moast fansels krekt, sa wie Jarich. It kaem nei hwat lijen klear. Hy mei it ljedderke en de frou mei syn wiete jas en skuon yn 'e hân nei de skuorre werom. En doe nei de doar, hwant hy soe wer fuort. Mar de frou gie mei de lantearne yn 'e hân tsjin de doar oan stean... en doe gie it boarst har suver op en del ûnder de nachtjûpe - hja sei:

- Moatst net fuortgean, Jarich - dou kinst hjir ommers bidriuwslieder wurde... ik ha mei dy op, ik freegje dy om werom to kommen.

- Ik doch it net! Ik wol nei in oare wrâld, dêr't men net by nacht jins fortsjinne lean út 'e kast weihelje hoecht... dêr't men net as it in boer yn 'e kop komt, fan 't hiem smiten wurdt!

- Sil ik dyn jild nou ophelje en dy jaen?

- Né, dou soest it my thús bringe...

Hy sei dou en jo trochelkoar - hy wie nidich op alles dat

[p. 49]

by dizze pleats hearde... sen dochs mocht er de frou wol lije, altyd al!

- Ofpraet, waer of gjin waer, moarnier bring ik dyn sinten! Dochs bleau hja stean dêr't hja stie, liet him net troch de doar. Mar de hân mei de lantearne der oan trille suver...

- Doch dy doar nou op...!

- Hwerom sa hastich; ik wol forstannich mei dy prate...

- Ik bin net forstannich, ik bin nidich op alles hjir... ik woe, de hiele boel soe ôfbarne, ik woe...

- Bist' dan ek nidich op my?...

- Ja... né...

- Né of ja?...

- Né! En lit my nou troch...

- Ik mei dy lije, Jarich... ik, ik wol net mear sa allinne!

Sa't hja dêr stie: in moaije jonge frou, ré ta alles hwat hy faeks nimme woe. Mar hja wie ien mei dizze pleats en dit gea dat him útspuid hie. Hy stiek in hân nei har út, syn lange fingers krampen har om it iene skouder, doe't er frege:

- Doarst mei my oer 't greate wetter? Nei in nije wrâld? Kinst' hjirre alles forlitte en forjitte?

Hja kime en koe de triennen net keare: - Ha 'k my nôch net genôch oanbean? De tekkens fan myn bêd lizze opslein foar dy... moat myn poppe dan yn in frjemd lân opgroeije?

- Oan de oare kant fan it wetter is in arbeider yn tel - bliuwt it fanke hjirre omhingjen en kriget hja mei de tiid in boer op 'e side, dan sil hja him meistimme as dy in arbeider fan 't hiem skopt lyk as har heit it die.

- Né, siz dat net, siz it net... ik, it is alles noch sa farsk...

- Jow myn jas oer en doch de doar op!...

It ûngans fan de kou dy't pas kealle hie plofte mei in klap yn 'e groppe. De frou waerd der kjel fan en fleach mei de lantearne nei it bûthús. Jarich die de skuorredoar op en waerd wei yn it tsjuster fan de nacht.

Yn de dûbele wente sliepten de arbeiders noflik yn de weach by de frou; de fyts stie noch by 't stek; it reinen wie ôfsakke; in skyltsje moanne seach sa nou en dan troch stikkenwaeide wolkens, mar de polderdyk wie noch glysterich, it wie oppassen.

De oare moarns yntiids stie de frou foar de doar by de âlden fan Jarich. Hja waerd mei de biwende ûnderdienichheit ynhelle fan Jarich syn mem. Jarich lei noch op bêd - hy waerd fuort fan syn mem roppen. Linich kaem er fan de souder, dy lange sloarm en sei yn nachttenu de frou goemoarn.

[p. 50]

- Ik hie boadskip oan Jarich, sei de frou... en dat wie in bifel foar de mem om harren togearre to litten. It minske toffele nei it efterhûs en die de keamersdoar efter har ticht. Jarich gappe... De frou helle in slúf mei jild út 'e tas dy't hja by har hie en telde it fortsjinne lean Jarich tofoaren...

- Sa wie 't, nou?... astobleaft, Jarich!

Lei der nou oandienens of hurdens yn it lûd fan har stim? Hja wie nou oanklaeid en wisser, tocht Jarich.

- Tanke! Hy striek it jild op en stiek it yn in bûske fan syn pyama. Doe't fjouwer eagen elkoar metten, sei de frou weardich:

- Ik freegje net wer, Jarich... dou silst nou freegje moatte, en dou witst dat dyn plak iepen is.

- Myn plak is op 'e boat, bisprutsen en bitelle... en ik hâld myn wurd, dou kinst mei my!

Hwat skruten kaem de mem út it efterhús wei om to freegjen oft de frou ek in kopke thé hawwe soe.

De frou bitanke en kaem oerein - de mem woe noch hwat sizze, mar waerd wei doe't hja de twingende eagen fan har soan seach. Jarich kaem ek út 'e stoel omheech, stiek syn hân út en sei: - Winskje my oars in goede reis ta...

Suver batsk kaem har antwurd: - Dat doch ik nea!....

De foardoar sloech ticht... to hurd.

- Ik sil my waskje, hja hat myn sinten brocht, sei Jarich tsjin syn forhearde mem, dy't alhielendal forstuivere oer de flier fan it efterhús stie.

In pear úre letter waerd Jarich fan de fjildwachter ophelle.

- Hwat nou? frege de mem, alhiel oerstjûr...

- Tink der mar ris oer nei hoe let oft dy jonge fan Jo tonacht thúskommen is, sei de fjildwachter.

Jarich sei neat.