De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 354]

Marten Sikkema
It libben giet fierder

Hja siet yn in noflike stoel en harke nei it konsert. Mar it wie oars as oare jounen, it sei har net safolle. Oan it tastel lei it net, oan dirigint en spylders allikemin. It soe wol oan harsels lizze. It lêzen earder op 'e joun, foar't hja mem forsoarge hie, woe it ommers ek al net mei. Hawar, dy wie tominsten birêdden, soe har nou wol deljown hawwe. Hja soe mem net misse wolle, wier net; mar doch: hwat bitsjutte har libjen op sa'n wize noch? Nei de lêste oerhael koe hja noch amper prate en koe hja har eigen bern net mear. Hwat har oan mem boun, wie faeks it eigen forline, dat sa tige mei mem harres forweefd wie. Mem wie in stik fan hàr forline, in oantinken oan moaijer tiden. Mar sa linkelytsen bleau der doch net folle fan oer.

Wis, al earder, foar dy lêste oerhael, hie mem ek net folle mear west. Doe koe hja bytiden har eigen dochter ek al net mear, en forkundige soms, dat hja mar ien bern hawn hie, inkeld har soan Sytse, en dat al dat oare praetsjes wiene. Hja hie ek nea net troud west. Dy rike baes hie wol wakker sin oan har hawn, al wie hja mar in ienfâldich fanke, mar syn sin hie er net krige. Hwat miende er wol?

Dat lêste hie har slim sear dien, folle mear as dy ôfwizing as dochter, al tsjûge dat net fan tankberens foar de help dy't hja nou al salang jown hie. Heit en mem hie hja as bern altyd in djippe forearing foar hawn, en binammen de kombinaesje fan dy beide hie hja eat fan earbied en biwûndering foar field. Soe har bernefielen har dan forrifele hawwe?

It houlik hie doch goed west: nea hie hja eat bispeurd fan wriuwing of swierrichheit, dy beide wiene dúdlik wiis meiinoar. Nou ja, folle letter hie hja út data opmeitsje kinnen, dat de komst fan Sytse harren ta in houlik twongen hie, en noch letter hie hja wolris grútsjen heard, dat sa'n ryk man oars ek net in houlik oangien wie mei sa'n ienfâldich frouminske. Mar it auréoal wie dêr net troch skeind. Dizze opmerking fan mem lykwols hie alles op losse skroeven set.

De man foar de radio lies it nijs foar: oeral wer rampen en ûngelokken, spanningen en fjochterij, it like net bêst yn 'e wrâld. Mar it rekke har joun sa slim net as oars. Oeral wie it ommers lijen, en elkenien hie genôch oan syn eigen. It libben giet fierder.

Kom, hja soe mar nei boppen ta, moarn wie der wer in dei,

[p. 355]

in lange dei fan soargjen en forfeling. Folle leaver soe hja wer wurk socht hawwe, mar hoe moast it dan mei mem? As dy it knopke fan de skille ris yntriuwe soe en der kaem dan net ien, dat wie net bêst! Hja draeide it radiotastel út en kaem oerein. Noch efkes it bopperútsje yn 'e erker slute. Hja roun dat út, seach doe omhegen. Hja bistjurre ynienen: it lange oergerdyn foar it rút biweegde, it waerd fan in hân fansiden treaun, fan in mannehân!

Hja kearde har hastich om, fleach nei de gong ta. Mei lijen koe hja in gjalp noch ynhâlde: mem mocht net wekkerwurde! Hja soe by de treppen op, mar hwerhinne? Net nei mem ta, ommers. Doe waerd har dúdlik: dy keamersdoar moast op slot. Mar de kaei siet oan de binnenside. Hja skerpe har op, treau de doar súntsjes in eintsje iepen en skuorde de kaei der út. Alles gie goed. Hja sette de kaei der oan de gongskant wer yn en draeide. Sa, de doar siet fêst.

Hja die de jas oan, boun de doek om 'e holle. Doe skeat hja ta de foardoar út en draefde nei de polysje ta, in pear strjitten fierder. It reinde hwat, mar hja fornaem it net. Hja wiene dêr noch net op bêd, kwant it lampke boppe de doar baernde. Hymjend skille hja oan. In ûnbikende die op.

Né, polysje Koopmans wie net thús, dy die de rounte op it stuit. Hy wie in broer fan frou Koopmans, wie hjir útfanhûs. Miskien koe hy it opnimme en trochjaen oan sweager? O, in man yn 'e hûs? Nou, dat soe hy wol efkes opknappe!

Hy socht in batterijlampke en stapte njonken har troch de tsjustere, dampige strjitten. Hja wie noch efter de pûst, mar dit rinnen die har goed; it joech har in feilich gefoel, njonken har de swiere, stevige stap fan de man to hearren. Hy like ek neat minder as polysje Koopmans!

‘Hjir is it.’

‘Ha jo in kaei?’

Hja draeide de doar los en treau him iepen. It ljocht baernde noch yn 'e gong.

‘Dizze doar’, sei hja. De keamersdoar kaem fan 't slot. Hy stoep yn 'e keamer op en rôp moedich: ‘Is hjir ien? Kom foar it ljocht!’ Hja stie by de keamersdoar en wiisde, hwer't hja it sjoen hie.

Hy skuorde it kleed fansiden, mar der wie neat to sjen. De ûnderfinsters wiene allegearre ticht, alles like normael.

Hy glimke: ‘Misse jo ek hwat? Sjoch ris nei.’

Hja seach hastich de keamer oer. Né, alles wie der noch.

‘Soe hjir wol ien west hawwe? Hat it miskien gjin forbylding west? Hawwe jo wolris faker soks hawn?’ Hy lake lûdop.

[p. 356]

Hja stiene midden yn 'e keamer. Hja bea him in sigaret oan. Nou, dy sloech er net ôf.

‘Dan gean ik mar wer.’

‘Kinne jo dat bopperútsje noch efkes foar my slute? Jo kinne der sa maklik by.’ Hy die it.

Hja liet him ta de foardoar út, skoattele doe de keamersdoar dochs mar wer ôf mei de kaei, seach de bûtendoar fan de koken nei, draeide de ljochten út en gie nei boppen ta. Hja seach noch efkes by mem yn 'e keamer. Dy sliepte fêst, hie neat fan al de drokte fornommen. It slûge ljocht fan it sparlampke joech de hiele keamer in luguber oansjen.

Op bêd lei hja noch lang to tinken, hja koe de sliep net krije. Soe it dan doch forbylding west hawwe? Hja hie der oars in eed op dwaen wollen, dat der ien wie, in manspersoan. Mar hwat wie dat nou wer? Wiene dêr fuotstappen yn it tún, op de grintstiennen? Of wie dat ek forbylding? Ja, dat moast hast wol, hwant hwa soe dêr nou wêze? Hwa soe der by nacht oer it muorke klimme, dat it tún fan de strjitte skaette? In ynbrekker? Mar der wie hjir ommers neat to heljen?

Nou hearde hja it ek net mear Hja kroep fierder ûnder de tekkens wei. Yn elts gefal soe hja moarn daliks sa'n batterijlampe keapje, lyk as hja by de polysje hiene. Soks joech in feilich gefoel, like har ta. Op it lêst rekke hja dan doch yn in ûnrêstige sliep.

De oare moarns, doe't hja ûnder kaem, fornuvere hja har suver hwat oer it ôfskoatteljen fan de keamersdoar: it hiele gefal kaem har nou hwat ûnwêzentlik foar.

Plichtmjittich die hja de deis har wurk yn 'e húshâlding. De jouns kamen der in pear freondinnen op bisite: kunde út de tiid, doe't hja noch op kantoar wie. Folle nijs hiene hja net to fortellen, mar it joech har doch in rêstich gefoel, dat hja net allinnich wie. Hja fortelde net, hwat hja de foarige jouns bilibbe hie: hja fielde der neat foar, útlake to wurden.

De folgjende dagen bispeurde hja neat gjin frjemds mear. De ûnrêst bigoun hwat to saksearjen. Mei it sliepen woe it ek wer hwat better. Hja bigoun it to forjitten.

Mar op in jountiid, in pear wike letter, brocht hja hwat ark yn 'e koken dat ôfwosken wurde moast. Hja hie krekt mem holpen, dy soe har yn 'e rêst jaen. Hja sette it spul op it oanrjocht, en doe wie it wer mis. It wie, as waerd hja folge.

Kjel seach hja fansiden, nei de bûtendoar ta. Foar it rút seach hja twa skrille eagen, dêr't wyt fan foarholle en wangen omhinne skimere. Hja mjirke fuort, sloech de gongsdoar efter har ta mei in klap. Hoe nou? Hja strûpte de reinjas oan.

[p. 357]

Net wer nei de polysje, dat joech neat. Wachtsje, by buorman op 'e oare hoeke baernde noch ljocht. Hja treau it skynfet yn e bûse en stiek de strjitte oer.

‘Aha’, sei buorman, ‘yn it eftertún, seine jo? Ik gean mei jo, daliks. Mar wy sille dêr wol net folle sjen, it is dêr tsjuster. O, jo hawwe in lampe? Jow dy my mar efkes.’

Hja giene troch it hûs hinne, hwant de doar yn it muorke tusken tún en strjitte hie hja altyd op slot. Buorman skynde ûnder alle beamkes.

‘Neat to sjen. En hwa soe hjir ek komme? Nou ja, deis klimme der wolris jonges oer it muorke, by uzes tominsten, mar dy lizze nou allang yn 'e rêst. Hawwe jo it wol dúdlik sjoen?’

‘Jawis, it wie in keardel!’

‘Mar hoe koene jo dat sjen? Jo seine ommers, dat jo eagen seagen? As jo nou in burd of in snor sjoen hiene!’

Ja, dat wie yndie nuver. Mar dochs wie hja der wis fan.

‘Ik soe my nou mar rêstich deljaen en my neat mear yn 'e holle helje.’

Hy joech de lampe werom mei in meilijich glimke. Dy tocht dus ek al, dat it senuwen wiene. Ei ja, it koe ek bêst wêze.

De nachts wie it wer sa ûnrêstich yn it tún. In pear kear hie hja oanstriid en sjoch foar ien fan de finsters oan 'e efterside, tusken de kleden troch. Mar der ôf yn it tsjuster lake har ek net oan. En der wie fansels neat to sjen, om't it bûtendoar neare nacht wie, en miskien ek wol om't der alhiel neat wie. Hja dûkte wer wei ûnder de tekkens. En doch, hja soe sward hawwe dat dêr ien stie. Hja soe dokter, as er wer by mem kaem, doch ris freegje.

Doe't dokter in pear dagen letter mem ûndersocht hie en syn bifiningen meidield, sei hja:

‘Ik moat jo foar mysels ek noch efkes rieplachtsje, geane jo efkes mei nei de wenkeamer ta?’

It fornuvere him, sa ûnwis kaem dat der út.

Hja die him de saek út de doeken.

‘Och, soks komt wol faker foar’, wie it andert. ‘Jo hawwe it ek net maklik hjirre, altyd mei sa'n pasjinte om to gean, der suver nea ris út to kinnen. En as jou mem nou geastlik noch hwat wie. Op 'en dûr kriget elkenien dy't soks meimakket syn ynsinkingen. Ik makke my mar net al to ûngerêst.’

Mar dat die hja al. Hja bigoun nou alle mooglike forskynsels to obstrewearjen, dy't hja earder net bispeurd hie, binammen as it jountiid waerd. De fal fan it ljocht oer de dingen wie de iene kears hiel oars as de oare, en bikende saken

[p. 358]

kamen har nou bytiden folslein frjemd foar, wylst hja hieltyd mear lûden fornaem, dy't har earder net opfallen wiene. Faeks wie hja skerper, helderder as foarhinne, doe't hja plichtmjittich har dingen die, sûnder der fierder by stil to stean. Mar sa waerd hja helte wurger: hja libbe oanienwei yn 'e spanning. De delbêdzjende middels, dy't dokter har jown hie, joegen ek net folle, bisoargen har allinnich pine yn 'e holle. Nachts waerd hja gauris wekker mei it fielen, dat de kiel har taknypt waerd, en it hert sloech dan sa nuver. En withoefaek hie hja sa'n idé, dat it om har hinne net mear doogde.

Mem waerd har aloan frjemder, dy bigoun har hieltyd mear del to jaen. It lichem libbe noch, mar de geast wie al lang fortein. Sels de bernewurdtsjes, de earste dy't hja leard hie en dêr't hja blykber mar min ôfstân fan dwaen kinnen hie, al hiene hja ek neat gjin bitsjutting mear, waerden seldsumer. Mem liet har allinnich yn de greate stilte. Foar mem hie hja alles farre liften: har wurk, har leafhawwerijen, de geregelde omgong mei guon freondinnen, de freonskip mei Hjerre. Hja wie slim allinnich. En dokter hie al ris praet oer it rieplachtsjen fan in psychiater.

Nei jierren wie Hjerre dan wer yn 'e stêd, dêr't er op stúdzje gien hie. Nei't de saken ôfdien wiene, sette er mar ris nei syn âld kosthûs ta, om't it noch sa bytiid wie. De âlde juffer Van Dyk koe him daliks wer, hja wie bliid him to sjen, bitsjûge hja in kearmennich.

Hy fortelde hwer't er nou wenne en hwat er die foar de kost. Doe waerden der âlde oantinkens ophelle.

‘Ik kaem niis ek by it hûs fan Damstra lâns. Dêr wenje nou oaren, der stie tominsten in oare namme op 'e doar.’

‘Ja, dat is dêr nuver gien. De âlde frou Damstra hat in pear kear in oerhael hawn, hja wie der yn it lêst mar min oan ta. En der wie nearne plak foar har to krijen yn in ynrjochting of sokssahwat. Dêrom draeide de dochter der foar op, hja moast alle dagen thússitte en like by eintsjebislút suver minskeskou to wurden. Ik haw der wol forhalen oer heard, fan buorljiu, fan winkellju dy't der oan 'e doar kamen, en fan oaren. Hja forfoel ta de senuwdokter, mar hâldde it noch sahwat op fuotten oant har mem forstoar. Doe wie it alhiel maleur, hwant mei de plichten foar dat âld minske wie hja blykber ek har doel en har hâld kwyt.’

‘Hwat is der fan har wurden?’ frege er spand.

‘Hja is tuortbrocht, nei de ien of oare ynrjochting ta, en dêr sil hja noch wol wêze. Hie dy broer der noch mar west,

[p. 359]

mar dy is ommers emigrearre. Wie dat net yn de tiid, doe't jo hwat gedoente mei har hiene?’

‘Ja, doe is Sytse nei Kanada ta set, ik wit it noch skoan. Mar dit is wol skriklik!’

‘Jo meije bliid wêze, dat it útskuord is, oars hiene jo der nou mei sitten. Har heit wie ek al in nuveren-ien, soks liket erflik to wêzen.’

‘Mar ik haw der nea hwat fan fornommen, dat it net doogde, wier net. Hja hong ôfgryslik oan har mem, it wie suver in kompleks, en dêrom is it doe útrekke. Dy mem, en it oantinken oan har heit miskien ek, giene har boppe my. In forliking mei harren koe ik net forneare. Mar oars wie hja soun en goed, in bêst fanke, ik mocht har graech.’

Hja lake hwat om syn arguminten: ‘It doogde lang net, dat siz ik jo. Hja seach út en troch sels dingen dy't der net wiene, dat seit genôch!’

Dêrmei wie de saek foar har ôfdien en gie hja oer op in oar sjapiter.

‘Jo binne troud, tink? Of hawwe jo noch forkearing?’ frege hja nijsgjirrich.

‘Neat dêrfan. Ik wenje dêr wer op keamers.’

‘Dat is oars ek net alles, as men âlder wurdt’, wie it andert. ‘Wy hawwe hjir in âldere kostgonger hawn, gjin studint lyk as de oaren, mar ien dy't in knappe baen hie. Aldfeint, sjoch. Hy bigoun der op it lêst nuver yn om to slaen, hy strúnde by jountiid alles ôf, stie by oaren troch de finsters to gnuven en siet nachts by de lju yn 'e túntsjes. Einlings waerd er in kear oppakt, doe't polysje Koopmans ûntdiek, dat er by immen op it finsterbank stie en troch it bopperútsje de kleden fansiden treau om better sjen to kinnen. Hy is doe ek út syn wurk set en hwat der neitiid fan him wurden is, ik wit it net. It wie oars net sa'n minne fint, al seach er hwat skril út de eagen.’

‘Sjoch ik faeks ek sa?’ woe hy gnyskjend witte.

‘Ei né, ik tink ek net dat jo ea ta soks forfalle sille, dat net...’

Hja wie noch allike praetsk, dat hy wie bliid dat er ôfskie nimme koe. As er wer yn 'e stêd wie, moast er perfoarst wer ris oankomme, jawis!

Hy kaem wer by it hûs lâns dêr't hja wenne hie: de iennichste faem dy't er ea hawn hie. It die him suver sear, sa bigreate it him. Mar hy sette it fan him ôf, moast sjen dat er op 'e trein kaem.

It libben giet ommers fierder!