De Tsjerne. Jaargang 12

Krityk yn it koart

Mei de klompen oan

Op 'e drompel fan Th. Kuiper. Utjowerij A.J. Osinga N.V., Boalsert 1956.

Peaskemoandei om iterstiid hinne seach ik by in goed-grifformearde húshâlding in mennich jongfeinten, ‘op 'e drompel fan it libben’, op it hiem dwaende wylst de loudspeaker fan de pick-up, dy't hja bûtendoar tôge hiene, Bill Haley And His Comets daverje liet, forkundigjend dat it rock-rock-rock en jitris rock wêze moast. Nou mei it bikend stean dat op Peaskemoandei nei de wenstige moarnspreek it jongelinge- en jongedochtersfolk âlderwenst net d y ynbannigens yn acht nimt as har oars wol taskreaun wurdt, mar ik nim oan dat neffens de fraechleardersethyk Bill and Rock noch wol deeglik by de wrâldske saken hearre dy't men tout court to mijen hat. Yn myn jongesjierren hearden dêrta Kovacs Lajos, Bob Scholte, de C.D.U. en it hurdriden om jlidprizen; it falt lykwols foar in bûtensteander net ta om der each op to hâlden, hokker koerts as der hjoeddedei syld wurdt of alteast syld wurde moat.

Mei niget en net sûnder forwachtings haw ik de biskieden earste Fryske pocket lêzen: Op 'e drompel fan ds. Th. Kuiper. Yn de forhopinge û.m. dat de skriuwer, it grifformearde libben út de pinne kennende, ûnder dy min ofte mear programmatyske titel it hjitte hangizer fan de jongerein-en-de-geast-der-ieu ris oanpakke soe. It wurdt nammers hast tiid, ek yn Fryslân, tocht my, en men is altyd ré om op 'e foarhân oan to nimmen dat in foroarjende tsjerklike ethyk ek ier of let svn wjerslach fine sil yn hwat wy eufemistysk

[p. 156]

de Fryske literatuer neame. Ds. Kuiper lykwols hat ús yn syn singulier boekje stiennen ynpleats fan brea jown. Net allinne dat er perfoarst net skriuwe kin en dat der by myn witten yn it Frysk ek nea hwat forskynd is dat as stilistysk monstrum by Op 'e drompel yn it skaed stean kin, it is boppedat yn syn visy op it jongereinlibben sá wrâldfrjemd, dat men wol tinke moat dat de skriuwer wier-wier net better wit en dat er de (jongerein)wrâld yndied foar in doedelsek oansjocht. Men mei oannimme, de auteur hat de opset hawn en skriuw út it jongereinlibben wei foar de jongerein-fanhjoeddedei. Nou sil it yn 'e Legegeaën faeks allegearre noch hwat froeder om en ta gean as yn de ‘dynamyske’ Wâlden, ik wegerje oan to nimmen dat it hjir gean soe om mear as in gradueel forskil. As hja dêrre Bill Haley noch net oer de drompel helle hawwe, dan sitte hja dochs grif wolris in joun yn Amicitia. Ds. Kuiper wit dat net, moat ik oannimme. Hy wit neat. Hy kin allinne mar in alderleaust forhaeltsje bitinke oer papierene jonges en famkes. Pocketjonkjes en pocketfamkes. It bistean fan de jongerein, ek de grifformearde, har problemen, har amoureuze akkefysjes, har striid, har romantyk - ds. Kuiper hat der gjin een fan. Hy preket mar, hy kwattelt mar, hy springt mei God en Genede om as wiene it fromme teksten. Mei in stompe bile is er los gien op puberteit en adolescinsje. Hy hat faeks nea hwat fan Vestdijk lêzen, mar hy soe, as er tonei wer ris oanstriid kriget om him to bijaen yn it jeugdlibben, dochs earst ris hwat fan Anton Wachter en Ina Damman yn him opnimme moatte. Net om it ek sa to dwaen, mar om alteast in grisseltsje bigryp to krijen dat men yn elk gefal de klompen útdwaen moat ear't men oer de drompel giet. En as Vestdijk taboe is, lit him dan yn 'e goedichheit Rie van Rossum har Kloof zonder brug nochris lêze. Dy doarst destiids tominsten de Bill Haley's fan hár dagen ek yn in kristlik jeugdboek by de namme to neamen.

Sa net, sosiologen hawwe oan dit Fryske pocketboek faeks noch it measte hâldfêst. Soe nammentlik ien fan de kaeijen fan de mei hjitte triennen biskriemde ‘ûntfolking’ net passe op it slot fan wrâldfrjemdens en skynmorael, dêr't Op ‘e drompel’ it yn wêzen sa forskuorrend-tryste eksimpel fan is?

FREARK DAM.

Oanwinst op 't oersettingeplankje

De Ballade fan Reading Gaol fan Oscar Wilde, yn it Frysk oerbrocht fan Marten Sikkema, as nûmer LXXVIII fan de Fryske Bibleteek útjown by Brandenburgh & Co., Snits, 1953.

It mei bikend wêze, dat fierwei it meastepart fan hwat it Frysk him út oare spraken oaneigene hat yn alderhande tydskriften slim forsille leit. Men moat dêrom by foarrie altyd bliid wêze, as it ris in aparte útjefte yn boek(je)foarm lije kin. Nou kinne wy njonkenlytsen (binammen troch de wurksumheit fan De Fryske Bibleteek en troch in útjower as Kamminga to Dokkum) al wol in hiel boekeplankje mei sokke jeften folje, nuveraerdich meest poëzij of poëtysk toaniel, mar men kin op dit stik nea net sêd wêze. Elke oanfolling

[p. 157]

is altiten fan herten wolkom, binammen as it de kar en it wurk is fan in oersetter fan namme. En dat meije wy yn dit gefal Marten Sikkema wol neame, hwant hy is sûnder mis yn Fryslân de alsidichste en produktyfste oersetter fan dizze tiid. Mei in fersebondel en in roman út it Sweedsk, toaniel út it Dútsk, Ingelsk en Amerikaensk, forsprate poëzij út ûnderskate talen, koarte forhalen, folkslieten, berneferskes lyksa, bistrykt er alle mêd, liket it. Alsidich en produktyf as ien, mar ‘it gehalte’? sil der frege wurde. Wy hawwe De Ballade fan Reading Gaol dêr jitris op bisjoen.

The Ballad of Reading Gaol is wis Oscar Wilde's bêste fers; in oandwaenlik forhael oer it ophingjen fan in soldaet, sa't dat sjoen wurdt troch de oare finzenen, dêr't Wilde sels ien fan wie. It ritme fan dit gedicht is grif biynfloede troch dat fan de Rime of the Ancient Mariner fan Coleridge; ek de âlde folksballaden mei har parallellismen moatte de dichter foar eagen stien hawwe.

Hwat dizze foarmjowingskant oangiet kin men oarsn't sizze as dat de Fryske oersetter it Ingelske foarbyld deun op 'e side bleaun is. De kadâns fan it origineel is sa goed biwarre bleaun, al moat it spitich hjitte, dat it Sikkema net oeral, en soms net al to goed, slagge is in moai wichtich elemint as it binnenrym to hanthavenjen:

En gauris sei er: ik bin bliid (bls. 24)
(He often said that he was glad)

Syn heraut kaem foar mei 't ûnsillich snoer (bls. 32)
(So with rope of shame the Herald came)

Op it stik fan de saeklike ynhâld kin men hjir en dêr ek sa wolris in grúske fine: ‘traktaesje’ (bls. 23) sil wol in printflater foar ‘traktaetsje’ wêze, nimme wy oan, mar der binne altomets by neijer ynsjen fan dy glêdde lytse stoplapkes, bitsjuttingsforoarinkjes en weilittinkjes, binammen om de saek rinnend en rimend to hâlden, trouwens sûnder de sfear fan it origineel to forsteuren dat makket:

Wy naeiden sekken, kappen stien
En draeiden 't boardersreau,
Wy ratt'len, âllen, switten yn
De moune, dat it dreau; (bls. 25)

(We sewed the sacks, we broke the stones,
We turned the dusty drill:
We banged the tins and bawled the hymns,
And sweated on the mill...)

‘padlocked door’ wurdt ‘dôve doarren’ (bls. 28)
‘moon-white steed’ wurdt ‘glânzgjend hynder’ (bls. 32)

Soksoarte dingen komt fansels elke oersetter foar to stean. Faek moat hy kieze: òf de foarm hâlde en de ynhâld skeine, òf de ynhâld sa folslein mooglik werjaen en dan de foarm gewelt oan dwaen. Yn 'e omstannichheden kiest er dan uteraerd it bilangrykste en lit er it fers it minst foroarje of forearmje, yn 'e wittenskip dat it yn alle gefal doch hwat earmer of oars wurde moàt.

It is de fortsjinste fan Marten Sikkema dat men yn syn oersetting fan wrakseljen mei sokke problemen suver neat fornimt. Men krijt

[p. 158]

sels wolris in gefoel, dat er der bylâns snuorre en der net op botst is. En dan kin men jin wol ôffreegje, oft it dêr net better west hie, dat der omraek botst en wraksele wie; oft altomets dan net in folsleiner oplossing mooglik west hie.

Wy prate hjir lykwols yn haedsaek de hieltiid oer bisûnderheden. It is op himsels al genôch komplemint as men sizze kin, dat der oer dit fers as gehiel gjin opfolger gear hoecht. Hjir is ta yllustraesje samar ris in koeplet:

Hy lei as ien dy't dreamend leit
Yn leaflik grienjend lân;
De wachters seagen ta, en 't gie
Fier boppe har forstân,
Hoe't ien sa fredich sliepe koe
Mei de hinger by de hân. (bls. 27)

(He lay as one who lies and dreams
In a pleasant meadow-land,
The watchers watched him as he slept,
And could not onderstand
How one could sleep so sweet a sleep
With a hangman close at hand).

Oan de ein de winsk, dat Fryslân op sa'n wize en peil noch gâns mear wrâldlitteratuer binnendoarren helje mei!

KLAES DYKSTRA

Waeks foar huning

Skaden út it forline, in speurdersforhael fan G. Bijker. A.J. Osinga N.V., Boalsert, 1956.

In speurdersforhael mei gjin kwea yn de rige fan nije Fryske útjeften; wy binne fan datoangeande net forwend, kwantitatyf net en kwalitatyf likemin. Skaden út it forline is ús lykwols net allinne wolkom omdat it in speurdersforhael is, mar boppedat omdat de útjowerij Osinga der in pocketboek fan makke hat. Al hawwe wy dan net de yllúzje, dat it mei gauwens safier wêze sil, dat wy oan de kiosken út in great tal Fryske pockets ús kar dwaen kinne, dit nije bisykjen wiist yn alle gefallen de goede kant út en fortsjinnet, dat it sukses het.

It is lykwols spitich, dat wy fan it forhael sels net sa heech opjaen kinne. Binammen spitich omdat it dochs wol goede mooglikheden hie. It bigjin is nijsgjirrich: ûnder in âld pakhús, dat ôfbrutsen wurdt, fine se in lyk en de recherche moat yn it spier om út to sykjen hwa't de formoarde en hwa't de moardner is. It forhael hat ek fierder noch wol goede mominten, it is goed skreaun en ek foar de tipearring fan de figueren hawwe wy alle weardearring. Dizze skriuwer hat sûnder mis wol hwat yn de marse. Mar as detektiveforhael is syn earste boek folslein mislearre. It is bernespul forgelike by hwat de detektivelitteratuer yn oare talen opsmyt.

[p. 159]

In great biswier tsjin dit forhael is, dat de lêzer fuort al yn de rekken hat, dat de man, tsjin hwa't de skyn is, de moardner net wêze kin. Oer in great part fan it boek is de lêzer dus wizer as de recherche en soks makket in speurdersforhael der nou ienkear net spannender op. In noch folle greater biswier is, dat de lêzer al ridlik gau wit hwa't de dieder àl is. Yn it forhael giet it der dus allinne mar om, dat de skuldige ûntmaskere wurdt en de ûnskuldige frijút gean sil, wylst de eask fan in detektiveforhael krekt is, dat de fraech hwa't de skuldige is, net earder as yn de lêste bledsiden biantwurde wurdt en foar de lêzer as in greate forrassing komt.

Wy hawwe der neat op tsjin as der ek op it gebiet fan de speurdersforhalen fan de tradisionéle foarmen ôfwykt wurdt, as dat mar bart om bettere mooglikheden to sykjen. Mar by dit boekje is it net foldwaen oan de tradisionéle eesken in forswakking. It forhael falt útelkoar yn it eigentlike barren (lang it minste stik net), de biskriuwing fan in stik forline, it fierdere forrin en de neibiskôging. Dy neibiskôging is oars neat wurden as in stikje útliz, in forklearring en net in libben en spannend elemint fan it forhael, lyk as it wêze moat.

Né, it Fryske speurdersforhael kin noch hyn ofte nei net meikomme.

P. TERPSTRA