De Tsjerne. Jaargang 11

Krityk yn it koart:
Journael oer palmelân

Pero Vaz de Caminha, Pindorama. Oersetting en ynlieding fan G.N. Visser. Reiddomprige 1954, nr. 4. Drukkerij Laverman N.V., Drachten 1956.

Jawis, al wer in oersetting, dus alwer stoffe ta krimmenearjen foar sokken, dy't it Frysk allinnich goedernôch achtsje foar origineel wurk, en forjitte dat krekt it feit, dat it Frysk langer net inkeld mear tsjinnet ta utering fan it eigene en hjoeddeiske, mar ek ta it oerdragen fan hwat oare tiden en oare hoeken fan 'e wrâld oan moais en nijsgjirrichs oplevere hawwe, eat seit oangeande de stân fan it Frysk as kultuertael njonken oare kultuertalen. De boekesamlingen likegoed as de toanielfounsen fan alle kultuerfolken hawwe nou ienris in machtige ôfdieling oersettings, en it is dúdlikernôch dat men mei op dit stik self-supporting wêze to wollen jinsels altyd skea docht.

De âlde leechlizzende fraech, hoe fier men winliken mei dat Frysk komme kin, kinne wy hwat de litteratuer oanbilanget tominsten bianderje mei in moaije steapel materiael, dy't der nei kwantiteit tige, nei kwaliteit miskien efkes minder, op bigjint to lykjen. Dat dêr sels wurk by is, dat men via ús twadde tael net bineikomme kin, is in reden to mear ta blydskip. Yn Hollên hearsket ntl. sels by ûntwikkele lju gauris de opfetting, dat oersettings yn it Frysk via it Hollânsk ta stên komme moatte, en it wol harren suver net oan, dat der Fryske oersettingen binne dêr't net in Hollânske tekst mei âldere rjochten njonken set wurde kin.

It bioardieljen fan de kwaliteit fan in oersetting, binammen út in minder algemiene tael, bliuwt in lestige saek, dêr't forskillende bioardielers sa foar en nei nuvere sprongen by fortoand hawwe. Om't hja de grountekst der net njonken hâlde koene, jowe hja de oersetters bytiden de skuld fan dingen dy't harren yn de grountekst minder oansteane, en oarsom jowe hja de skriuwers wol flaters to hâlden, dêr't de oersetters har oan bisûndige hawwe, om fan in breed ûtmjitten fan de nou ienris ûnmisbere printflaters (soms foar breklike oersettings oansjoen!) en it wizen op ‘forkeard gebrûk’ fan ‘it’ Frysk (dat aldergeloks noch efkes riker is as har persoanlik Frysk, en ek minder oan skoalmasterlike regels boun as bygelyks it Hol-

[p. 408]

lânsk!) mar to swijen. In bytsje mear hoedenens, in efkes minder apodiktyske foardracht soene by tiden net misstean!

By it bioardieljen fan in oersetting as dy fan Pindorama, troch de dichter G.N. Visser, moat men, om't men net kontrolearje kin, oannimme dat er de grountekst trou folge hat, en dy nei ynhâld en sfear sa suver mooglik bineikommen is. Men giet dan dus út fan it Fryske einresultaet, mei alle gefaer dat soks jaen kin. Lykwols, hwannear't men dit forhael lêst, wol it jin wol oan, dat it it origineel tige ticht bineikomt. It Frysk sil mei sin hwat âldmoadrich wêze en de fine humor yn biskriuwing en formulearring is grif mei sin oerbrocht. It falt jin daliks op, dat dizze biskriuwing fan in séreis ûnder de lieding fan kapitein-generael Pedro Alvarez Cabral, dy't útrint op de (tafallige?) ûntdekking fan Pindórama, it palmelên Brasyl, frijhwat forskilt fan de biskriuwings fan foar- of rampspoedige voyagyen út de jierren om 1600 hinne, dy't yn Nederlân as folksboeken sa tige yn 'e swang west hawwe. It forskeel sit binammen yn 'e toan: mannen as Van Noort, De Veer, Bontekoe, om in pear fan de bikendsten to neamen, stelden har relaes yn rûge, stoere folkstael, it is oan alle kanten dúdlik dat hja makliker mei skipsark as mei de pinne omgean koene; mar hjir is in amtner oan it wurd, in ûntwikkele, sels aedlik man, ornearre foar in funksje yn de koloanjes oer de sé, en hy rjochtet syn briefforslach oan nimmen minder as de kening fan Portugal. Faeks is dat ek de reden, dat dit brief út 1500, sa'n ieu âlder dus, in earfol plak yn de Portugeeske litteratuer ynnimt en tagelyk as bigjin fan de Brasiliaenske litteratuer biskôge wurdt, wylst de forhalen fan de Nederlânske sélju, by alle primitive bikoaring en alhoe nijsgjirrich faken ek, bytiden mar heal ta de litteratuer rekkene wurde.

De skriuwer Pero Vaz de Caminha fortelt hjir dan tige koart, hoe't de float yn maert 1500 Portugal forlit en hoe't dy nei forlies fan ien skip op 21 april by it eilên It Wiere Krús oan de iggen fan Brasyl bidarret. Dan bigjint de wiidweidige biskriuwing fan it kontakt mei de readhûden dy't dy kontreijen biwenje, in tige fredige, kleurige en fleurige moeting. It forhael einget op de earste maeije, hwannear't hja risselwaesje meitsje om de reis nei it doel, Ynje, fuort to setten.

De tekening fan dizze moeting tusken de âlde, kristianisearre, en de nije, heidenske wrâld is it lêzen tige wurdich, en it is dêrom skoan to bigripen, dat dit brief al yn 1821 yn it Frânsk en dârnei yn forskate oare talen, bytiden faker as ienris, oerset is. Ek foar Fryslân is dizze oersetting in oanwinst, namstomear troch de knappe ynlieding fan de oersetter. It uterlik fan it boekje past alhiel by de ynhâld.

M.S.