De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 372]

Toanielkronyk:
Simmerrispinge

It bisûndere fan it Fryske toaniellibben is, dat it hast altyd simmerdeis in tal wichtige premières bringt, wichtiger somtiden as de lange rige earste opfieringen fan stikken, dy't net al to folle ynhouten hawwe, winterdeis. Dat bisûndere is to tankjen oan de goede initiativen fan twa formiddens, dy't foar it Fryske toaniel bêst wurk dogge: de Mienskip fan Opsterlên en it Roomsk Frysk Boun. Beide bisykje earnstich om de jounen, dy't hja op it iepenlofttoaniel folje moatte, sa forantwurde mooglik to meitsjen.

Spitigernôch moasten hja ek fan 't simmer beide wer ta de konklûzje komme, dat der foar ûtfiering yn de iepen loft net folle goed oarspronklik Frysk toanielwurk to bisetten is. Beide hawwe hja it dêrom ek mar wer mei in oerset stik weage. En omdat de kar fan sa'n stik én it oersetten sels beide in kunst apart binne (der is al in soad tiid forgriemd oan it yn it Frysk oersetten en spyljen fan stikken, dy't dat net fortsjinnen) meije wy bliid wêze mei hwat De Sweach en Riis fan 't simmer oplevere hawwe. Der moat fuort by sein wurde, dat de Opsterlanners dizze kear gêns heger taest hawwe as de lju fan it Roomsk Frysk Boun. Hja hawwe har weage oan it net sa maklike stik Adam, de skepper fan de Tsjechyske skriuwers Karel en Joseph Capek dat troch Marten Sikkema yn it Frysk oerset is. It is net in bikend stik; it is yn West-Europe net in protte spile. Mar dit symbolysk stik hat yn it smûke iepenlofttheater op De Sweach biwiisd, dat it hûnderten minsken in ûremannich tige bine kin. Dat hie lykwols net mooglik west as it de Opsterlênske toanielploech net slagge wie, dit stik knap to spyljen.

De foar Fryslân noch nije regisseur J.D.F. Sprock (dy't sûnt dy tiid al f aker neamd is en hjir nou ek in toanielkursus liedt) hat it him de earste kears dat er syn kreften oan it Fryske toaniel joech, net maklik makke. Syn opfetting fan it stik wie apart, hy folge net de wei fan de minste wjerstên en hy hat fan de amateurs út de Wâlden brûkber materiael makke. Wy soene him graech ris oan it wurk sjen mei in stik fan Shakespeare; Nou't it foarste diel fan de oersetting fan dr. Kalma okkerdeis útkommen is, soene wy graech wolle, dat dy ek brûkt waerd. Al bliuwt ús hoop op in goed iepenloftstik fan in Fryske skriuwer der fansels net minder om.

Simke de Haan, lyk as Marten Sikkema in goed oersetter, hat dizze kear syn kar falle litten op in boartlik, net swier to spyljen stik, dat yn it Frysk Weef mei ieren fan goud hjit. It is fan rektor Beex, hwaens Ballade fan Sinte Gertrud in jier earder troch de toanielploech fan it Roomsk Frysk Boun spile waerd. Nou wie dy Ballade stikken nijsgjirriger as it stik, dat fan it jier yn de iepen loft to Riis - en letter ek noch in kearmannich yn in seal to Ljouwert - spile waerd. Wy soene de oersetter de rie jaen wolle om by syn kar fan stikken binammen net omleech, mar omheech to gean; midsmjittige stikken hawwe wy yn it Frysk al mear as genôch. Weef mei ieren lan goud kin mei in bytsje goede wil in humoristysk en boartlik stik neamd wurde; it is in mearke mei hwat libbenswiisheit der yn bifrissele, mar dy libbenswiisheit is net botte aktueel; as bern is dy ús ek al bybrocht yn mearkes as Lyts Tomke en Reakaperke. It stik sels hat bytiden ek wol hwat fan in berne-operette;

[p. 373]

it is slim út to hâlden dat it it niveau hat, dat it simmerske iepenlofttoaniel winliken hawwe moêt. Lykwols, regy en spyljen binne by dizze ploech ek noch net op de hichte fan dy fan Opsterlên. En de bidoeling om hwat goeds to bisykjen is der, sûnder mis. Dat is al in greate winst, forgelike by in protte oaren, Hwa't it mei it foljen fan in toanieljoun al gau goed is.

Ek op kabaretgebiet bringe de simmermoannen gauris hwat nijs. It selskip Tetman en Jarich hat de première jown fan in nije kabaretrevu fan Tetman de Vries, In minske’ sin is in minske’ libben. It liedende thema - de frijetiidsbisteging - liket sa op it each hwat smout en ienfâldich, mar dochs hat Tetman der mear fan makke as wy der, earlik sein, fan forwachte hiene. It is net in kabaretrevu sûnder boeren, mar mei hiel hwat minder boeren as yn Tetman syn oare stikken. Nou moatte wy der om tinke, dat wy it stribjen nei moderner toaniel en kabaret net groundearje op it negative, in casu it weisjen wollen fan alles hwat boerich is, mar it is dochs sûnder mis sa, dat Tetman wol forlet fan hwat nije idéen hie. lêst men de nûmers fan de wurklist noch ris nei, dan komt men ta de konklûzje, dat dy nije idéen der wol binne, mar dat hja almeasten ûtwurke binne op it stereotipe patroan, dat wy wend binne ‘echt Tetman’ to neamen. In ienmans-sketske as dat fan de folkstûnker, sa treflik troch Jarich de Vries brocht, is ta in bipaelde hichte nij; Tetman is nammers net wend, twa kear mei itselde to kommen. Mar dizze folkstûnker is ien fan de lange rige tipen, troch Jarich of oaren spile, dy't as it nypt dochs ek wol wer in soad fan elkoar hawwe. Ta in wêzentlike fornijing is Tetman ek nou noch net kommen, al moat tajown wurde, dat er gêns middels brûkt om sa folie mooglik mei it âlde to brekken. En in oare erkenning is dizze: al binne syn lietsjes en stikjes soms oan de lange kant, it muoit jin almeasten èk noch altyd in bytsje, as hja út binne.

Tetman de Vries hat yn alle gefallen de f orts j inste, dat er net ûnkritysk tarren bliuwt op it sukses dat er by it greate publyk mei flakke humor en sentimentelens helje kin. Hy siket om fornijing. Wy winskje him fan herten ta, dat er de net maklike oergong fan kabaretrevu, dy't noch altyd mear revu as kabaret is, nei de hast net to definiearjen kunst, dy't wy sûnder mear kabaret neame, fine sil. Hy is ien fan de twa, trije hjir yn Fryslân, by Hwa't it dêr om siket.

P. TERPSTRA