De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 369]

Y. Poortinga:
S.J. Hoekstra as birimer fan in naturpsalm

Njonken de stik of trije folsleine psalmbirimingen dy't der yn it Frysk binne, fine wy al fan de 17de ieu ôf de oersettingen fan dichters dy't har allinne mar oan it forfryskjen fan in tal, faek mar in lyts tal psalmen weage hawwe. En mear as ien kear hâldde it mei ien op. Gauris is der gjin klearrichheit mear to krijen oer it doel dat de birimer mei syn wurk hawn hat, likemin as oer de reden dy't er hie by de kar fan syn psalmen. Oer de frage fan de kar fan Gysbert Japicx syn 50 psalmen is al gêns redendield. E.B. Folkertsma¹⁾ wol fan kar yn de sin fan foarkar net to folie witte, mar Gosses hêldt ût, dat it by Gysbert wol by in foarleafde op groun fan persoanlik leauwen en bilibjen út gien is²⁾. Alle psalmen binne de dichter wol like hillich, mar net like djûr.

It liket ús ta, dat Gosses mei syn arguminten foar it persoanlike yn de kar moai sterk stiet. De measte 19de ieuske birimers stiene frijer foar dit stik Skrift oer en it leit yn de reden, dat subjektive faktoaren by harren noch greater rol spile hawwe as by de kalvinist Gysbert. It grifformearde elemint is yn de 19de ieuske skriftekennisse mar swak fortsjintwurdige. De foarnaemste dichters dy't psalmen oerset hawwe binne - ôfsjoen fan Gerben Postma, dy't men ek ta de 20ste ieu rekkenje kin - J.C.P. Salverda, R. Posthumus en P.J. Troelstra. D.A. Tamminga neamt yn syn stûdzje De Fryske Psalm troch de ieuwen hinne³⁾ noch in mannich mear en hy is noch net ienris folslein. Wy sille hjir net bisykje se allegear op to neamen, allinne is it ús der om to dwaen om ien oaren oan to wizen, om't dy ek foar dejinge dy't stûdzje fan dizze stoffe meitsje wol winliken net to finen wêze sil.

De iene psalm dy't S.J. Hoekstra oerset hat is to finen efter yn in boekje dat ta titel hat Min earste reis nei Hollönd, Utrecht end Gelderlönd, end yete en pear Rimstikjes (Liowerd, 1855). Hwa sil ûnder dy ‘rymstikjes’ nou ek in machtige natûrpsalm as de 104de sykje? Sels J.J. Hornstra Gs., Hoekstra syn bibliograef, is it ûntkommen⁴⁾.

Wol men dizze biriming yn greater forbân sjen, dan kinne wy dat faeks wer it bêst via de kar dwaen. Kaem Gosses by Gysbert Japicx ta de folgjende driuwfearren by de kar: ‘sounebisef, genede-forlet, ivichheitslangstme, bitrouwen yn 'e almachtige, alwize, alleavjende God⁵⁾, - fan de fjouwer niisneamde 19de ieuwers kinne wy, op groun fan har fierdere uteringen, op syn heechst by Salverda - oars in slimmen Gys-

1) De Christen Gysbert Japiks. Snits 1946, haedstik III.

2) De Tsjerne, Jierg. 1947, bis. 275-283.

3) Yn Us Eigen Tael, Jierg. 1940, nrs. 2-7.

4) Fryslân, Jierg. 1928, bis. 145-148.

5) O.w.s. 278.

[p. 370]

bert-epigoon - deselde godstsjinstige lizzing understelle. By Posthumus en Hoekstra wurket it deïsme nei en is hast inkeld it ‘bitrouwen yn 'e almachtige, alwize, alleavjende God’ oerbleaun, en by Piter Jelles is ûnder ynfloed fan syn hiele jeugdklimaet en fan lektuer as Bûchners Kiaft und Stoff ek dat fan de twivel oantaest⁶⁾. Gosses seit: ‘Der binne trije natûrpsalmen'; 8, ‘Gods majesteit oan it nachtlik firmamint en yn 'e hearlikheit fan dizze ierde'; 29, ‘Gods majesteit yn syn grime'; 104, ‘Gods majesteit yn syn skepping en syn wiis wrâldbistjûr’. Ik soe psalm 19, alteast yn syn earste helte der ek by rekkenje wolle: ‘Gods majesteit oan it firmamint by dei’.

It is dan wol opmerklik, dat ús fjouwer birimers allegearre in foarleafde foar de natûrpsalm toane. Wylst Gysbert Japicx psalm 29 lizze lit, hat Salverda him al, en it is Posthumus syn iennichste; Hoekstra syn ienling is ek wer in natûrpsalm, en ta Piter Jelles syn twa biwurkingen heart de 19de.

Dit wurkjen fan God yn de natûr as skepper en ûnderhalder stiet ek yn Rinse Posthumus syn oarspronklike religieuze fersen op de foargroun. Fierwei syn bêste gedicht is titele: Gods greatme ijn it greate in ijn it lijtze.

Oan Salverda en Posthumus syn foarkar foar de 29ste psalm sit ek sûnder mis in aesthetyske kant. Wy fiele dêr de foroare wurdearring fan it wylde, woaste yn de natûr yn, dy't mei de iere romantyk trochbrekt. Net om 'e nocht is Posthumus oersetter fan Herder en safolle oaren en yn Salverda, de oersetter fan balladen mei in tsjustere sfear, wurket de romantyk wol tige sterk.

Hoekstra hat syn biriming in aparte titel jown: God dy greate forsorger fon of. Hoe sterk de kar ek hjir wer persoanlik biskaet is, docht bliken út it dichtstik dat der oan foarôfgiet: Dy sliep. Dit rymwurk hannelet oer de doelmjittigens, dêr't ‘dy wiise God’ Syn skepping mei ynrjochte hat. Fan it nut fan de sliep by de minske komt er op de wikselgong yn de natûr, de ivige forjonging fan winterslom ta maitiidsbloei. It fers bislút mei in lofprizing fan de Skepper dy't Posthumus ek skriuwe kinnen hie; de lêste rigels binne:

Ut sets 't ollerlilste bledtsje,
Ken ma rum Gods Olmacht fettia.

Sibe Jeips Hoekstra, berne to Haskerdiken, wie doe't dit boekje yn it ljocht kaem in man fan 30 jier. Hy wie doe mounder op It Hearrenfean, mar hie tige nocht oan studearjen. It wie in man fan it jonge Selskip, in trou meiwurker oan Iduna. Fjouwer jier neitiid is er wei kommen to reitsjen, miskien wol mei troch fortriet om in suster dy't har net ta deugd oan-

6) P.J. Troelstra, Wording. A'dam 1927. Haedstik V.

[p. 371]

stelde⁷. Wy hawwe syn biriming forgelike mei Gysbert Japicx sines, mar kinne gjin biynfloeding fêststelle. Wol ynfloed fan de wenstige Nederlênske. Beide hawwe ek 17½ strofe fan deselde foarm. As priuwke fan Hoekstra's birymkunst jowe wy de strofen 1, 3, 10 en 12 yn har Idunastavering:

Weitze up, min siel! jow God den heachste rum,
Huet benn’ Jy great; Jins glans forspriet rûndum,
O greate God, da skienste strielen hinne.
Elk moat J’ ûntsian, der in da himel benna,
der't blinkand iiacht Jo as en klaed oerdekt,
Den himel ha J’ as en girdin ûtrekt
End ûtspand, for Jins goddeiik forbliwan,
Huerta nen each in steat is thruch to driwan.

Jins wûnderkreft joech, in da moarntiidstûnd
Der rédde tiid, disse ierde en lêste grûnd.
Huet in hiar steat ak wanklia mei eft wika,
Hia scill', thruch Jo bifèst'ge, nea bisulka;
Hia, as en tiûch, der ion Jins greatma sprekt,
Wier èrentiids mei d' ôfgrûnd diup oerdekt,
As mei en klaed wier'n self da heachste spitzen
Fon of th’ gebercht mei grûndleas diup biditzen.

Diu gouden sinne wit hir ûndergean,
Dy moana bliwt al wixeliand bistean,
Up 't wûnderbaerst forboun oan ièste wetton,
Is se út hir ren nen striebré to iorsettan.
Jy, Hear, biskikka thruch Jins greate macht
Da thiusternisse end 't wirth up ierde nacht.
Sa 't wild gediart, huer wald end iield truchrenna,
End for-et hungrich nést wer sorgia kenna

Den wirth dy mensk’, by th’ riisiand moarngesicht,
Wer wekka ta sin wirk en ta sin plicht;
Hy plantath, bowt end stieth in th’ swit to luddian,⁸⁾
Ta oanna jond halth hy naut up Ion buddian.
Ho skien, ho great is oi Jins wirk, o Hear,
't Is olie wiis end up Jins winkon klear;
't Upmerksum each moat niufol wol bikenna,
Det rum oan d' ierd’, Jins skatten ûtdeild benna.

It liket ús ta, dat Hoekstra yn de lange rige Fryske psalmbirimers de minste net is. Dêrom woene wy syn wurk foar it folsleine forjit biwarje.

7 Hornstra, o.w.s. 146.

8) luddia = lodzje, arbeidzje mei de lodde.