De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 276]

Kronyk fan it proaza
Freark Dam:
De bolle as finishing touch

Brekkende Branning fan Pier Feddema. Kristlik Fryske Folksbibleteek Nu. 23. Utjowerij A.J. Osinga N.V. - Boalsert. 1955.

Hwat Pier Feddema us yn syn earste roman fortelt is gjin nijs. Der is in boeresoan, Halbe, wol in libben jongkeardel, de dryste en opljeppene kant neist. Syn heit bibuorket in eigen pleats fan sa'n hundert pounsmiet, sit foaroan yn tsjerkeen gemeenterie en wol (dus) net lije dat Halbe frijt om Klaske, dy't faem is op 'e pleats. Halbe’ mem hat it sa slim noch wol yn har wjeraks tsjin Klas; it minske sjocht allerearst nei jild en stan. Klas is bihalven kreas (‘har kante lea yn it reade bloeske mei it blauwe rokje, har glanzgjend bloun hier, har folle lippen’) ek leauwich. Lykwols, hja is lid fan de Greate Tsjerke, wylst Halbe-en-har by de Lytse Tsjerke hearre.

Sjochder de konfliktstof. Hwant Halbe jowt syn frijerij net oer, as Klaske fan de pleats jage wurdt; ek net, as er letter sels nei great trelit om in oar hinnekommen sykje moat. Syn heit sjocht oan de ein wol yn, dat it sa net kin en net mei. Hy rekket fortiisd yn skuldgefoelens, komt Halbe op healwei tomjitte. Mar syn wiif, net alhiel goed by de holle, sa docht njonkenlytsen bliken, haldt de kop derfoar. Op de leste siden is dan noch de grouwe stamboeksbolle it middel yn de Ilan fan - fan hwa? Fan de skriuwer, sil ik mar sizze, om Halbe en Klas oer tsjerklike en finansiele kleauwen hinne oan elkoar to knotsjen. De boer hat der dan ek frede mei, mar syn aid minske moat er, omt hja alhiel dwylsinnich wurden is, nei in gesticht bringe. Halbe dy't it op 'e dea of helle hat, sa hie dy lilke bolle him tofiter hawn, giet mei syn Klas in lokkige takomst tomjitte. Alteast, dat wurdt jin yn 'e leste rigele fan Brekkende Brtanning suggerearre.

Noch ofsjoen fan it feit, dat in lûke bolle yn de Fryske skriftekennisse perfoars gjin Anbikende neamd wurde mei - de bolle as finishing touch yn in frijerij ‘tsjin alders rie’ wie us sent Goaitsen Burgy ek al min ofte mear eigen. En it thema sels is al sa ald as de (Fryske skriuwers-)wrald. Bliuwt oer de fraech oft Pier Feddema der hwat fan makke hat dat

[p. 277]

op persoanlik forarbeidzjen fan dit biwende motyf wiist.

Men kin om to bigjinnen earst sa goed wol om dy fraech hinnesile en wize op it feit, dat dizze skriuwer moai geve folsinnen skriuwt, bytiden ek wol in pittige dialooch. Byldzjend, ympressionistysk oandwaend formogen kin men him, de kunstskilder, ek yn syn proaza net untsizze en jeuzelje ynpleats fan fortelle docht er net. Dat binne stik foar stik dingen om bliid mei to wezen; hja meitsje Pier Feddema syn earsteling gans lesberder as de measte Fryske boeken dy't mei safolle klam as ‘folksboeken’ oanpriizge wurde.

As men ek by dit slack boeken foarsichtich de fraech stelt hoe't it sit mei de psychologyske kant - en ik hald út dat dat net allinne mei, mar ek moat - is der kans, op sa'n wize oer in boek as Brekkende Brdnning in wurd to sizzen dat de kearn rekket.

Ofsjoen ommers fan omballingen bliuwt wichtichst de fraech oft Halbe en Klas, boer en boerinne - om jin ta de haedpersoanen to biheinen - minsken wurden binne net allinne fan fleis en bloed, mar ek minsken hwaens hâlden en dragen yn logysk forban steane ta har inerlik wezen. Deroan foar6f giet de fraech, oft de skriuwer yndied minsken mei in eigen inerlik wezen skepen hat, of dat er se sûnder folle omtinken libje en it ien en oar ‘bilibje’ lit.

Pier Feddema hat (dat moat him ek as fortsjinste oanrekkene wurde) wol boar it forstan hawn dat it skriuwen fan in roman ek binammen op dit med easken stelt, mar spitigernoch is er mei syn persoanen almeast net fierder kommen as healwei: it bleau by typearringen. Noch Halbe, noch Klas stiene my, doe't ik it boek foar de twade kear lezen hie, as libbene minsken foar eagen. Gans dúdliker en oannimliker wie my, alteast yn de twade helte fan it boek, de figuer fan Halbe’ mem; yn har syklike erchtinkendheit, letter oergeand yn dwylsinnigens, waerd hja mear as in type.

As Pier Feddema net fierder de kant ut wol fan de populaire folksroman (en hwerom soed er, der binne op 't lest wol oare skriuwers boar to finen) sil er yn folgjend wurk himsels noch greater twang oplizze moatte. Sawol by it sykjen fan syn themata as by de Atwurking derfan, binammen de psychologyske kant oer. It feit dat er ‘de pinne skoan tille kin’ mei him net wer fortokje ta guodkeape effekten der't Brekkende Branning net frij fan is. Hy soe neffens myn bitinken ek, as kristlik skriuwer, mear war dwaen moatte om it religieus bilibjen fan syn sUzjetten oant op 'e boaijem to bidjipjen - hwat

[p. 278]

der op dy boaijem dan ek foun wurde mei. Mar dan sil er him folslein losmeitsje moatte fan de guodkeape skema's en de forrifeljende oerflakkigens der't leauwige skriuwers har leauwige of finleauwige romanfigueren almeast yn biflappe. As der ien foar de han lizzende ropping is boar kristlike auteurs, dan is it neffens my dizze, dat hja it mei de psychologyske fordjipping fan it godstsjinstige elemint sa earnstich mooglik nimme. Dat is nediger as in grifformeard boeresoan, dy't skraechwurk troch de wjerljocht deaslein wurdt, forhip’ ynpleats fan ‘fordomme’ sizze to litten, lykas op bledside 17 bart.

As ik to bislut hwat oer de uterlike forsoarging fan it boek sizze mei: Jan van der Bij syn bylkjend omslach, dat ik op himsels wol lije mei, is dochs to ‘modern’ boar dit grif lesbere, mar by einbishit tradisionele forhael. De tekeningen fan de skriuwer sels binnenyn hawwe, foar my alteast, gjin funksionele, sels gjin yllustrative wearde yn it gehiel.