De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 272]

Y. Poortinga:
De anonimus fan It jonge Fryslan’

As litteraire feiten net skriftlik festlein wurde, hoe gau binne se dan faken net mear to efterheljenl Ik haw Onno Harmens Sytstra noch as aid man kennen. Ik hie by him fornimme kinnen nei eat, der't ik nou binijd nei bin. Mar nou is it to let. Syn dochter haw ik nei syn dea noch frege, oft der ek papieren oer neilitten wiene, mar dat bliek net it gefal to wezen. Ek it Troelstra-archyf, dat nou by it Ynternasionael Ynstitut foar Sosiale Skiednis to Amsterdam birest, kin gjin titshitsel meat jaen.

It utjaen fan It Jonge Fryslon, Sangen en Rimen fen Jonge Fryske Skriuwers, byinoar brocht troch P.J. Troelstra en 0. H. Sytstra¹⁾ hat in andernimmen west, der't wy de beide jonge gongmakkers nou noch tankber foar weze meije. It wie in teken fan nij libben yn in tiid, dat it mei de Fryske skriftekennisse mar frijhwat nacht yn 'e nane wie. Fait de ynhald faeks hwat of, dan kin it boek jin alteast fiele litte, hoe heech Piter Jelles as lyrikus boppe syn generaesjegenoaten utstiek. Fan de dreun kin suver nimmen him losmeitsje, tusken it smoute en it bearderige leit allinne it sentimintele. En dan der tusken troch iderkear dy waljende sangen fan in dichter dy't de kosmyske bylden mar foar it gripen hat.

Mar finder de fersen fan 'e oaren is der dochs ien dat der hwat utrint. Al soe it allinne mar om 'e foarm weze; it sonnet is nei Harmen Sytstra syn Klinkdicht in bytsje meat mei pield. En titel en ynhald meitsje ek nijsgjirrich nei de dichter. Hjir folget it:

1) By J. Hepkema, 1881. It forskynde lykwols Allerheljen 1882. Sj. Wumkes, Stads- en Dorpskron. II, bls. 472; D. Kalma, De Fr. Skriftek. f. 1876-1897, bls. 23.

Oan conscience
by it yn 't ljocht kommen fen syn 100ste boekwirk.²⁾

Lok, eale Flaming, hwaens romrofte namme
Djip yn 't Folks hert stiet, goud yn moarmer lyk!
Jy ha jins sprake great makke, eal en ryk;
In treflik erfskip erft fen Jo d' erfnamme.

Lok, iwich jonge twiich fen d' aide stamme!
Jins wirk is seinge, myld en wanderlyk.
Sjoch, Flaendrens tael kleau op at moude en slyk;
Hy sprekt hjar, dy't him eren for hjar skamme.

2) Bls. 123.

[p. 273]

 

Bid, bid for us! Wy, frije Friezen, stride

 

For 't selde as Jy, for us effi goudne tael.

 

Hja scil net op tiids weagen us antglide!

 

 

 

Rjue skalden songen fen hjar kreft en prael;

 

Hja is de tsjepste blom der Friezene ierde;

 

Wy lieawje s’ as d' aid strider 't ear-metaeL

Mar it gedicht is anonym. It iennichste anonime yn 'e bon-del. En gjin dossier lyk as fan it aid Frysk Lieteboek. Kin it ek fan Piter Jelles weze? Hwa't in bytsje ear hat boar fersmelody sil skodholje. It fers is rhetorysk, mar Piter Jelles syn rhetoryk is meislepender. De fjirde rigel is stjitterich fan hast barokke oerladenens, en de alderleste is frijhwat in antiklimaks. Soks soe P.J. net oerkomme. De makker is minder dichterlik. It dichtsjen is syn deistich wurk net. Hy is hjir echt foar sitten Bien. Der sprekke gjin sterke iinderstreamen mei en der klinkt gjin great forskaet fan toan en hid op út dit fers. Mar wol komt der Us in markante persoanlikheit út tomjitte! Markanter as dy fan ien fan Piter Jelles syn fierdere meiwurkers. Derom bliu we wy nijsgjirrich.

De kaei op dit lyts riedling mien ik foun to hawwen yn in oar gelegenheitsferske, dat to finen is yn it Friesch Volksblad fan 31 Augustus 1879:

Oan jhr. mr. I.F. van Humalda van Eijsinga

Lok! nomle Fries, fen edle fryske stamme,
Fen herte lok! nou frije fryske folk
Jou keas, om yn 'ems rie de folksbilangen
To tsjinjen, to bipleitsjen as syn folk.

't Wier nou de moeite wir'ch de striid to winnen;
De fromme skare stried mei kreft en fjur
For Abraham, de fader der geloov'gen;
De steken skripten, 't roan hjar hast ut 't roer.

't Holp net, de Dokk'mers toanden, dat al hâlden
S’ clear in kreeft ek for in wanderdier,
Hja nou us Foarst mei 'n kreeft net tsjinje woene,
Mar ek ‘Foartitgong!’ skrjuwe yn hjar banier.
T.S.

[p. 274]

De makker is de redakteur Oebele Stellingwerf. Hy wenne, dat jiers foar 't lest, noch to Tsjom. As er syn bydragen signearre, die er it meast sa. Hoe komt dizze Saul Cinder de profeten, to sizzen under de lofsjongers fan 'e adel? It slacht op in stimbosstriid yn it kiesdistrikt Dokkum. Stellingwerf wie doe noch foar de liberalen, hwaens kandidaet Van Eijsinga it nei in fine aksje fan de a.r. folgelingen fan Abraham Kuyper woun hie.

‘Lok! nomle Fries....’ en ‘Lok, eale Flaming....’, it iene liket suver ‘oertaeld’ fan it oare. It rym fan 'e earste rigel is gelyk, it is sels itselde wurd as it rymwurd fan rigel 1 fan strofe 2. Wy fine al gau in gelikense konstruksje: ‘'t Folks hert’ - ‘rans rie’, de genityf fOar it substantyf der't er fan of hinget; deselde fiiffuottige rigel; deselde wize fan hantearjen fan it enjambemint. Boppe alles is it de gelikense ‘fal’ fan it fers - it soe forfeelsum wurde, dy to analisearjen - dy't my praktysk wissichheit jowt fan S. syn auteurskip fan Oan Conscience. Fierder forgelikingsmateriael is der net folle, by hat net folle fersen skreaun. Fan toan lykwols hat ek in fjouwerfuottich ferske dat er ek yn 1881 makke folle fan 'e beide oaren. It is it rymke, dat de fordigener fan 'e koetsier Agema, yn it forneamde proses fan dy namme, gravearre krige yn in sulveren prissentearbled, om't er gjin bileanning ha woe:

De Friezen oan mr. S. Katz³⁾

De slim fen 't folk, hja wier Gods stimme,
Do Fryslân tocht: ‘it Rjucht wirdt skeind,
En d' earme bliedt hjir for de rike,’
En rOp: ‘Lyk rjucht for hear en feint!’
Jy, Katz! haww’ do yn 't tsjuster ljocht,
En d' oantaeste unskild frijdom brocht.
O.S.

Ek yn 'e foarkar foar biskate wurden as ‘folk’ en ‘frij(dom)’ of yn de oanspraek fan in persoan, mei men miskien oerienkomst sykje. Is it wierskynlik, dat Oebele Stellingwerf meiwurke hat oan It Jonge Fryslem? It fers moat yn 1881 dichte weze, ommers yn dat jier falt de greate huldiging fan Conscience, nei oanlieding fan it utkommen fan syn 100ste boekwurk. Maeije 1880 forfoer S. nei Ljouwert. Maeije 1880 komme der foar 't earst Fryske fersen fan Piter Jelles yn S. syn krante⁴⁾ P.J. kaem ek al gau by S. oan hils en noch yn 1880 folget de oprjochting fan de Fryske rederikerskeamer Gysbert

3) J.J. Kalma, Oebele Stellingwerf, Snits, 1940, bls. 14.

4) J.J. Kalma, o.w., bls. 9 en 15.

[p. 275]

Japiks mei S. as foarsitter en P.J. as skriuwer⁵⁾. Hwat leit mear yn 'e reden as dat Troelstra, doe't er in bondel dichtwurk fan 'e jongerein ntjaen woe, ek Stellingwerf frege, dy't wol gans âlder as hysels wie, mar yn '81 dochs ek noch mar 33 jier waerd? En hwat reden kin Stellingwerf hawn hawwe en lit syn fers anonym opnimme? Yn S. syn bled waerd in bulte finder pseudonym skreaun. Dat fordigene de redakteur: it wie foar party to noedlik mei it each op 'e breawinning om under eigen namme to skriuwen⁶⁾. Dat biswier koe hjir net jilde. Earder hat er witten, dat syn kreft net yn 'e poezij lei en wie it in soarte fan biskiedenens - under dizze profeten hat er dochs winliken net weze wollen. Faeks hat er wol field dat er himsels poetysk winlik by syn debut as ‘echte’ dichter herhelle.

De kar fan it Cuiderwerp. Bihalven dat it dat jiers aktueel wie, kin der ek in djippere reden west hawwe. Piter Jelles wiist, krekt as er it oer syn omgong mei Stellingwerf-en-dy hat, op it feit dat it Frysk-praten jin yn dy dagen to Ljouwert min ofte mear fan 'e deftige formiddens isolearre⁷⁾. Lyk as Conscience brnkte S. de folkstael to de forheffing fan it folk sels. De enoarme populariteit fan 'e aide Conscience moat yn de heal-bline journalist, hwaens namme krekt dy simmers troch syn aksje yn 'e saek Agema troch elkenien neamd waerd, persoanlike fielingen wekker roppen hawwe.

5) P.J. Troelstra, Wording. Adam, 1927, bls. 194-195. Idem: Fen liet en libben, Den Haech-Ljouwert, 1910, bls. 26 neamt Stellingwerf under ‘de Fryske skriuwers, der ik it meast mei forkearde.’

6) J.J. Kalma, o.w. bls. 15, noat 2.

7) Wording, bls. 195-197.