De Tsjerne. Jaargang 11

[p. 179]

Tonia Vondeling:
Romance yn Joegoslavie

Hja wie altyd in bytsje oars as oars op reis, mar hja hie harsels altyd aerdich goed yn 'e macht, dat it wie faek mar min to rieden oft hja op in plak eigen wie of frjemdlinge, as hja dêr sa rêstich roun to kuijerjen, earne op in terraske delstriek of, lykas nou, yn har hoekje fan de koupé nei buten siet to sjen.

Hja koe it gewoanwei net litte, en forwachtsje fan elke nije reis it greate avontûr. Kaem it miskien, omdat hja mar gjin ôfskie fan har jonkheit nimme koe?

Doe't se tarissing makke foar dizze reis, hie se har wurch field en skjin oan fakênsje ta. En Alhoewol't se gêns nije yndrukken opdien hie, wie dat nou nôch net oer. Hja fielde har noch ynein, dat in wiis bislút hie it west en gun harsels foar dizze nacht einlings ris de lûkse fan in twadde klas.

Hja makke it har sa noflik mooglik, de skonken rjochtût op 'e bank. It wie to hoopjen dat se gjin selskip fan oare reizgers krige. Der wie in sliepwein by. De pear lju dy't offisieel reizgen en dus earste of twadde klas, soene dêr grif wol bliuwe. Alle kêns dat hja yn dit earme lân de koupé foar harsels hêldde.

It wie gjin haedtrajekt, Split - Zagreb. Hwat soene frjemdlingen dêr sykje moatte? De pear lju dy't út wittenskiplike bilangstelling dy wûndere stêd opsochten, dy't binnen de muorren fan in paleis fan keizer Diocletianus boud wie, namen al sa leaf de route oer sé. En de inkeling dy't de wei koe nei it museum fan Mestrovitch, soe grif gjin lestige meipassagier wêze. Nammers, yn it museum fan dy Amerikaenske Joegoslaef hie hja nimmen troffen. Nou ja, in klasse skoalbern, mar dy hie men altyd en oeral, yn hok museum dan ek. Split wie oars mar in stoffich, drok en hiel gewoan havenplak, dêr't it oan-ien-wei forfarskjen fan in great glês wetter by dat iene lytse kopke kofje fan harres in hoflikheit west hie, dy't tige wolkom wie. De stêd lei út de wyn. Der hiene palmen by de kade lâns stien, mar dy skynden doe al - en it wie pas yn 't lêst fan Maeije - út 'en grizens fan it stof.

Né, it lette har yn it minst net dat allinne reizgjen. Boppedat hie hja har yn dit lân nea net sa hiele slim forlitten field. Men koe hjir mei jins talen mar ta-oefenje.

Der hie in Amerikaenske boat yn 'e haven lein. It wie in aerdichheit to sjen, hoe't de skoaljonges mei de sélju ompankoeken. Hja konfoaiden harren troch de stêd, sieten mei ûtstrutsen gesichten efter har glês limonade op ien fan 'e

[p. 180]

terraskes dêr't it by de haven en yn 'e stêd fan optilde en it gie jin suver oan as men seach hoe't se har ûtsloven om de konversaesje geande to hàlden.

It hie drok op it perron west. De nachttreinen wiene altyd folle mear biset as de treinen oerdei. It wiene ek allegear sokke ôfstannen hjir. Amperoan foar alles moast men hjir in heal etmel yn 'e trein sitte.

Sjoch, dêr wie dy jonge studint fan de boat ek, in boeresoan dy't nei Dubrovnik oan board kommen wie en nei Zagreb gie om rjochten to studearjen. Dêr seagen syn heit en hy mear heil yn as dat hy by it buorkjen bliuwe soe. hwannear't er gjin iennichst soan west hie, dan hie heit syn stûdzje ek net bistuiverje kinnen.

De trein kaem yn biweging en it wie wer lyk as altyd: alle portieren noch iepen. It kaem har al net iens mear nuver oan.

Stadich rieden se by de sékust wei. De roune griene bergen hiene har fan it wetter weromlutsen en de ûndergeande sinne liet it lagunelên as donker parlemoer opglênzgje. It makke har weak, dat evenredich weisakjen fan it ljocht. En doe't der allinne noch mar in stripe röze boppe de tsjustere kym lei en it wetter as blauglênzgjende stikken stiel oer it flakke lân ûtstoart like to wêzen, wie it oft der eat yn har tichtgie, oft der in gerdyn hiel sûntsjes tichtskoud waerd, net to hearren efter it rût, mar sûnder forwin. Ein. Ut.

Wie hja dan sa ûntfanklik foar in lênsdouwe, foar minsken, foar de sfear dy't der fan ûtgie? Wie hja sa'n bytsje harsels? Hja dreamde wei yn al springender rigen tinzen; to ûnrêstich, yn dit lân dêr't se neat fan de tael forstie en de kondukteur as hja him hwat frege allinne mar laitsjend oan 'e skouders wist to lûken, to ûnrêstich om echt to sliepen, tocht har.

Dêr kaem de jonge wer oan mei syn koer mei farske fruchten. Hy koe yn it Ingelsk goeijendei sizze en wie dêr sa greatsk op, dat er it foar har hieltyd wer demonstrearre. Hja seach der hjir dus wol as in frjemdlinge út. It wie har koffer miskien, of de snjit en de kleur fan har reinjas. Dy wiene hjir allegearre gelyk, it soarte dat hja thûs fuort nei de oarloch droegen hiene. Hja soe mar in flesfol mineraelwetter foar de nacht keapje.

De jonge groeide. Hy koe yn it Ingelsk mei har ôfrekkenje. Hy talme noch hwat nei mei in praetsje, die har foar, hoe't hja mei in papier om 'e lampe de koupé foar de nacht fortsjusterje koe en skoude mei de bliere laits dy't de minsken hjir oer har hiene, soarchfêldich de doar efter him ticht. Dat hja soe it mar avontûrje en bisykje to sliepen.

[p. 181]

Hja hie blykber dochs de sliep hawn. Foar har stie in jongfeint dy't syn bagaezje yn it rak stêlde. In blau uniform, in wite pet. In sé-ofsier. Hja hie him net ynkommen heard. Hwerom reizge dy nou noch fan sé ôf it lân yn? Split soe dochs wol in marinebasis wêze. Hja hie der tominsten minefegers lizzen sjoen.

Doe't se sitten gie en hy seach dat hja wekker wurden wie, groete er uterst korrekt. Dat wie net allinne ‘das Militar’, dat wie de korrektens fan immen fan ‘goede famylje’. Hja trapearre harsels der op, dat hja tomûk to folle nei him seach en it net litte koe in forhael om him hinne to spinnen. Mar it woe net rjocht yn 'e fêlden falle. In ofsiersoplieding wie allinne foar freonen fan it regym weilein, hie de boeresoan har forteld. Dat strykte neat to goed mei har westerske opfettingen fan ‘goede famylje’. Hja suchte. hoe't de forhêldingen der hjir presiis hinne leine soe hja yn dy pear wike fakênsje wol nea to witten komme, hoefolle minsken hja ek to wurden kaem.

Hwant al kamen frijhwat ynljochtings aerdich ût, der wie ek gans dat elkoar tsjinspriek. Foar- en tsjinstanners wiene Tito beide tankber foar de ienheit en de rêst dy't er einlings brocht hie, foar it ûnderwiis yn de eigen tael (ek foar de Skipetaren, dat lytse krigele Kristenfolk dat der troch de Turken sa fan hawn hie) en net it minst foar it ûnôfhanklik wêzen fan Ruslên. Typyske berchbiwenners wiene it hjir mei in sterk gefoel fan eigenwearde, de ynfierenheit fan de âlde stagen fan in wolsteld boereskaei, dat it nea goedkrije kinnen hie foar in oarenien as God de holle bûge to moatten.

Hie hja him yn 'e stûdzje wei dóchs to folie op en del oansjoen? In pear kear hiene har eagen elkoar troffen.

‘It is net maklik yn in trein to sliepen. Ik kin it net. Op myn skip, mar net hjir.’

Wer dat krekt ôfpaste skoalsintsje-ingelsk.

Hja gie der fuort op yn. De feint ynteressearre har. Hja lake mar ris tsjin him mei dy ûnbigryplike frouljusglimk, dêr't men nea fan sizze kin oft yn it der op folgjende petear de helpsykjende kokettery of de memmigens de oerhên krije sil.

Hy réagearre der op mei it healforskroeide en ôfsakke papier om 'e lampe troch in nijenien to forfangen. Hy stie der op, har fuotten mei syn reinjas to bistopjen en doe, mei in knikje fan wearskanten ynstallearren se harren foar de nacht.

Om de iene of oare ûnneigeanbere reden geneat se fan syn bywêzigens. Hja wie njonkenlytsen wol sa âld, dat dizze jongfeint har soan wêze kinnen hie, mar it wiene gjin memmige

[p. 182]

opstigings dy't se ynhêlde moast om syn jas dy't in bytsje fan 'e bank ôf gliden wie, net oer him hinne to lûken.

Hy hie in tsjeppe, kant bisniene troanje, en dochs wie it gjin moaije jonge, earder in wilstype. Soe dit nou ‘in fanatikeling’ wêze? Hja bisocht syn âlden foar har to krijen. Hy droech in âlderwetsk damespolshorloazje. Hiene har ûnderstellings dochs goed west? It wie in simpel, moai, âld horloazje.

Bihalven syn koffer hie er noch in great pak yn krantepapier by him. Itenswaren nei alle wierskyn. De froulju joegen de manlju hjir altyd in dracht iten mei op reis, feest-iten. Unbitinklike gol en gastfrij wiene de minsken hjir. Hja wie wol ris to iten noege en hie doe it idé hawn it poarsje fleis foar de hiele wike yn har ientsje oppluze to hawwen. En dochs hie se it ‘net weage to wegerjen. Hja hiene sa har bêst dien de meast typyske gerjochten fan it lân foar har klear to meitsjen.

Sûnder erch joech se de feint in plak yn de hushêlding dêr't se to gast west hie. In amtnershushêlding, mei in ynkommen dat neffens de posysje fan de man wol tige leech wie as men by Nederlân rekkene. De frou fortsjinne ek, wie learares. Troch gebrek oan gebouwen en learkrêften makke se lange dagen. Hwant der sieten twa skoallen yn it gebou, in moarnsen in middeisskoalle. En dy hiene deselde direkteur en deselde learkrêften. En dochs hie se noch kêns sjoen sa'n pûrbêst miel foar har klear to meitsjen. Hja hie oan-ien-wei it gefoel dat se har earne oer to skam jen hie. En hommels seach hja efter dat sliepende jonge gesicht in meager skerp frouljusstal, dêr't men nea fan sizze koe hoe âld it wie. Tusken de tritich en fyftich liken de froulju hjir allegear likense âld.

It bigoun dei to wurden. Njonken de spoarwei roun it steil nei ûnderen, nei in brûzjende wide berchbeek. Tsjin de bergen oan de oare kant stiene de bjirkebeammen noch yn har earste grien. Hja sieten hjir heech, foar 't neist. It wie ommers al lang gjin foarjier mear.

Hwat hie har wekker makke? De jongfeint sliepte noch. Heal sittend, heal lizzend seach hja dreamerich ta it finster út. It waerd al ljochter, mar rounom hongen noch sluijers fan dize. Soe hjir snie op 'e bergen lizze? It wie noch to ier, it soe noch wol in pear ure oanhêlde Ear't it hielendal helder wêze koe. Hja fielde har leech en gelokkich. De sliepende jongfeint foar har oer, dat mearkeseftige yn it lân dat yn 'e bergen mank giet mei it opgean fan 'e sinne.

Ynienen wie alle dize fuort en it ljocht sipere al mar oan

[p. 183]

oer de berchkoppen ta de delling yn. Hja huvere. Hja soe mar hinnegean en meitsje har klear foar de dei.

Fris en opkwikt, joech se har nou yn harsels keard oer oan allinne mar ûtsjen. Hwat wie it hjir ûnbitinklike moai. Woast en leaflik tagelyk. By de beek lâns tige grien en fris, mar nei boppen by de bergen op aloan kealer en kealer, wylst de sinne de tsjinstelling tusken de freonlike lichte en de binearjende readstiennen ûnherberchsumens dêrboppe allinne mar skerper makke.

Doe't se harsels wetter ynskonk, seach se hoe't har oerbuorman wekker waerd. Hja bea him ek in bekerfol oan. Hy dronk foarsichtich en mei oerjefte, lyk as hja sjoen hie dat har bern diene as dy nachts om in bytsje wetter frege hiene. Mar hy hie direkt wer dat korrekte yn syn wêzen, dat ûnder har glimke mar justjes forsêfte.

‘Ik ha dreamd fan ús mem.’

‘Wiest dan mei fakênsje thûs?’

Dêr wiene se wer, har sintsjes skoalle-ingelsk, mar in kromke kleuriger al troch dy nacht togearre.

Hy bea har bólle mei fisk oan. doe't hja it ôfsloech - fisk op 'e iere moarn stie har eink mar hwat tsjin - wiisde hy nei buten en sei dat hy se sels fongen hie yn krekt sa'n berchbeek as dêr't se nou lâns rieden. Hja lake en knikte binijd.

Hy gie nést har sitten, makke it pak iepen, snie in pear broggen fan de bólle ôf en wylst hja ôfwachtsjend in stik beethêldde, helle hy earst sa goed it gie de bonkjes út de fisk, foar't er de brogge der mei bilei. Hy die it sa mei soarch en omtinken, dat it moed har weak waerde doe't se op syn bûgde holle delseach. Hy wie dochs âlder as hja tocht hie. Miskien hie er gêns trochmakke, dat syn eagen sa wiis en greatmannich wiene. Hy wie ofsier. Forantwurdlikheit drage makket jin ek âlder. Hja foun him wier in aerdige, serieuze jonge. Der wie hwat yn de toan fan it petear kommen, dat hja net to plak bringe koe, hwat fan tearens, dat nei alle gedachten fan wearskanten kaem. Mar hwerom? It gie hwat wûnder om en ta. Om ien of oare reden woe it har mar net slagje mei fragen oer skoalle en birop it petear foar har ynteressant to meitsjen, dat hja der hwat oan hie foar letter. Hja hie der nammers ek gjin sin oan. Hja liet de foarstap mar oan de feint oer, dy't wakker syn bêst die en heal fortroulik, heal op distênsje mei har trochkeuvele. Fan it foarbysjittende berchlên sprong it praet oer op swimmen, fan swimmen op 'e sé, op syn skip, op syn thûs. Hja wie deanijsgjirrich. Mar hy

[p. 184]

fortelde har neat, dêr't se hwat oan hie. Hy wie yn Knin ynstapt en hja bigriep, hy hie by syn heit yn Sibenik ûtfanhûze; syn muoike hie de fisk bakt en hy hie in susterke dat noch op it lyceum gie. Né, folie wizer waerd se der net fan.

‘Ik moast al mar oan ús mem tinke, fannacht’, hie er sein doe't hja him in glês wetter ynskonken hie. Dat sintsje wie har bybleaun. Wie dat in hinnewizing? Hy hie har dêrby oansjoen oft er mei syn prakkesaesjes withwersanne wie. En nou sieten hja deun by elkoar to moarnsiten, mei fisk, sanovite en mineraelwetter.

Hoe âld wie hja winlik? In jongfaem dy't lyk as hy gek op swimmen wie, of in ripe frou dy't dit feintsje allinne har glimke jaen koe? De lênsdouwe waerd flakker, mear bibrûkt ek, en de bergen waerden leger. By de spoarwei lâns leine yn greate stikken terrasfoarmige boulênnen. Ja, hja wiene der hast. Noch in heal ûre miskien.

It praet rekke hwat op. Twa jier Ingelsk op skoalle, wie wol in smelle basis foar in petear. Dêr kaem noch twa jier Russysk by en hwat Italiaensk dat er fan de bisettingstroepen op 'e strjitte leard hie.

Hja hiene beide har nocht, fanwegen de ûngewoante fan dizze nacht, mar ek fanwegen it moedsum petearjen.

‘Haldst tige folie fan jim mem?’

Hy knikte en seach nei har hannen dy't yn 'e skerte leine. Sûnder euvelmoed fimele se hwat mei har trouring.

‘Ha jo ek bern?’ frege er sunich.

Hja die har medaljontsje ôf. ‘Trije ljochte, en ien hat krekt sokke grize eagen as dy.’

Hy seach o sa earnstich doe't er it yn har hân weromlei. Syn gesicht stie strak doe't er fortelde dat syn susterke ek ljocht wie.

‘Mar mem wie donker’, sei er.

Hja moast glimkje om harsels. Hwat forwachte se fan dy jonge mei dat heal fortroulike, heal earbiedige yn syn eagen?

‘Is hja dan forstoarn?’

Hy knikte en der kamen trije kykjes út syn brievetas, ien fan 't suske, in famyljegroep dêr't net folie op to ûnderskieden wie en in hwat snûsterich portretsje fan in noch jonge frou.

‘Us mem. Hja is yn 'e oarloch hinnegien.’

Hja doarst net to freegjen yn hokker bitsjutting hy it Ingelske wurd brûkte: tróch of ûnder de oarloch. De hân trille har in bytsje, doe't hja it him weromjoech.

It hie in âlde foto fan harsels wêze kinnen.