|
| |
| |
| |
S. Rinia:
De ruge
As in sémok de wjukken ûtslacht en fan 'e dykspeallen ôf de loft yndriuwt, is er frij en de ljochte ûneinigens is sines.
As in minskehert ienris biseard is, meije de woune heelje, de groede bliuwt; nea sille de skiere wolkens oan 'e kimen alhiel fordwine, nea sil it sicht sá klear wer wurde as foartiid.
It wie de earste jouns nei de merke. By de leagenbank oan e haven fan it fiskersdoarp, deun nést de âld herberch De Wylde Swan, stie de jongerein yn drok petear oer alles hwat hja de lêste dagen meimakke hiene. Fansels kaem it keatsen wer op 't aljemint en binammen de ledepartij fan 'e twade deis, dêr't de âlde feteranen har tige by ward hiene, rekken hja net gau oer ûtpraet. It selskip De Fleurbringers, op 'e boppeseal fan 'e herberch, hie beide jounen skoan foldien en der wie ek soarge foar in knap stik dounsmuzyk, nei't de jonges seine. Mannich jongfeint wie âlderwenst nei ôfrin mei in fanke de sédyk ûtpandere en biwarre in swiet oantinken oan dy amerijen yn 'e simmernacht dêr tusken dyk en peallen.
In ûtlitten folkje wie it oan 'e haven en mear as ien krige in pear fikse bokkens tatreaun. Ek Wessel Tilkema, dy't de foarige jouns op 'e seal in rivael in pyk set hie, sprong der net foarwei. Syn joun hie lykwols goed west en hy koe dan ek wol hwat forneare.
Op 'e lining fan de sylsbrége siet in ploechje skippersjonges. Ien fan harren spile op syn mûlharpe in lêste schlager fan it draeimoune-oargel, de oaren nûnderen de wize mei.
Foeke Aukema, dy't út it doarp wei kaem, bleau by harren stean. Wessel seach him en roun op him ta. Togearre kuijeren se doe de sédyk ût.
Dy twa ûntrounen inoar noch al hwat. Wessel, linich en slank jongfeint fan skraechoan tweintich jier mei in bosk ljocht hier dêr't er it noch al ris mei to krijen hie en in pear heldere blauwe eagen, wie boekhêlder op it bûterfabryk. Foeke, dy t op 'e helling arbeide, roun al nei de tritich. Syn foarkommen hie faek hwat driigjends, dat de minsken op in distênsje hêldde. Donker fan ûterlik wie er, breedskouderich en hy hie gans yn 'e bouten. om't er tige rûchhierrich wie, krige er ûnder syn maten al jong de bynamme fan ‘de Rûge’ en dy hie er hàlden.
| |
| |
By de dykshikke bleauwen hja stean.
‘Foeke, jûnge,’ formoanne Wessel, ‘hwat gyng it justerjoun wer mêl mei dy. As in kroade wieste en dou hieste it mar net yn 'e kop om mei nei hûs ta. It wie in gewraksel sûnder ein en dan my ek noch yn 'e hân bite! Sjedêr, de groeden binne noch to sjen.’
Foeke seach der nei en glimke. Hy hie der gjin witten fan.
‘Gyng it sa mêl, miich?’, bearde er. ‘Ik stean der dy hillich blank foar, tonei sil ik better oppasse en net sa forwoest om my hinne bite! Duvel, Sjors - sa neamde er Wessel faek - dat sêfte hantsje fan dy skeind en dat troch sa'n slampamper as ik, dat kin dochs gjin kant ût, wol?’
‘Forhip dou’, biet Wessel werom, ‘ryd in oar foar de kroade mar my net. Pas leaver op dysels, sa gieste ommers nei de miter. Wier, Foeke, hjir moat in ein oan komme, dou rekkeste alhiel yn 'e ûnderwal en dêr biste dochs to goed ta, net?’
‘Soeste tinke, Sjors?’ andere Foeke gnyskjend. ‘Wy sille der mar net langer oer klasjeneare, tinkt my. Fortel leaver ris, hoe't it dy justerjoun ôfgien is.’
Wessel forhelle dat er in goed each hie op Tite Elzinga, dy't by âlde juffer Lamminga op 'e Foarrige wenne. Der wiene lykwols mear kapers op 'e kust dy jouns. Willem Beintema die ek alle mooglike war om goed by har yn 'e pas to kommen en Tite like der hwat mei oan to wêzen, die alteast gjin ûtwizing. Hja hiene mei har trijen by itselde taffeltsje sitten. Tite tyspele hwat mei har taske om, dan wer iepen, dan wer ticht. Ynienen seach Wessel har kaei lizzen. Hja koe âlde juffer der midden yn 'e nacht net ûtskilje, hie him fuort yn 'e holle spile, en soe dus neat sûnder kaei bigjinne kinne. Mei ûntmoffele er har dy en doe wie de reap draeid. Willem hie de pest yn hawn fansels. Earst woe er noch hwat tsjiniggewearje en waerd er aerdich lêbbich, mar op 't lêst wie er dochs mar ofkroaske. Letter dounse er mei Djoke Meinsma en dy like er ek thûs brocht to hawwen.
‘En Tite?’
‘Foeke, al siz ik it sels, ik haw al mannich fanke thûs brocht, mar der is gjin ien dy't hênwetter hat by Tite. Hja is sa fordealde leaf, hja hat hwat oer har dat ik noch nea by in oar fanke foun haw. Wakker bliid wie se dat it sa goed ûtpakt wie mei Willem, hja hie him net foar 'e holle stjitte wollen, mar koe him dochs ek gjin foet jaen. It wie har sin nou ienris net, sei hja, en doe lake se my oan, dy skat, dat ik hie har wol opfrette kind.’
| |
| |
‘Ik hear it al’, pleage Foeke, ‘net in bytsje gleon op har!’
‘Hwat dan noch?’ wie it koarte werwurd.
‘Haste gelyk, Wessel, sykje dou dyn oanhêld mar oan dat fanke, hja is út in goed skipperslaech. Ik haw har heit, Rients Elzinga, noch kend, dy foer op in tsjalk, de Eben Haëzer. Hwa wit Hwe't dyn gelok leit. Allinne is allinne! Kom, joun mar bitiid op 'e koai. dy't nachts fisket, moat deis netten druije, sei ús heit altyd. En 't ald minske sil ek wol net let op bêd wolle. Mei dy kant ût, Wessel?’
Doe gyng it op hûs yn. By de leagenbank wie it gans stiller wurden, Nou't de jongerein ôfsakke wie. De sylsbrêge wie leech, de skippersjeugd hie faeks al in hinnekommen yn it foarûnder socht.
Yn it doarp lei de Rûge, ek al mei troch in boel tomûke rabberij fan inkelde buorlju, net op sa'n bêste namme. Dat er sa as guon him wol neijoegen in liderlike slampamper wêze soe, dy't alles forsûpte en syn âlde mem pûr ûngelokkich makke, dat roun to fier. Wol slingere hy der soms nuver troch, mar dat hie grif syn reden.
Ien buorwiif wie der, Hessels Tryn, dy mocht er út noch yn net lije. As er dat frommis mar hearde, wie er al takoft. Binammen hjê wie it, dy't him tige min makke, dat wist er. Seis wie hja net sa'n fornamen ien en ek net al to krekt, dat koe men har sleep bern wol oansjen. Foeke mocht hiel wol bern lije, al liet er him dat trochstrings net skine, mar dat suterige soadtsje fan dy fluenske brykbek, dêr hie er gjin goed wurd foar. En soks wie pik yn 't fjûr fansels.
Boppedat, bekflaeijers hie er nou ienris in skalk each op. Seis lang net skjin op 'e hûd wêze, mar der gjin bien yn sjen en werpe m stien op in oar!
As Wessel en Foeke inoar op 'e haven troffen - dêr hokke it manfolk meastentiids gear by de leagenbank of op 'e klippen - trapen hja wol faker in ein de sédyk út togearre. De Rûge wie ornaris net sa botte praetsk. As er lykwols ris ophelle fan syn lögerjierren, wie er fuort net ûtpraet en stiek Wessel de earen op. Wol wie it in aventûrlik libben op 'e löger, neffens Foeke, mar dochs, yn dy dagen ek in muoisum en heukerich bistean dat dêrby net folie opsmiet.
Yn 't earst mûnsteren hja oan yn Emden, Norderham of Bremen-Vegesack, neijerhên ek wol yn Flaerdingen en Maesslûs. As jonge fan fjirtjin gyng er al mei as ofhêlder. Sokke
| |
| |
jonges moatte de reep - it kabeltou dêr't de hjerringnetten oan hingje - ynhelje. Dêrnei waerden hja reepsjitter of koksmaet, hwaens fornaemste wurk is, bihelpsum to wêzen by it ûtsetten fan 'e netten. Hy moat nammentlik de reep sjitte litte yn it reeprom en der foar soargje dat dy evenredich út it rom ôfrint. Dan komme lichtmatroas en êldste, beide help fan 'e matroazen. As jongmaetsje hiene hja it faek net rom, alhoewol, de matroazen, dêr t altyd seis fan op eltse löger foeren, wiene, as 't der om gyng, de minsten net foar harren. De stjûrman gyng oer it wurk, mar de skipper wie baes oan board.
Wist Wessel wol hwat moufretters wiene? Nea fan heard, fansels. Hannen, spek-iepen fan it sêlte wetter, waerden sa neamd oan board. Gjin lógerfarder, dy't it der nea mei to dwaen hawn hie. Djippe kleauwen hiene se dan yn 'e hannen en as se dêr mei yn 't séwetter kamen, krompen se fan 'e pine, mar it wurk moast trochgean. Foeke hie der gelokkich nea net folie lêst fan hawn.
It wie in hiele rek fan Maeije oant Sinteklaes ta en as hja thûskamen mei har sur fortsjinne sinten, dan wie de wrâld to lyts en wie it net sa n wûnder dat se wol ris út 'e trie sprongen. Tuskentiids arbeiden se meastal oan 'e sédyk. Hy hie him ek al ris in pear kear as skippersfeint forhierd.
Doe't er sa'n trije en tweintich jier wie, krige er syn bikomst fan de hjerringfiskerij en hie er net mear oanmûnsterje wollen. Sûnt wie er op 'e helling. Oan 'e plaetskjirre of efter 'e pûnsmasine stean, dat wie fansels wer hiel hwat oars as hjerringfiskje en soks moast ek wenne, mar och, alles wende, miende Foeke. En hy hie in boel nocht oan dit wurk dat, as 't er om gyng, ek mear ôfwikseling joech. Klinke, efter de bûchmasine stean om de spanten to bûgen, suver neffens de tekening - soks hipt fordealde nau - de platen forsinke en rekke, neam mar op, der is safolle to dwaen, né, hy mocht der wol oer. En boppedat, as jouns it wurk dien wie en hy hie him wosken en forstrûpt, dan wie er frij man en koe er gean en stean Hwe't er woe.
Op 'e löger wie dat in oar praetsje, dêr sieten hja wiken lang op sé sûnder oanhêld, oan alle kanten wetter en noch ris wetter. Ris in forjaertsje? Hêld op man, dat liket nearne nei. En dy hjerststoarmen, dy liigden der ek net om!
‘Né’, sei Foeke. ‘Zijt gij een zeeman met verstand, min de zee maar blijf aan land, Sjors!’
De sé? Wakkere moai as men yn 'e leagenbank stie of oan 'e sédyk lei, dan koe men tominsten jouns thûs wer op 'e koai
| |
| |
krûpe. Oars moast hy der net folle fan hawwe. Der wiene fansels altyd fan dy baesmannen, dy't noch nea in poat oan dek set hiene, mar wol in steil wurd diene. Sokken moast men jin biliven net fan op 'e doele bringe litte. Hy wist hwat it sizze woe op sé ta to hâlden.
‘Yn elts gefal is de kêns om to forûngelokjen op 'e helling minder great as op sé’, woe Wessel hawwe.
Och, dat koe men nou wol tinke, miende Foeke, mar in ûngemak kin in minske oeral treffe. Koe in hellingfeint, dy't yn it rom oan 't wurk wie, net in swiere rombalke op 'e hûd krije of yn 'e winter as it glysterich wie, fan in stelling ôf yn 'e snippels soale, dat er foargoed in wrak man wie, tominsten ês er net om hals kaem? Alles wie bitreklik!
Op in Sneintomiddei lei Foeke hwat oan 'e sédyk, net fier fan 'e haven ôf, to slûgjen. It wie moai sinneskyn waer. Underwilens kaem der in ploechje heilsoldaten út 'e stêd dy't in iepenloftgearkomst hâlde soene by it peilboerdshûske op 'e hichte fan it havenhaed. Al ringen kamen ek gêns minsken opsetten. Sa as heilsoldaten dat hiem hawwe, tsjûgen hja yn foar elts bigryplike wurden fan har leauwen en op treflike wize songen en spilen se har ienfâldige lieten, dy't maklik wjerklank fine by de sljochtwei minske. As der nou ien wie, dy't it grou hie op alles hwat mar skimere nei sedeprekerij of soks, dan Foeke. En dochs, doe't er dér oan 'e sédyk lei to harkjen, waerd er al even oars. Hy soe net as lögerfarder yn 'e havenkertieren forkeare moatten hawwe om net to witten, hoe n bulte goed as dizze minsken, sûnder dat it each hat, dogge. It gefaer dat oeral driget, achtsje hja net. Gjin kroech, al leit er op noch sa n minne namme, kin har ôfkeare, gjin skobbert, al is er noch sa fordoam, skrilje hja foar tobek. De biroaide minske litte hja net oan syn lot oer, de forspijde forskoppeling jowe hja in ûnderkommen en hawwe hja in freonlik wurd foar. Dizze minsken, dêr't er in stil ûntsach foar hie, koe er gjin forkeards fan hearre.
Dyselde Foeke, yn 't oankommen de ûnforskillige kant neist, woe Wessel foarhêlde: ‘Wês fortroud en bitrou nimmen.’ D y sylde lykwols op eigen kompas en tocht der sines fan.
Doe t Foeke op hûs oan gyng en by de klippen lâns roun, stikele ien fan 'e jongkeardels dy't dêr sieten: ‘Ah, Foeke jûng, knap stikje muzyk fan 'e middei, net? Neat foar dy, sa'n hallelujahhuodtsje?’
Even bleau de Rûge stean, seach de jonge knaep, dy't him
| |
| |
al minder noflik bigoun to fielen, lyk yn syn wêzen, roun doe mei in ‘och, forrèk fint’ troch.
As Wessel Tite thûsbrocht hie - it wie wol op forkearing ta gien - roun er meastentiids noch even nei de haven ta. Hong Foeke dêr noch om, dan soarge Wessel wol, dat er thûs kaem. Wie er oansketten, dan die er alle war him nei hûs ta to loadsen, mar as er dan dwers en forkeard wie en it yn 'e kant sette, koe Wessel him amper risse.
In reinige Sneontojoun yn 'e hjerst wie it wer ris maleur. Foeke hie in bêste stamper yn. De hiele joun hie er, nei't letter bliken die, mei in pear losse skevels sitten to sûpen yn Liske syn aekje, dat op 'e âlde houthelling lei. Wessel trof him allinne oan by de fiskôfslach, hy woe perfoarst net nei hûs en stoartele wrokjend de sédyk ût. Wessel bongele hwat efter him oan en sa earmoeden se noch in foech ein fierder. Ynienen bleau Foeke stean, pakte Wessel beet en woe him optille. Dy bisocht mei fûle foarsje him los to skuorren, mar de Rûge wie sa ûnbidige earmsterk, dat it slagge him net. Troch it gewraksel glied Foeke ût, sloech oer it stekje hinne dat op 'e dykskrûn bylêns it paed roun en loek Wessel mei. Sa rekken se togearre by de glysterige dyk del en sieten by eintsjebislût pûr yn 't tsjuster beide midden yn 'e blabber ûnder by de dykfeart.
De Rûge hie sa gau net foar it forstên hwat der to rêdden wie, mar doe't der hwat klearrichheit kaem yn syn dizich brein, boarstte er it út fan laitsjen. Dat makke Wessel, dy't al pûr wie, noch folie obstemater.
‘Forflokt sûpkeal’, biet er him ta wylst er bisocht it wer op fuotten to krijen, ‘kom oerein en smoar oars om myn part yn dyn stjonkende drankbrot.’
It wie Foeke nou wol dúdlik dat it tinken wie, opslêch wie er frijhwat ûntnochtere.
‘Net sa mêl, Sjors jûng’, woe er hwat bisusje. ‘Koe ik it helpe dat ik oer dat ellindige stekje hinne mitere? Nou mis ik myn flesse ek noch en ik sjoch gjin duvel.’
‘Dy sikeste dan moarn mar’, snuorre Wessel, ‘en nou mei nei hûs of ik gean allinne.’
Diskear hie de Rûge de slach wol foargoed forlern. Yn in omsjoch hie Wessel him thûs.
Doe't Wessel thûs kaem - it wie let wurden en heit en mem leine al lang op bêd - seach er earst hoe raer as it wiisde mei him. Hy siet ûnder it slyk, wie der glêd mei oan, dy wiete
| |
| |
rommel koe er net skjin krije. Der wankte moarnier hwat as mem it mêl fel oankrige. Hawar, neat oan to dwaen, dêr soe er him ek wol trochskuorre.
Lang lei er dy nachts oer Foeke to mimerjen. Wie Foeke in forkeardling? Of kaem alles faeks fuort út forwar tsjin in libben dat er net interje koe en rekke er dêrtroch op 'e drift? Foeke syn maten fan 'e loger hiene har der wol ris oer ûtlitten, dat er earen yn Flaerdingen gedoente hawn hie mei in dochter fan 'e rieder. It soe geêksel jown hawwe fan har heite kant en doe wie it ûtskuord tusken harren beiden. Foeke soe der wol fan witten hawwe. Sûnt hie er nei froulju net wer taeld.
Wessel hie net neifreegje wollen. Pinfiskjen nei de swierrichheden dêr't Foeke mei omwraksele, lei net yn syn aerd en Foeke sels praette net oer itjinge him op 'e lea lei. Ien ding stie wol fêst: de Rûge fiske yn 't lêstoan op forkearde wetters. Dan dochs de hannen mar fan him ôflûke? Wessel wist dat el dêr net gau ta komme soe.
Wurch fan alle prakkesaesjes foei er einlings yn 'e sliep.
Wessel syn mem spuide de oare moarns, doe't er fan bêd ôf kaem, raer guod oer dy smoarge bringst fan him. Dat waerd der foaral net better op, doe t Wessel tajoech, Foeke hie him soks de foarige jouns levere. It wie skandalich, fûtere hja, dat er him ôfjoech mei sa'n slampamper, dy't gjin stûr wurdich wie. Hy moast mar oppasse, skieik seis ek noch to lider gean, tink. Tite wie der ommers ek pûr op tsjin; hja woe him wizer ha, it moast nou mar ris út wêze. Hja hie Wessel al faker it leksum lézen, dat hy liet har mar prate en foroare him der net om.
De middeis kuijeren Wessel en Tite togearre de sédyk ût. doe't se nei har sin lang genôch pandere hiene, gyngen se by de dyk del en sochten in smout plakje op 'e kistpeallen. Tite hie fansels by Wessel en dy thûs al fornommen hwat him de oare jouns ôfspile hie. Earst hie se foar har nomd, har der fierder mar stil oer to hàlden, mar wylst hja dêr sieten, neamde se it dochs wer. Hja bigriep net, sei se, hwerom as hy gedoente hawwe woe mei sa'n fint en syn wâl ek altyd noch ophêldde. Hja hie it net op him bigrepen. De minsken koene wol miene dat hy tomûk ek oan 'e drank wie. Boppedat, hy wist, hoe't har dit yn 'e wei wie, woe er it dan net litte om har?
It die Wessel gjin nij dat Tite dizze kwestje ek wer opekere. Mem en hja ûntrounen inoar yn folie dingen noch al hwat, mar hwat Foeke oanbilange, loeken hja faek ien line.
| |
| |
Heit makke der nea net folle fan, dy like hwat bitrousumer to wêzen.
Wessel sei, har frêge oft er om hár Foeke dan net slûpe litte woe, wie it bêste biwiis fan har misbigryp. Ommers, die er hwat hja blykber fan him forwachte, dan joech er dêrmei ta, dat syn omgong mei Foeke winliken net troch de mesken koe. En dat wie nei syn bitinken it gefal net. Foeke wie net in hillige, mar dat wiene hja ek net. Hy hie syn spatten en gallen like goed as in oar en faeks wie er net alhiel suver op 'e lever, mar hwa wie dat wol?
Hy kaem ris by Foeke syn mem oer 'e flier, fortelde Wessel doe't syn each foei op in boardtsje, dat oan 't lewant hong. Yn 'e midden wie in portretsje plakt fan in fanke. Dêr boppe stie Froukje Aukema, dêrûnder Wel gestorven, maar niet vergeten. En oan wjerskanten har berteen stjerdatum. Alles knipt út donkerblau papier.
Foeke hie it makke, ljochte syn mem ta. Hja hiene mar twa bern hawn. Froukje stoar doe't se amper fiirtjin jier âld wie oan difteritis. Foeke hie tige oan har hongen.
In amerij swei Wessel stil, yn 'e stûdzje wei.
‘Is it dy troch it sin gien’, forfette er, ‘hwat dokter forline simmer sei, doe't lytse Syp fan Oedse Gryt dat ûngemak by sé krige? As in mem hie Foeke west, dokter hie it him sa net tinke kinnen.’
Wessel helle jitris op, hoe't alles om en ta gien wie. It wie yn it middeisskoft, hja leine mei in hiele ploech boppe oan 'e sédyk, krekt njonken it twade haed. In stikmannich lvtse famkes fan in jier as seis sawn, wiene oan 't poatsjebaeijen. It wetter foei, dat hja rounen noch al in eintsje sé yn. Ynienen, in lûde gjalp. Lytse Syp hie yn in âld stik kachel of sokssahwat trape en bisearde har iene fuotsje tige. Foeke wie de earste, dy't by de gloaiing del skeat en har yn sé opnaem. Yn in omsjoch hie er op 'e fyts mei har by dokter west. De wachtkeamer siet fol, de sprekûre moast noch bigjinne, mar dokter kaem opslêch. It wiisde raer, in djippe jaep ûnder 'e foet lâns, dat dy moast hechte wurde. De lytse stumper wie fansels alhiel fan 'e wize en wylst dokter oer har gear wie, die Foeke alle war, har hwat to kalmearjen. Mei svn greate reade busdoek fage er har bigûld snûtsje ôf, hie dokter sein. nei't alles birêdden wie, brocht de Rûge har thûs.
Mear as ienris kaem er de earste wike to sjen oft it fuotsje al bettere. doe't er dokter de deis nei it ûngelok oanhâldde
| |
| |
oer lytse Syp, frege er, hwat de faem wol sein hie fan syn wiete fuotleasten yn 'e hûs.
Dokter lake. Even de dweil deroer, hie Lysbeth sein, dan wie dat wer klear. Mar dy Foeke? Dochs in keardel!
De Rûge krige in kaem en naem mar gau de hakken op.
‘Ivich sûnde’, sa hie Oedse Gryt har letter oppenearre, ‘dat sa'n fint net in fiks wiif en in eigen hûshalding hat.’
Pratende wei liet Wessel him by de kistpeallen delsakje en stie nou rjocht foar Tite oer. Dy hie, sa lang as Wessel op 'e tekst wie, it harkjen der ta dien. Der gyng hiel hwat yn har om op dit stuit. Hja hie foargoed foar it forstên, dat it hjir net allinne om Foeke to rêdden wie, seis yn 't foarste plak net, mar om Wessel en har.
Wessel syn aerd brocht mei, dat er himsels it rjocht takende, eigen wegen to gean. dy't him dêryn dwerssiet, soe er de hakken sjen litte. As ien ding Tite dúdlik wurden wie dizze Sneintomiddei, dan dit wol. It gefaer dat hjir drige, achte hja net to licht. En hja - dochter fan in bitûfte tsjalkskipper as Rients Elzinga, dy't sa faek mei it helmhout fan 'e Eben Haëzer stevich yn 'e hên, syn skip wer feilich en wol yn 'e haven brocht hie - soe hja net weak op it roer wêze as it om har gelok to rêdden wie?
Wessel bihêlde, dat soe se. Mar dêrfoar moast se bitrouwen yn him hawwe en him gewurde litte. En hwat Foeke oanbilange, miskien forseach se har op him. Om earlik to wêzen, hiene foaroardiel en noed oer Wessel by har ek net in greate rol spile? Ek Wessel wist, dat Foeke it wol ris raer lizze liet en al sinnige him dat lang net, nei't er har mear as ienris tajown hie, him oan syn lot oerlitte woe er perfoarst net. Wie dit net earder in blyk fan helm en karakter as fan sloppens? En Wessel oan 'e drank? Hja wist wol better. Har bislút stie fêst: fan koerts foroarje en net langer yn 'e mist sile.
‘Tite fanke’, sei Wessel, net sûnder in lichte wroeging, wylst er har skuldbiwust oanseach en har hân socht, ‘bin ik dy op 't sear komd? Faek bin ik sa bang datste my net forstieste. En dochs, der mei gjin misbigryp wêze tusken dy en my, wolle wy gelokkich wurde togearre.’
Tite sloech har iene earm om him hinne en treau him stiif tsjin har oan.
‘Jûnge’, treaste hja him, ‘dou hûste my gjin leed dien. Ik bigryp nou wol, dat ik wol ris gefaer seach tsjin better witten
| |
| |
yn en dyn wurden net altyd genôch acht sloech, mar dat kaem ommers om't ik hêld safolle fan dy.
Hwa sil se telle, de jongelu, dy't inoar wèrfounen, dêr tusken dyk en peallen?
‘Dat, fanke’, forsuchte Wessel wylst hja togearre, inoar stiif yn 'e earm, op 'e kop fan 'e sédyk lâns, op nei hûs panderen, ‘dat muoit my nou sa om Foeke, dat er altyd en oeral allinne stiet. En öm't ik net leau, dat dat oait foroarje sil, sjoch ik ek gjin ûtwei foar him.’
‘Mar hwerom siket er dan net in faem?’ frege Tite.
‘Hwerom? Hwa sil it sizze. Net ien bûten Foeke wit dat. Mar dy forsmoart alles yn himsels en wy kinne der inkeld nei riede.’
Hwerom? spile it Wessel troch de holle, altyd en altyd hwerom, dêr tinkt men jin oer ût. En it lêste hwerom komt nea gjin antwurd op.
Sa'n trije kertier geans it Noarden yn, dêr't de sédyk in skerpe ombocht makke, lei de Noarder Herne. Och sa stadich roun de swiere âlde dyk dêr yn 'e brede bocht nei de sékant ta del. De peallen hiene sawol in binne- as in bûtebikisting, dat men koe, as men net al to stiif en knoffelich wie, mei gemak fan 'e iene kant nei de oare wippe. Trije krûshaden hêldden dêr as fortroude hoeders de wacht as de stoarmwyn bile en de balstjurrige weagen bisochten mei fûle foarsje de swiere bikisting to tobûkjen. Wol in grime herne wie it dan, Op moaije simmerdagen lykwols, as de sinne heech oan 'e loft stie en de weachjes sûntsjes tsjin de haden oan batsten, koe men gjin frediger swimmersplak fine as dêrre.
It wie dêr, op it lytse wite strên, dat Wessel en Foeke in sinnige Sneontomiddei yn Augustus, ûtpûst fan alle oangean en dertenens, togearre noflik, deun ûnder 'e peallen, leine to sintsjen nei't hja earst swommen en as in pear jonge séhounen yn 't wetter omdjoeid hiene. Foeke lei op 'e rêch, de hannen ûnder 'e holle en eage de mokken nei, dy't lûd oangeande fan 'e peallen ôf, oer him hinne saeiden. Wessel naem him ris bidaerdwei op.
‘Foeke jûnge’, sei er, ‘hwat biste dochs in stoere knaep. Gjin ien fan 'e mannen hat mear yn 'e bouten as dou en rûch datste op 'e hûd biste, ik bisau der fan.’
‘Mei my omstekke, Sjors? Ik dyn slank bealchje en dou myn rûge pels? Ik wol der wol oan, hear!’
| |
| |
Wessel lake wylst er him dêr yn joech. Hwat soe Tite raer sjen.
In ielreager dreau op syn ranke wjukken de geul oer en striek op 'e kop fan it middelste haed del. Wessel lei der drógjend nei to sjen en wylst er it fine wite sên stadich út syn hân rûgelje liet, frege er net sûnder soarch: ‘Haste der nea bitinken op, Foeke, Hwe't it mei dy op 'en dûr op ta gean moat? Jim mem is âld en hoe komt it as hja de holle delleit? Silste net in omstipper wurde en linkendewei fortuteazje? Hwerom allinne to bliuwen! Wier jûnge, leau my, al bin ik gêns jonger as dou, dêrom sjoch ik dochs blikstiense goed hwerste sa bidarje moatste.’
Foeke seach him ûtkloarkjend oan.
‘Witste net’, sei er, ‘hoe'n forkearden-ien as ik bin, hoe't der oer my rabbe wurdt om't ik wol ris mei in stik yn 'e kraech thûs kom? Witste net dat de measten my op 'e rêch oansjogge om't de wrâld my sljocht leit? Né, Wessel jûng, soks is foar my net ornearre, lit my mar stil yn myn wêzen, ik biskipperje myn eigen saken wol. It sil allegearre wol komme sa t it komme moat. Wy sille der gjin tarring fan sette. En dou hoechste om my gjin kopbrekken to hawwen. Moatste sa mar tinke, Sjors: eltse sang komt ienris in ein oan.’
Mei sprong er oerein en helle syn klean fan 'e peallen ôf.
‘Kom'r die er monter, ‘de klean moatte mar wer ris oan. Earst even in sigaret.’
En wylst er yn 'e broeksbûse om lûsjefers sochte: ‘Haste ek in fjurke foar my? Myn lûsjefers binne fansels wer op.’
In kertierke letter fytsten hja togearre op hûs oan. De Ruqe bearde wakker op 't skik to wêzen, Wessel wie net sa mêlle moedich.
As de natûr yn 'e slom leit, as it skaed fan 'e nacht him ûtspraet oer in ôfmêdde wrâld en gjin frjemde eagen mear oer in minske geane, dan, einlings, kin er himsels wêze. Dan kin er de momkape ôflûke dy't faek sa pynlik smert, kin er it herte ûntdwaen fan it twingende wynsel en de iepen steden frij bliede litte. Dan hoecht er syn djipste langstmen net langer to forsmoaren, hoecht er net langer to komeedzjespyljen foar en om in oar. Dan kin in rouwe, ûnforskillige knevel, troch de measten oer it skouder oansjoen, him ûntmaskerje as in ienlik minske, tramtearre troch machten dy't him oermênsk binne of ûnbarmhertich skeind troch it libben sels. Dan kin, op 'e souder fan in hûske earne oan in haven, in
| |
| |
rûge hellingfeint mei syn geve wite tosken it bûnte holkessen yn wanhope toropje, om't it gelok oan syn doar foarby gyng en alle libbenswille yn him fordylge is.
De tiid hat wjukken.
Wessel hie in goed trije jier mei Tite west, doe't er oan in bêste baen slagge yn in provinsjestèd earne yn 't Easten fan 't lên. Hja smieten doe fuort de lapen mar byinoar en setten har dêr nei wenjen. It wie in kreas spantsje. Hja koene wakker goed meiinoar en sylden mei de romme skoat.
Nei forrin fan tiid kamen der twa jonges, Jelke en Harmen en dêrûnder noch in lytse Hinke, Wessel syn evenbyld, tige libben op 'e tried. Tite wie it in lytse hannebiner, Wessel wie wakkere mêl mei har. Sykten en rarichheden hiene hja it net folle mei to rédden. Lytse tobeksetters, dêr't gjin inkelde hûshêlding oan ûntglûpt, ûntrounen ek hja net, mar dochs, hja mochten tofreden wêze.
Faek, yn syn liddige tiid, kuijere Wessel mei lytse Hinke nei de rivier, buten de stêd. hân oan hân stiene hja dan togearre oan 'e kant. It lytse ding tsjottele sûnder ophàlden, Wessel gyng to gast oan it romme sicht, net sûnder in lichte wémoed de frachtboaten en Rynaken nei-eagjend, soms ek in tsjalk mei in stive koelte yn 't seil.
Yn de fakênsje gyngen Wessel-en-dy stéfést nei hûs. Tite har mem wie noch fiks en feardich, mar âlde frou Tilkema forêldere hurd. Hja wie ek min op 'e gong en koe har op 't lêst net mear rédde. It wie in gelok dat Wessel syn heit sa kras wie, dy biskaeide it measte yn 'e hûs.
Dochs noch hommels kaem hja wei to reitsjen. Efternei hat Wessel himsels mear as ienris to hâlden jown dat er 't âld minske faek wol hwat mear heine kinnen hie, hja socht dochs op hár wize syn bêst en wie pûrgek mei him. De lêste moarns dat er by har béd siet, doelde hja der noch guodlik op, dat er as jongfeint faek sa gau op ien ein wie en it dan raer opsizze koe.
‘Doe koeste soms ek sokke sneedske antwurden jaen as men dy hwat frege.’
‘Och mem, doe wie ik noch sa jong. Al dy wiispraterij hat net folie om 'e hakken, mar soks biseft men letter earst, as de oerdwealskens hwat saksearre is.’
‘Ei ja, dat wit ik ek wol’, joech it âld minske ta, ‘hjir, nim noch mar in pear pipermuntsjes út it pûdtsje foar ûnderweis.’
Twa dagen letter kaem it telegram fan heit dat hja wei wie.
| |
| |
In goed jier earder hie Foeke syn mem it oerjown. Yn 'e fakênsjes troffen Wessel en hy inoar fansels stéfêst. As hja dan togearre op 'e haven stiene of yn 'e simmer oan 'e sedyk leine, hiene hja gêns to forhakstûkjen. De Rûge hûsmanne sûnt memme dea allinne. Dat is to sizzen, waerm ite die er by âlde Evertsje, in buorwyfke, deagoed minske, dy't him ek biwosk en de boel thûs út en troch ris hwat bihimmele. It gyng mei him sa n bytsje yn it âlde sok fuort, mar sa njonkelytsen toarke er mear om as er forneare koe. It wie Wessel tige yn 'e wei en eltse kear as er thûskaem, poende er Foeke oan, him to wacht to nimmen en dochs hwat minder ûthuzich to wêzen. Mar hwat docht in frijfeint fan Foeke syn slach, dy't los stiet fan it libben en nearne gjin oanhêld fynt?
As de kweade oantrûnder it op immen bigrepen hat en men rint yn 'e fûke, sjedêr, in baes keardel dy't ea wer op eigen wjukken fljocht.
Haring Prins syn nije klipper, de Semper fidelis, hie averij oproun troch in oanfarring, skreau Wessel syn heit. Dy lei op 'e helling. Fan 'e moarn, stie yn de brief, is Foeke dêr oan board forûngelokke.
Hoe't it allegearre krekt om en ta gien wie, wist syn heit net. Der moast in lûk los lein hawwe. doe't Foeke der oer rinne soe, sloech it om mei it needlottige gefolch, dat er mei in smak yn it rom delkaem en opslêch dea wie. Sa wie er dochs noch ûngelokkich der ôf rekke.
Mar goed, skreau de âld man, dat it net op Moandeitomoarn foarfallen wie. Der wiene altyd guon, dy't immen wol in traep efternei jaen woene, sels yn it grêf wol.
Tsjin Tite hâldde Wessel him stil oer de brief, dy't er sels út 'e bus helle hie. Lang stie er de jouns allinne oan 'e rivier. Mismoedich kroaske er einlings wer op hûs yn. Dy nachts hie Wessel in bange dream:
Der stie in fûle stoarm. Wylde loften mei driigjende buoijen. Dûnjende weagen jeije forwoest bolderjend de waed oer en bûtse oan barrels tsjin it havenhaed oan. It smoarch-wite skom stout oer 'e klippen. Oan 'e steger lizze de aekjes, swier forankere, en skuorre sûnder ophàlden oan 'e dûbelde touwen. Wyld bilet en floitet de wyn troch it want. Kloften lûd skreauwende séfûgels skimkje oer 'e wyt-bikoppe weagen en saeije in eintsje fierder op 'e dykspeallen del. Togearre steane Foeke en hy oan 'e haven op 'e kade, dêr't it séwetter oer hinne buizet.
| |
| |
‘Wy wurde hjir gefaerlik, Foeke jûnge’, warsköget er, ‘wy moatte hjir wei. Kom!’
Hjir en dêr bliuwt it glysterige séwier efter 'e stiennen hingjen as it wetter weromrint. Mei lijen halde hja it op fuotten en komme mar muoisum foarût. Binei stroffelt Foeke oer in pear botkearen, dy't tsjin 'e klippen oan lizze. Hja slagje lykwols by it klippentreppentsje op en steane nou - hymjend mar feilich - by de leagenbank. Mar Wessel fielt him lang net noflik. 't Is krekt as wol er in driging ôfwarre. Ynienen fait de stoarm. Mei stiet Wessel op 'e helling, nést de Semper lidelis. Unforweechlik, de eagen ta, leit Foeke op in pear battings. Alle kleur is út syn antlit weilutsen. By syn lofter sliep bispeurt Wessel in fyn strieltsje bistjurre bloed....
It hert slacht him yn 'e kiel. Op 'e knibbels giet er nést de Rûge lizzen, bûcht him oer him hinne en neamt sunich syn namme. Muoisum slacht de Rûge de eagen op en sjocht him pynlik glimkjend oan.
‘Foeke jûnge’, bringt Wessel net sûnder muoite ût, ‘dit kin sa net, dou moatst hjir wei; hwerom leiste hjir sa?’
Foeke sjocht him nou strak yn 'e eagen. Even noch forwege syn lippen en heart Wessel him lûsterjend freegjen: ‘Hwerom.... jûnge.... hwerom?’
Stadich falle syn eagen ta. Syn holle fait oerside.
‘Rûge, Rûge!’ róp Wessel oerstjûr, yn 'e sliep wei. Mar de Rûge koe it net mear hearre....
Fan Wessel syn binaud roppen waerd Tite kei wekker. Trochwiet fan swit, siet er rjocht oerein op bêd, alhiel der yn wei, mar al gau bidarre er hwat.
‘It is neat’, stelde er har gerêst, ‘ik haw dreamd, it is al wer oer.’
De oare moarns liet er har heite brief léze.
‘Miskien is 't wol in ûtkomst foar him, soks moat in minske him net tofolle yn jaen’, woe Tite hawwe.
Wessel lykwols koe him net ûntwrakselje oan syn binearjende dream.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd