|
| |
| |
| |
Y. Poortinga:
Kin myn hynder hjir ek stalje?
Frjemd wie it Ulbe to moed, doe't er wer ticht by de âld pleats kaem dêr't er safolle sneintojounen to'n ein brocht hie. Om it hynder hoegde er net to tinken. It wist it paed noch wol sa goed as hy. Sûgend mealden de hege smelle tsjillen fan 'e seas troch de weake klaeireed. De swarte sette ta it loste ein. Hy like noch mâlle skoan to witten, dat hjir in goede stâl wachte. Hwat hie hja mei hynders omgean kinnen! As in manspersoan sa redsum holp hja by it útslaen. En gjin sté dêr't syn rydhynder it sneintojouns sa goed hawn hie.
Mar hja wie der net mear. Al hwat noedlik dwaen en kom hjir samar op in wyld avontûr werom. It wie in lange reis. As er dy mar net forgees makke hie! Né, Swarte, hwatstou forwachteste dat silst aenst yn gjin gefal fine. Deselde sêfte hân, dêrst sa gefoelich foar wieste, sil dy net wer oer dyn glêdde nekke streakje. - Mar dêrom hoechst net minder wolkom to wêzen as foarhinne. De baes hat der hiel wol moed op as er him alles wer to binnen bringt hwat er doe bispeurd hat. En hoe faek hat er it him al net foar de geast helle!
De tsjillen mealden egael fierder troch de djippe spoaren, dy't fan it wetter blonken yn it moanneljocht. It soene biswierlike reizen wurde, de winter stie foar de doar, mar Ulbe soe it der graech foar oerhawwe. It koe nou goed wurde, ynlike goed, sa't er it him foarhinne inkeld as hwat ûnbirikbers dreame kinnen hie. Of soe der nou noch eat tusken Oeke en him yn stean? Soe foarby net foarby wêze? Dêr lei de pleats mank de keale greiden. In libben wêzen wie it suver, sa't er dêr donker lei yn 'e tichte beammantel. Amperoan as yn in dream ried Ulbe it hiem op. Hy liet it reau efter stean, foar de skuordoarren, en roun, hwat stiif fan it lange sitten, de skuorside lâns nei de foarein. Hy lichte de klink fan 'e milhúsdoar op en rôp folk. De boer sels kaem foar. Hy die suver hwat skruten, tocht Ulbe; as wie er hwat forbjustere dat der immen op sneintojoun delsetten kaem. Ulbe syn frage wie deselde fan foarhinne: ‘Kin myn hynder hjir ek stâlje?’
‘Lettinga! Jo hjirre!’ wie it forwûndere biskie. ‘Kom earst yn 'e hûs’.
| |
| |
Hwat Ulbe heal en heal freesd hie, bliek net it gefal to wêzen; der siet gjin oar manspersoan, bihalven dan Jilke. boer Reitsma syn jierrige feint. Hja sieten by de hurd, it die Ulbe hwat ûnwennich oan. Syn eagen sochten Oeke, mar bleauwen hingjen oan in lege stoel, in nuver gat yn 'e rige fan it lyts omsittend laech. Ulbe wist wol hwaens stoel dat wie. Hy fûstke mei de boerinne, dy't nou in lyts, forslein minske like; hast wie er mei de útstutsen hân foar de lege stoel stean bleaun. Sa kaem er mei hwat in knoffelige biweging foar Oeke to stean. It wie oars as er him it earste wersjen tocht hie. In kleur as fjûr biroun it leave antlit, mar de golle blierens dy't him foarhinne to mjitte striele, ek al kaem er net foar har, hwer wie dy bleaun? Har han klamme him suver oan sines fêst. Tagelyk fielde er, dat hja oer de hiele lea trille en de eagen seagen him helpleas, ja smeekjend oan. Op dat frjemde momint seach Ulbe, dat Jilke stil de keamer út gyng, as wynde hy der slûpsturtsjend út. Dat barde grif op in wink fan 'e boer, it soe wêze om mei syn hynder to rêdden. Wylst stie Oeke dêr noch, hja like noch yn bistân to stean hwat se dwaen soe. Hja hie it earizer wol op, mar wie net alhiel yn 'e pronk, tocht him, sa't men oars sneintojouns in frijer ûntfangt. De twastriid like forheftich to wêzen, de kleuren gyngen har op en ôf. Doe draeide se har om. Ulbe wie yn greate spanning hwat der folgje soe. Lokkich, hja sette him in stoel en roun dêrop nei it piperakje oan 't lewant. Hja krige der in lange piip út, mar de hân dy't dy him oerlangje soe skodde sa, dat hja staette mei de brosse stâlle tsjin syn stoel oan, dat de stikken oer de groun fleagen.
‘Dat is it earste ûngelok joun al’, sei hja dof. Har mem kaem fluch oerein, as hie se hjir op sitten to wachtsjen, en krige in nije piip. Hja woe him Oeke oerjaen, dat dy him Ulbe oerrikke koe - oars soe er ris tinke kinne dat er hosk by har wie - mar de dochter socht forstuivere de stikken en stallen byinoar fan Ulbe syn âld piip, deselde dêr't er earder sneintojouns altyd út smookt hie en dy't hjir altyd mei syn namme derop hingjen bleaun wie. Hja seach net, hwat har memme bidoeling wie. Doe krige Ulbe de piip sels oan om it minske út har forlegene hâlding to helpen. Mei stiek de feint de holle om 'e doar en sei sunich, om gjin erch to jaen:
‘Soene jo efkes sjen wolle, Lettinga?’
| |
| |
Ulbe gyng der mei út. De feint hie it hynder mei nei foaren nommen. ‘It is hwat skruten’, sei er, ‘it is mûlk wol sa goed, dat jo it sels efkes mei op 'e stâl bringe’.
Ulbe kloppe it op 'e nekke, it dier wie ûnrêstich en hinge wakker yn 't gat, doe't de beide mânlju it de skuorside lâns wer mei nei efteren namen. Doe't er troch de lytse skuordoar der yn moast, wie it mis; hy snúfde wakker en de earen gyngen him rêd hinne en wer.
‘Frjemd, hy koe hjir wol spoek sjoen ha!’ sei Ulbe, ‘hwat kin dit wêze?’ ‘Ik wol net leauwe, dat men alle spoeken sjen kin’, andere de feint foarsichtich. Mei 't hja noch al hwat gewraksel hiene om de swarte yn 'e hynstestâl to krijen, waerd der net fierder oer praet. It bigreate Ulbe suver om it eangstige dier, mar hwat moast men oars as it allinne litte! ‘Hawar, hy sil daelk wol hwat bikomme’, tocht Ulbe.
‘Dat moat noch bliken dwaen’, ornearre de feint.
Yn 'e hûs mijden de lju it en freegje op it hoe en het fan dit trammelantsje yn en Ulbe hâldde him der ek mar oer stil. Hy stoppe syn lang piip út it bikende fetsje mei it hartekopke der op. Mei it petear flotte it net sa bot; as der neat sein waerd stoarren hja allegear yn 'e flammen fan it hurdfjûr. Ulbe koe it net litte en eagje hyltyd wer nei de lege stoel dy tusken him en Oeke yn stie. De boerinne suchte:
‘It is hjir gâns oars as doe't jo hjir de earste kears kamen’.
It antwurd makke Ulbe net folle fan, sa bistoarmen him de bylden. Hy seach him sels wer reizgjen. Dy earste loop hie it ek op in wyld avontûr west. Der wie him sein, dizze boer hie in pear aerdige, tsjeppe dochters yn 'e hûs, mar mei bikende eagen hie er se nea sjoen.
En wrychtich, it wie him net ôffallen, dy blinder net, doe't er oer 'e drompel stoep en se beidegearre sitten seach. Winliken hie er it doe fuort en dalik al op Oeke bigrepen hawn, dy't him mei har oprjochte eagen daelk ynnaem. Mar His wie earst fan 't sté gien en hie him mei in leidige glim stoel en piip bean en him al ridlik gau yn 't petear bihelle. Né, as it oan him lein hie, wie er dy jouns oan Oeke har griene side bidarre. En efternei hie it him wol tige muoid, de frisse, ienfâldige Oeke stie him soms de hiele wike foar eagen en hy wie der eins wol wis fan, al hie hja ek elk blyk fan soks socht to mijen, dat it mei
| |
| |
Oeke krekt sa stie. Hja hie net forgees sa'n kleur krige, alle sneintojounen wer, as hy ynkaem of har neitiid yn it praet bihelle. Ulbe hie der wis fan west, dat His dit altyd wol witten hie, mar hja hie to snoad west om der ien wurd fan to sizzen. Hja hie it him net lestich makke om har frijer to wêzen; hja hie der slach fan om syn winsken tofoaren to kommen. En it stâljen fan it hynder, dêr hoegde nea gjin feint oan to pas to kommen. Hoe't se mei it dier omflaeije en it troaikje koe, it wie kant in mirakel. De swarte wie as in laem yn har bannen. Mar Ulbe hie der nea klearrichheit oer krige, oft it bist him sa oan har hechte hie, of dat der ek in bytsje freze mei mank west hie. Winliken hie it mei him sels krekt sa stien. Hwant dat it syn sin west hie, ek as Oeke der net west hie, né, dêrfoar hie se him ek to folle wyt yn 'e eagen. O dy eagen, dêr koe se Oeke wol mei stjûre, dat hie er al lang fornommen; hie hja de hiele húshâlding faeks min ofte mear ûnder bislach hawn? Hwat foar forwar hie men tsjin in faem, dy't jins djipste gedachten like to lêzen en jin mei tûzen fine triedden oan har boun, alhoewol, sa ûngemurken dat it krekt wie, oft se jin yn alles frij liet? Bihalven dy iene kear djip yn 'e nacht, doe't hja har yn in opstiging fan hertstocht mear gean litten hie. Hy hie it útmeitsje kinnen, by need har ôfskriuwe, as er oars gjin moed genôch hawn hie. Mar... dan hie er Oeke ek net wer sjoen.
Nou wie er dochs om Oeke kommen en His wie der net mear en tusken Oeke en him stie har lege stoel. De iene lette joun kaem him fansels wer yn 't sin, doe't hja har fel tsjin him oan prange hie en lústere:
‘Nea soe ik dy oan in oarienien gunne kinne, nei myn dea net ienris!’
It petear stûke wol ris. Gjinien like fleurich to wêzen. Moast dat hjir sa, inkeld om't se nêst moannen in great dochter forlern hiene? It wie soms as lei der in freze oer dizze minsken, dy't Ulbe him net forklearje koe. Oeke binammen, hie dy net blider wêze moatten?
Ridlik ier bigounen de âldelju to risselwearjen, de feint wie al earder weiwurden. Dit wie de ûre dêr't er sa lang nei útsjoen hie, mar it wie joun allegearre sa frjemd. Wol gyng Oeke oerein en die hwat brânje op it fjûr, mar har biwegingen wiene as waerd hja hâlden. Twa stuollen waerden nêstinoar set. Gelokkich stie dy lege der nou net mear tusken yn, tocht er. Talmjend stuitere hja noch
| |
| |
hwat om, mei helpleaze gebearten. Einlings krige hja dochs de lampe en liet dy slûger baerne.
Sa, de bûtenblinen wiene ticht. Op dat stuit waerden harren eagen nei de finsters lutsen, Wie dêr hwat? Mar dat koe ommers net, se sieten fan binnen goed op 'e pin! Mar hoe koene hja dan gemurrel hearre? En draeide dêr net stadich ien iepen! Ulbe wiisde: ‘Sjoch!’ En dêr gyng, oerstadich, ek it oare al op! Hy seach in skyl moanne oan 'e loft stean.
Hy fleach nei de pinnen; dy hongen oan 'e kettinkjes oan 'e kezinen. Hie er him dan niis forsind? It wie syn wurk net, mar hy hie him dochs efkes lyn noch biwissige, dat se der op sieten!
‘Hiene jimme dy pinnen dan net fêst?’
‘Ja wis datte’, sei hja toanleas; har antlit stoarre forwezen nei de moanneskyl. Dûm waerd Ulbe. Hy soe se krije, dy goare strúnders. Dat se hjirre nou noch bigounen to narjen. As in wyld fleach er de doar út; dy't yn syn hannen forfoel gyng it smoarch ôf. Bûtendoar stie er efkes forbjustere. Dêr hearde er hwat oan 'e skuorside. Hy wist amper mear hwat er die en fleach der fuortdaelk op yn. Mar hy kaem net fier. Hy botste hast ynienen tsjin immen op, dat him it fjûr út 'e eagen spatte. Doe't er wer hwat ta bisleur kaem, wie Oeke ek al by him. ‘It is jou eigen hynder’.
Hy loek de swarte mei nei foaren. Och, och, hwat stie it der raer by! It hynder stie ynslein foar de seas, mar it wie ôfgryslik, sa sleau hie er it túch om. De gurle dy't ûnder de bealich troch moat, siet foar de hals lâns, dat hy koe wol smoare. Hy stie alhiel bryk yn it stokramt, de seas sleepte der mear efteroan as dat er ried. It dier blaesde fan binaudens.
‘Hwat binne dit foar healwizelingen?’ raesde Ulbe, ‘se hiene him wol formoardzje kinnen.’ Hy makke it bist los.
‘Ulbe, jo sjogge wol: dit is gjin gewoan strúnderswurk’, sei Oeke earmhertich.
‘Hwat is it dan? Gekkewurk!’
‘Soe it net better wêze, dat jo wer nei hûs ta reizgen?’
‘Moatte wy ús sa oer de staech sette litte? - Of wolle jo my faeks leaver slite? Siz it dan mar!’ It bloed fleach him al wer nei de holle.
‘Né Ulbe, wier net! Mar hjir kin ik neat oan dwaen. Hjir kin gjin minske tsjin op.’
| |
| |
‘Hwatte! Sille wy ús fan in pear idioaten de wetten stelle litte?’ Hy wie net foar de earste kear op sneintojoun op in paed. ‘Allà swarte, méi dou!’ Wer loek er it skytskoarjend hynder mei nei efteren. Diskear moast er it hast slepe, mar de lilkens makke him sterk. ‘It spul kin hjir dochs wol better ôfskoattele wurde, is 't net sa?’
‘Ik bin bang, dat it o sa'n bytsje jowt.’
‘As wy nou bilies jowe, ha wy de slach foargoed forlern. Dan krije se der krekt aerdichheit oan.’
Hy foun in lantearne en hy avensearde krekt sa lang, dat it hynder wer op 'e stâl en de seas oer de skuorreed stie. De swiere houten skoattel kaem wer op 'e greate skuordoarren, fan post nei post. Hy hoartte der oan; it sleat as in bos. Doe de beide izeren skoattels op 'e lytse doar. Mei de lantearne reizgen se alle doarren yn skuorre en bûthús bylâns, ear't se binnentroch nei foaren gyngen. Dêr kamen de blinen wer ticht mei de pinnen der op; de milhúsdoar waerd ek noch skoattele. Dy't der nou noch yn woe, moast it hûs wol ôfbrekke.
‘Nou moat it al in tûkenien wêze, dy't ús forballet. Tinkt jo ek net?’ Ynwindich wie er lykwols sa wis net.
Oeke antwurde net. Hy draeide him om nei har ta. Forwezen stoarre hja nei de hurd. ‘It is hjir kâld’, sei hja en mei roun har in gril oer de hiele lea. Tagelyk seach er, dat har it swit op 'e foarholle ûnder it earizer wei kaem. It fjûr dat niis heiderop baernde - Oeke hie der noch in mannich turven op dien - wie alhiel yn 'e hurddobbe birutsen.
‘Nou sjogge jo it dochs sels! It is wier better, dat jo mar fuortgeane.’
‘Dit is tominsten gjin strúnderswurk, liket my ta.’
Oeke huvere wer. ‘Jo koene josels, en ús der by, wol ûngelokkich meitsje, as jo joun by my opbleauwen. Wy hawwe it hjir al swierdernôch.’
In antwurd waerd Ulbe bisparre. Yn 'e skuorre briek in forskriklik lawaei út. Slaggen bounzen op houtwurk as waerd der sketten. In hynder gûlde en wrinzge yn 'e uterste deadsneed.
‘Dat giet forkeard!’ Ulbe fleach fuort nei efteren, mar it wie roettsjuster yn 'e skuorre. Hy taestte der blynseach om. It wie der nou deastil. Hy rôp: ‘Swarte, hwer biste?’ Mar it wie der nou deastil. Allinne út it bûthús kamen lûden fan ûnrêstige bisten. Dêr kaem de feint oansetten mei in stâllantearne, en fan foaren kaem de boer der ek al mei ljocht op ta.
| |
| |
‘It wie der mei jou hynder to rêdden, as 't my net mist hat; ik hie de sliep al sahwat’, sei Jilke. Trijeresom rounen se nei de hynstestâl. Ien skud wie suver oan splinters slein. De swarte lei mei de efterein omheech by it oare skud op, ûnforweechlik op 'e dûbelde nekke.
‘Dy hat de nekke brutsen’, konstatearre de boer.
‘Of dy is de nekke brutsen’, mompele de feint tsjuster.
‘Jo kinne wol in hynder fan ús meikrije; jo stjûre de feint der mar mei werom’, sei de boer.
‘Dat sil de baes wol wurde’, tocht Ulbe.
De moanne gyng ûnder doe't er yn syn seas siet. It waerd kâld. Fan Oeke hie er amper ôfskie nommen. Hwat him en har fierder to dwaen stie, wie him net klear, doe net en wiken neitiid noch net. Mar miskien wie it net goed en lit neat fan jin hearre. Dat hie Oeke winliken net oan him fortsjinne. Hy prakkesearre der oer om har to skriuwen, oft se inoar net op in oar plak moetsje koene.
Ear't er dêr lykwols oer gearkaem, krige er in brief hielendal út Liverpool. Oeke skreau him: as er dizze krige, dobbere hja earne midden op 'e Oaséaen. Hja woene nammentlik yn Amearika in nij libben bigjinne. As it him sa gyng as har, dan wiene hja inoar noch net forgetten. Dat byhwannear't er der sin oan hie, koe er skielk wol oerkomme nei harren ta. Dêr't hja buorkje soene, lei de wrâld noch meastepart foar wyld.
Oeke wie him noch net forgetten, mar Ulbe gyng net nei Amearika.
(Ut in bondel mystearjeforhalen, skreaun mei Geart Jonkman en Marten Sikkema.)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd