De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 302]

U.J. Boersma:
Guillaume van der Graft, de fugelfaeije.

Hwa't him jaen wol yn de poëzij fan Guillaume van der Graft, skriuwersnamme fan ds W. Barnard, in yn Nederlânsk litterair formidden frijhwat omstriden figuer, moat him earst rekkenskip jaen fan twa dingen. Foarearst dat de dichter in jong theolooch is, dy't mei skrinende brânmerken yn 'e siel út de lêste wrâldoarloch kommen, steld is ta harder en learaer oer wifkjende minsken; en dêrby dat it libben him in doem is, sa earnstich-binearjend dat er de eleminten yn 'e tael spjalt, hwannear't de biwende uteringsmiddels oan 'e driging gjin genôch bod jowe. Ut de atomen fan lûd en bigryp smeit er syn eigen tael; de frijkommen bitsjuttingsenergy dêrfan jowt op 'e lêzer djipper ynwurking.

De ûnmacht fan tradisioneel taelgebrûk om de neiste yn 'e kearn to reitsjen, sprekt er út as er de greate mooglikheden fan it nije Israëlyske Hebrieusk bisjongt yn it fers De Tale Kanaäns:

Wij leggen wel wegen aan
als onderlinge gesprekken.....
maar wij kunnen het leven niet bereiken
als in de nieuwe liederen
van Israël.

It yndividu stiet allinne en isolearre, ûnder de opdracht fan syn libben, mar onmachtich yn himsels ta de wiere minsklike frijdom. Dêrtroch komt er ta de foarstelling, wy soene jit yn it oanbigjin fan 'e skepping libje, it tiidrek fan fûgels en fisken. Oan 'e minske, dè Minske faeks, is it noch net ta. Dat byld fan de fisk en de fûgel komt iderkear yn syn fers werom. It hat ek twadderlei, lading': foarst de konkreet-dierlike, soms oantsjut as séfûgel of dou fan Noach of fisk fan Jona, soms ûnbineamd hâlden as hinnewizing nei in embryonale fase yn 'e ûntjowing fan de minske; twad de kristlik-symboalyske en djipte-psychologyske bitsjutting, dêr't it forlossings-idé troch ynkear ta it meast omsletten oerbistean, it Wetter as de Greate Mem en it oan 'e ierde ûntriisde geastlik bistean stal yn fine.

[p. 303]

Mar de minske, hy mei dan weidreame en him forlieze yn sokken skôging, hy mei út 'e hichte wei op syn plak yn 'e wrâld delsjen as op in guozzebrief, hy mei syn bistean yn spegelskrift lêze wolle lyk as de deagraver, - hy ûntkomt net oan de opdracht, ek tsjinstber to wêzen oan de neiste. Hy stiet mank oare skepsels foar God oer en hy kin gjinien fan beiden birikke. Sa sjocht Van der Graft de tragyk fan it minskelibben: allinne de dichter, de man dy't de kaei hat ta de skatkeamer fan de wurden, kin dy isolaesje trochbrekke:

De dichters alleen zeggen de waarheid
die onbedwingbaar is, haar eigen
afmetingen meebrengt en in de vormen
zoals die jarenlang geworden zijn
niet leven kan.

De dichters liegen de taal uit elkaar
en maken logaritmen
van de vereenzaamde dingen
vreemde uitkomsten verrukken ons
maar wie zich niet opgeeft wordt gepijnigd.

Dyselde dichter kin ek de kearnen bleatlizze:

Maar als men de spade der taal
diep in de aarde zou steken
dan zou men de goden bereiken.

Yn it útdragen fan dat fielen hat Van der Graft syn opdracht foun; dat is de basis foar it oare Boadskip dat er to forkundigjen hat: ‘van de overkant’. Foar de ûnbigryplike ôfwizing fan de oar oer ponearret hy iderkear de forbounens; sa giet er dan yn syn tael fan it subjektive ‘ik' oer op it algemiene men’ (yn Fryske bitsjutting fan it wurd).

Oanstriden fan eigen tsjustere machten, ‘het angstinsect op het middenrif’, iensum yn ûnbigrepenheit en wrakseljend om leauwe en hope, - dat is it byld dat jin fan dizze dichter tomjitte komt.

Hwa't miene soe ‘stichtlike’ poëzij to finen yn bundels as In Exilio, Achterstand, Poëzie in Praktijk, Mythologisch, Landarbeid, Vogels en Vissen, om by syn dichtwurk to bliuwen, kin it sykjen better litte. Hwa't him lykwols bijaen

[p. 304]

doar op it faeije mêd fan minskekennis oant de grinzen fan it taelbirik, sil leanne wurde mei forriking.

Lit my ta neijer ynlieding in mannich rigels út de twa lêstneamde bundels nei foaren bringe. De dichter bilydt it tokoart oan ‘humanitas’ en syn freze om dit neakene bistean op ierde ‘minsklik’ to neamen yn it fers Vogels en Vissen:

vogels en vissen
werden geschapen op één dag
en overmorgen zullen de mensen komen.

‘Overmorgen’, dat is de moarn oare kant de tiidsgrins, dy't op Gods tiid oanbrekke sil, as it minsklik moarn foargoed forline tiid wurden is. Sels yn hwat dr Jonker neamd hat ‘de grenssituaties van het leven’, by ûnk en dea, kinne wy oan ús minsklike ropping foldwaen. Yn it fers Watersnood stiet it sa:

Terwille van de vissen die wij waren
en van de mensen die wij zullen zijn
wees niet meer toornig, zee.....

As dizze dichter foargonger wurden is yn in lytse, dodzjende plattelânsgemeente, wol er syn libben opstjitte ta greate dieden en syn wurk tille op heger plan. En as him dat net slagget lûkt er him biseard en heechmoedich werom:

Maar dat wij hier zullen vergaan, vergeten
op het droge, daarvoor ben ik het bangst.

Op it droege, ôfsletten fan it feilich biskûl yn ús oerelemint, ôfsnien fan elke mystike libbensmienskip, ûntgliden oan ‘het sleepnet der apostelen’, dat bitsjut de geastlike dea. En as dat de dichter oanfljocht, skreaut er it út yn iensumheit:

Maar hier is het niet langer meer te harden....

En ik sta weer een beetje wrevelig
apart en als altijd een beetje crazy.

Yn syn lêste bundel komt Guillaume van der Graft ta in djipper selskennis en biseft er dat it de analysearjende,

[p. 305]

yntellektuële ynstelling is, dy't de geast ôfsnijt fan de harmoanyske wêzensienheit en dy't de ‘vereenzaamde dingen’ op 'e skuld hat. Hy hat nou leard, mei kostlike selsspot yn in kosmysk byld dy fornieling fan inerlike wearden wer to jaen troch de oantaesting fan Romp de Ligman, dêr't it stoflike ‘ik’ mei bidoeld wurdt:

maar het intiemste huisdier
is Wim de witte denkworm in het hout.

Hy doar nou it gehiel to oanfurdigjen as organysk forbân, nettsjinsteande alle krityk op it losse ûnderdiel:

in iedere steen schrijf ik nee
maar ja over de stad

Folle suverder ek komt er to stean ûnder de eigen lytsens, net yn in Heep-eftige sabeare dimmenheit, mar mei in suver sinyske earlikheit. B.g. yn Hallelujah:

ik ging met mijn liefde rond
als de hond van een straatmuzikant
en iedereen maakte zich van kant
met een cent of een pepermunt.....

ik vroeg het aan God die zweeg.

En troch dizze opstân hinne liket de birêsting fuort to kommen yn it fêsthâlden oan de opdracht, forbylde yn 'e figuer fan Abram, dy't yn blyn en dochs sa klear bitrouwen útsjocht:

Een stem doorbrak de stomme ring
van het bestaan waarin hij was
besloten, hij wordt waterpas
geschoven op de lange baan
waarlangs hij voortaan voort zal gaan.

Dit is it boadskip fan dizze dichter: dat de fûgelfaeije minske net ‘frij’ is, lyk as fisk of fûgel, mar in wei hat foar syn foet.