De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 270]

O. Postma:
De foarkar foar Slauerhoff.

Yn syn wol ynteressante biskôging ‘Dichterlik Geheimskrift’ yn de nei my neamde ôflevering fan De Tsjerne, jiergong 8, seit Anne Wadman op bls, 85:

‘It mei wier wêze dat it wurd “iepen” ien fan de kaeiwurden ta (Postma's) dichterskip is en dat syn wurk tige it wêzen hat fan it autobiografysk-egotistyske en persoanlik-ûnthullende, like wis is dat de formule fan Boutens oer it dichtsjen as in “zich versteken in schoone onvindbaarheid” op him fan tapassing bliuwt. Syn foarkar foar Rilke, Boutens, Verwey en Emily Dickinson is dan ek makliker forklearber as dy foar Slauerhoff.’

Ik soe oer dy foarkar dochs noch wol ris in pear wurden sizze wolle. Dat is faeks net sa botte bilangryk, mar it heart dochs tinkt my wol in bytsje ta de litteratuer-skiednis. Sels haw ik my der op forskillende plakken al hwat oer útlitten. Foarearst dan yn it gedicht ‘Ik ging gelooven dat ik nu ging rusten’ op bls. 114 fan dl. II fan de Samle Fersen. De lêste twa strofen dêrfan binne:

Faeks docht it nij, in stadich man fan wêzen
Wol oars, mei wylde feint sa op en út?
Mar is it dan dat fréde makke in dichter
Dy't fan in folts hwat yn him sels bislút?

Der binne langsten, dy't as wylde fûgels
Flean' út elts hert, dat macht hat ta it liet;
Sa'n hert is frjemd net ien dy't moediger
As oaren syn libben seit, frijer ta died.

Noch sahwat fine wy yn ‘Unierdsk Petear’ op bls. 140:

Hja neamden jo wol wyld en dimmen my,
Mar yn oprjochtens dy't syn wêzen sei,
Wien' wy wol ien. Jo hiene net in lân,
Ik wie oan Fryslân boun; mar dochs
Jo koene net ûntrinne einfolks bloed,
En lei 't net iepen, dichter fielt it oan.

[p. 271]

Op beide plakken wurdt dus hwat neamd dat de foarkar frjemd makket, mar ek eat oanjown dat dy foarkar bigryplik meitsje wol. Beide kearen wurdt hwat neamd dat de dichter Slauerhoff en my tichter byinoar bringe kin. Mar wy wolle der hwat djipper op yngean as yn dizze pear rigels barre koe.

As earste dat ús neiinoar ta bringt wol ik dan neame ús beider Fries-wêzen. Dat wol sizze: myn Fryskens sil my wol net ûtstriden wurde, mar mei Slauerhoff is it hwat in oar gefal. Hy wie to Ljouwert berne, mar wie er in Fries fan bistean? Dêroer kin ûngelyk tocht wurde. Wadman sels giet dêr wiidweidich op yn yn syn artikel ‘Rimbaud fan Ljouwert’ yn it Slauerhoff-nûmer fan De Tsjerne (jiergong 1). Hy lit dêr yn sjen dat Slauerhoff like min yn Fryslân libje koe as yn it oare Nederlân en dat Fryslân ek mei biflapt wurde moat ûnder syn ôfkear fan ‘Holland op zijn....’ Fierder komt Wadman mei in rige fan foarbylden hoe't it to binnen bringen fan Fryslân by Slauerhoff jimmer biselskippe is fan reinige loften en wiete, skrouske lânnen. It Ljouwerter tsjerkhôf oan de Spanjaerdsleane wie him it symboal fan dat wiete tryste Fryslân.

Mar ik bin bang dat Wadman hjir tofolle ôfgoun is op in útlitting fan de Grinzer dichter Hendrik de Vries, dy't alheel mei ûnrjocht praet fan dat ‘lage, drassige kerkhof bij Leeuwarden’, dêr't Slauerhoff him mei nei ta nomd hie. Dêr moat ik útdruklik tsjin op komme. Dit tsjerkhôf, dat nou al lang net mear brûkt wurdt, is yndertiid oanlein op it hege terrein fan de terp Fiswerd en is nou wol in aerdich parkje mei flinke beammen. Yn de tiid fan Slauerhoff sil it wol sahwat it ienichste parkje fan Ljouwert west ha en him oanlutsen hawwe as rêstich, goed biskade plak.

De einkonklúzje dêr't Wadman ta komt is hwat wifkjend, mar it positive wint it dochs fan it negative. Hy seit:

‘Hy wie net ien fan uzen. En dochs ek wol wer. Wy hawwe allinne net it rjocht om him foar de Fryske litteratuer op to easkjen. Mar Fryslân is méar as syn litteratuer allinnich. En yn it hert fan Fryslân heart foar him in plak to wêzen, lyk as ek yn syn hert in exklusyf plakje foar Fryslân biwarre bleaun is, wy meije wol oannimme ont syn lêste sike ta.’

Ik soe der noch op wize wolle dat de gedichten fan Slauerhoff, hwer hwat fan Fryslân yn sit, ta de moaiste bihearre. Ik neam ‘Pastorale’ en ‘De Gouvernante’ út

[p. 272]

dl. I en ‘In memoriam patris’ út dl. III. En dat lêste is foar myn gefoel alhiel in Frysk fers. En hoe Frysk is ek, en hoe ynienen meinimmend, út ‘Zeemans Herfstlied’:

Had ik nu een needrige hoeve
En kinderen spelend buiten,
Om aan de beregende ruiten
Gedachtloos gelukkig te toeven.

Ik haw it beide Fries-wêzen as earste neamd hwat my nei him talûkte; as twadde wol ik neame in by alle forskil yn aerd bisteande oerienkomst yn fielen, dy't ik net ta it Frysk wêzen werom bringe kin. Foarearst: hwat hawwe wy beide fan Rilke oerset? Der steane twa Eersen yn dl. I fan Slauerhoff beide út de Frühe Gedichte fan Rilke, hwerby it heel moaije ‘Eer de tuin 't vertrouwen vindt’. Mar it ‘Maagdenlied’ dat dêroan foarôfgiet is ek alheel de iere Rilke mei de bigjinrigels:

De meisjes hebben zoo lang gespeeld
Alleen met elkander.

En nou moat ik sizze dat ik ek it leafste dy iere gedichten fan Rilke oersette, hwat foar my, al skynt dat net de itige miening to wêzen, de ‘echtste’ Rilke wie.

Dan hawwe wy beide ek Sineeske gedichten oerset. De earste dy't ik útkard haw, foun ik ek by Slauerhoff en haw se fan him wer yn it Frysk oerbrocht, hwerby it prachtige ‘Terugkeer’. Dus dy Sineeske fersen lûkten ús beide tige oan. Slauerhoff jowt fan dy Sineeske poëzij de karakteristyk: ‘Met een voorkeur voor de bitterheid van het leven, in China overvloediger gevonden en met meer nuchterheid beleden dan bij ons’. Ik soe dêr nêst sette wolle dat hja de ienfâldichste dingen fan it libben fan troch 'en dei as ûnderwerp fan har poëzij nimme en gjin forlet hawwe fan spesiale stoffe. En is dat ek wer net hwat ik yn Slauerhoffs ‘In memoriam patris’ as wol Frysk biskôgje?

Op it gebiet fan it oersetten is der dus wol tige bisibbens, mar fan mear bitsjutting soe dochs wol wêze in bisibbens by eigen wurk. Hwat dat oangiet wol ik dochs in pear fersen út myn Samle Fersen neame; foarearst ‘Wyldsang’ út dl. I bls. 83, mei de lêste rigels:

Lit draeije, lit draeije de rollebol!
De moedige fynt it lok noch wol!

[p. 273]

‘Jo meitsje ek rare ferskes!’ sei de dichter Schepers my ris nei oanlieding dêrfan. Dan foaral ‘Gjalp’ út dl. II en ek ‘Winterjoun’ út dl. II. Yn dy fersen sit ek wol fan de ûnrêst fan Slauerhoff, mear as hja hawwe fan Boutens en Verwey dy't Wadman yn forbân mei myn wurk neamt. Dan soe ik noch neame kinne ‘Tsjinje’ út dl. II dat heel yn 'e fierte miskien hwat hat fan ‘De Vriendinnen’ fan Slauerhoff.

Ik haw mysels ‘bern fan de ierde’ neamd; Slauerhoff wie ek tige ierdsk, mar net sa'n ‘gezeglijk’ bern as ik: hy woe syn mem heel oars hawwe. Mar de sé en in stjerre kinne him dochs soms ek hwat rêst jaen. Ik neam út dl. I fan syn Gedichten ‘De Zee’, dat sa bigjint:

De zee, het eenige leven dat strekt
Van begin tot einde,
- Terwijl alle andre, voor kort gewekt,
Gedwee en weerloos verdwijnen -

En út dl. III it fers ‘Uitvaart’ mei:

Zon randt niet meer aan kimverloren nachten.
Onder mijn tocht vliedt eindloos ruischend schuim.
Een ster, alleen bewoond door mijn gedachten,
Doolt eeuwen ver met mij door 't zelfde ruim.

Mar yn it kosmyske is dochs Boutens him de baes yn syn ‘Strofen uit de nalatenschap van Andries de Hoghe’:

En toch, ik weet dat ergens in het graf
van glansdoordwaelden nacht van d' aanvang aan
twee eenzaamgroote kinderlooze zonnen -
zij schijnen van hieruit één vaste ster -,
vervoerd van eerst en nooit verstoord verrukken,
rondom elkanders schoonheid wentelzweven;
en niets van al wat buiten hem bestaat
vermoedt haar glansverblinde dag.

Mar oan 'e oare kant, it soe Slauerhoff net yn it sin komd wêze in bondel fan syn moaiste gedichten ûnder in skûlnamme út to jaen en dêrfoar in forteltsje op to tinken omdat ‘Holland op zijn....’ it faeks net earber fine soe. Of kin der noch in oare reden foar west hawwe?