De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 228]

G. Mulder:
Ien fan job syn neiteam.

Ik moat dit kwyt, foardat ik wer net tsjerke kin. It sit my oan de kiel ta, dat de minsken sà prate kinne. Tsien jier lang ha 'k it opkropje moatten, nou kin it net langer. Né, ik bin gjin Buzyt, ik bin Elihu net dy't it foar Job opnaem tsjin de trije Wizen en dy't lykwols Job bitsjutte Sinne fan skaed to ûnderskieden. It oardiel is ek alhielendal net feilich yn myn hannen, - mar as ik net stal jow en opskriuw hwat ik fêst wyt, dat hwat ik as wier fiel en mear hwer't ik tsjûge fan west haw, dan kin ik nea wer nei tsjerke. It soe my oanfleane, en ik soe it útskreauwe, it ûnrjocht Fernant Harkema oandien.

't Is al wer tsien jier lyn dat er stoar, en syn lêste libbensjierren hawwe in great lijen west. Hy moast fan de frou hielendal holpen wurde; hja forskjinne en fuorre him as in lyts bern. Hy koe noch àl prate, mar it wie meast dwylsin. En de man dy't oaren stipe hie om to kommen ta in folwoeksen en manlik leauwe.... hy twivele oan it Godsbistean as in jonge fan sawntsjin. Doe't de ein der wie, moast er fan de earmen nei 't hôf - en dat in âld boer! De minsken seinen: God hie him straft. Nou't er net mear hearskje koe mei syn jild, nou't er net mear stuitsje koe oer syn ‘pealleauwe’, nou wie er wei; doe't it oan himsels ta wie om as in betonnen skod to stean, doe't de earmoed him op 'e kiezzen naem.. as tsjêf foar de wyn wied er weiblaesd. Dat wie nou dy greate man, dy't as âlderling sa bidde koe, dy't in oar oer syn wannel yn it leauwe sa waernimme koe! De straf wie noch by syn libben kommen - en foar in libben oan de oare kant fan de griene seadden wie foar him net folle hope.... De minsken fan de tsjerke hienen sels gnyske oer it from advertinsje dat yn 'e krante stie. Offisiëel wie it noch goed mei him kommen.... mar men moast de petearen net hearre. En dat nou ûnder de finen! De oaren glimken ek wol even oer dat advertinsje, mar dy uteren harren sa net.

Fernant Harkema is nou suver al forgetten. Komt it noch in inkelde kear oer him to praet, dan is it oardiel net folle minder der by troch as foarhinne. De sûnde fan de tsjerke yn it oardiel oer Fernant is boske en boun. En ik stean

[p. 229]

opkeard foar de heap oer. Jitris, it oardiel is net oan my, mar ik moat my fan de man frijmeitsje.... ik moat in foarm sykje om stal to jaen oan de histoarje sa't dy yn de gemeente in plak ha móást. Yn goed tsien jier haw ik net nei tsjerke ta west.... Ik wol der wer hinne om't ik der hear, mar ik doar net. Ik sil oan syn portret arbeidzje, ik sil inkelde halen dwaen, ik sil forhelje fan twa oaren...... Miskien sil God it portret fan ús trijen as in bilidenis fan de hiele tsjerke oannimme wolle, hwant hwer't twa of trije yn oerienstimme.... Lit my it gripe meije!

Fernant Harkema syn pleats stie yn 'e buorren; it wie in spul fan in lyts tritich kij. It wie in eigen gedoente, ik haw net yn 'e boeken sjoen hoefolle hypteek. Lit my mei lytse dingen bigjinne. Us doarp is mar lyts; meast arbeiders wenje der en mar inkelde tsjerkske boeren. De boeren hienen har kij - de arbeiders har skiep, geiten en kninen. De boeren ieten de brij fan kleare swiete molke, en de arbeiders brij fan dreage molke. Yn 'e kofje kaem skiepmolke, oars smakke dy net. Mar yn 'e hjerst moasten de arbeidersskiep nei de raem, en dan moasten de lju òf by de boer yn 't lân melke òf - as dat gedangel to fier wie - de skiep wol droech litte oan 't lamjen ta. Hja hellen dan kouwemolke foar yn 'e kofje, in fearn, in healmingel en Sneontojouns in mingel. De boeren hienen der net folle mei op, dy arbeidersskiep by har eigen skiep yn 'e keppel; dy fan 'e eigen arbeider of dy fan in goekunde namen hja noch àl, mar de greate smite fan 'e arbeidersskiep gyng nei Fernant Harkema syn raem. Oare boeren kaem men op 'e lije side oan mei soks, mar by Fernant yn 't bûthûs hjitte it: ‘Ik kaem even oan om to sizzen, dat ik ús skiepke by jo yn 't lân bringe soe. Jo sille der wol goed op tasjen, nou?’ Sa'n fine boer moast dat fansels tastean.

En dan dat molkeheljen - de boeren woenen der gjin gedoente mei ha; dy drokte yn 't bûthûs makke de kij mar ûnrêstich en mear fan soks. Mar by Fernant Harkema koe elkenien molke helje. Hy joech in royale mjitte en men mocht bitelje hwannear't men dat woe. ‘Koe’, sei Fernant. Earme widdouwen en widners, of mei kommer oanhelle húshâldingen krigen de molke forgees. Né, net allinne de earmen ûnder de finen, de oaren like goed. Net dat de minsken der sa gau gebrûk fan makken - hja skammen harren doe noch foar de earmoed - mar it koe soms net

[p. 230]

oars. Oare boeren waerden dêr net mei bilêstge; dy fine Fernant móást it fansels dwaen. En dy die it!

It binne gjin mearkes, dy't ik hjir opskriuw - ik doar twa fingers foar de wierheit opstekke. It spriek as fansels dat Fernant Harkema byspringe moast - en dat mei alles. De molke foar de sûkelade op it Krystfeest wie likegoed fan him as de molke foar de sûkelade op 'e doarpsjounen. En fierders in hiele smite fan dy lytse dingen. Moast der op Maeije ien forhúzje, de hynder en wein waerd helle by Fernant; moast de skerne fan in arbeider nei de bou, hy helle it reau by Fernant. Ensafuorthinne....

En dan de sinten!

Ik tink oan de winkellju, dy't op in stuit net mear bitelje koenen; oan de modderskippers dy't in nij en greater skip hawwe woenen, en oan lytse en greate boeren dy't mei in boarch by notaris forskine moasten.... De earste tarin wie altyd nei Fernant Harkema, dy't net ien yn 't lyts himd stean liet. Oant de notaris biswier makke. Mar ik wol hwat oars nei foaren helje. Jouns mei de molkhellers yn 't bûthús koe it dêr sa gesellich wêze by Fernant. De bern koenen der sa boartsje en hienen de romte. Gyng it to mâl en to healwiis, dan brimde Fernant in kear ûnder de kou wei en rôp de bern by him. Dan fortelde er in forhael; fan him hearden wy de âlde Fryske forhalen it earst.... en it wie stil as yn tsjerke, sa mei spanning waerd der harke. Fernant sèls hie gjin bern by syn tsjirmerich wyfke. Wie it melken dien, dan mocht er och sa graech noch efkes mei mâltjirje.... en as er dan in lyts famke to pakken krige, dan frege er wolris om in lyts tútsje. Dêr kaem fansels praet fan: Fernant forlegen om in tútsje!

En nou myn iene tsjûge. Koartlyn haw ik in widdou sprutsen, dy't as faem by Fernant tsjinne hat; in frisse en heldere frou. Ik hie it yn my omgean litten, har foar in twadde houlik to freegjen en socht har op. Ik sil iepen wêze tsjin Jo, sei hja. En doe fortelde hja my fan har iene greate leafde. Dat hie Fernant Harkema west. It kin dan goed gean, as men trout mei de oare, sei hja, mar it is in krús dat ik net foar de twadde kear op my nim! Har man hie har jild neilitten en twa bern, nou al troud. It wie my net om har jild, it wie my allinne om harsels to dwaen. Mar ik liet har útprate. It wie yn 'e jounsskimer by it ljocht fan in thépitsje.... ús skaden trillen tsjin it bihang. Trije plakken hie hja hawn as boerefaem; doe wie hja mei in jonge boer

[p. 231]

troud.... om't hja fuort moast, by Fernant Harkema wei. Moast, ja! Fan ûnleauwich wie hja yn 'e tsjinst by Fernant leauwich wurden. Troch Fernant. Nea soe hja forjitte hwat dy man foar har west hie; nea soe hja forjitte, dat as dy boer har moarns towekker rôp om to melken.... dat hy dan sels thésette en krintebôlle snie, en dat it folk dan earst by de boer yn 'e koken kaem om de dei to bigjinnen. Steande efter in stoel, spriek er dan in gebet út foar de Oerheit, foar minsken en bisten, foar lijers en earmen, foar de sinding en it gewaeks.... en hy naem der de tiid foar. Dan gyng er by it folk sitten, thé-dronk mei en bôlle-iet.... en dan lake er wolris en sei: Earst God, dan de minsken en dêrnei de bisten. Hy bidoelde: elk sines. Hy koe sa lekker thésette; hy koe sa bidde.... ik wie mâl mei dy man. Earst leaude ik oan him, letter pas yn God sels. Letter, hwant der is in letter! Hy wie ek net kâld fan my.... en dat moast ta in krisis komme. Dat barde yn 'e neisimmer. Om't de kij yn twa keppels weiden, moasten wy yn twa ploegen melke, en de boer en ik hienen fjirtjin kij togearre. Op in moarn mei kostlik waer - wy soenen beide ûnder de earste kou - doe loek er my mei tuolle en amer yn 'e hannen tsjin him oan. Ik moast gûle, ik liet sels tuolle en amer falle en sloech de earmen om him hinne....

- Ik hâld safolle fan jo, skriemde ik.

- En ik fan dy....

Mear sei er net en wy klampten ús oan elkoar fêst. Ynienen waerd er stil, liet my net los, mar doe bidde er: Heare, Jo sjogge ús sa't wy hjir steane.... it mei net en wy sille elkoar loslitte, mar wês goed op ús....

Doe koenen wy elkoar loslitte - en ik ha skriemende molken. Hy, op 'e weromreis mei de wein song er in psalm. Letter wie er o sa goed foar my, mar hy hat net wer in hân nei my útstutsen. Doe bin ik by harren weigien, de earste de bêste man dy't my frege haw ik nommen. En dat wie ek noch in bêstenien. God hat my holpen, ik hie him net fortsjinne. Mar troud wêze mei de oare, men mei it jins fijân net tawinskje! Jo biwarje dit foar Josels, ik sil der net oer prate, dat Jo om my west ha.’

Ik krige noch in waerme hân. De mûle like my op 't slot slein.

Myn twadde tsjûge. In âlde man mei de skouders op 't delwetterjen en gjin tosk mear yn 'e mûle, eartiids arbeider

[p. 232]

by Fernant Harkema. Nei't it misgien wie by Fernant, gjin slach wurk mear by de iene of de oare krige. De rom út dy man syn mûle sil ik net yn rekken bringe. Hoe komt it dochs, Kerst, frege ik, dat jou âld-boer op sa'n minne namme leit yn de gemeente? Doe skodholle er earst en siet letter yn djippe prakkesaesjes. Ik moast gâns in skoft wachtsje, mar doe kaem der dan ek in ding fan bilang.

Hwerom wyt ik net, sei Kerst, mar op in maitiid krige de boer troch Gods hân in slach dy't oankaem. De leauwigen seagen dat sa. Twa jonge en bêste kij dea mei 't kealjen, dat wie Gods hân, oars net. Fernant soe op 'e knibbels moatte en him fornederje. Mar hwat die de boer? Hy liet de slachter komme, en it fleis en fet fan beide bisten hat er útdiele litten ûnder de earme minsken. En se wolle wol ha, dat hy de sinten foar bonken en fellen tagelyk yn 't tsjerkeponkje glide litten hat. Dat wie heechmoed, ornearren hja yn 'e gemeente. Hie er it mar net dien! Mar ik wyt, syn offer moast neat oan mankearje. Sa sit it!’

Fernant Harkema, hy sil seis-en-fyftich west hawwe, doe't de greate slach kaem. Hy waerd oansprutsen foar boarchstellingen fan mear as ien, it spul kaem foar de wein ûnder oproppershannen, en der bleau skuld oer. Doe foel er yn. Oft it nou in bislach west hat of hwat oars.... mar hy moast holpen wurde as in lyts bern. En op syn stjerbêd: ynpleats fan psalmen.... flokken! Gjin kleare hope, mar tsjustere binaudheit. Hy hie hearske oer it leauwe fan oaren, him forset tsjin de slach op syn sûnde. En doe hie God him forgoed delraemd: hy moast wer bern wurde en as bern holpen.

Sa seinen de minsken. Hjir is syn portret: in hiel libben èn de lêste dagen. Ik oardielje net.... ik sil wer nei tsjerke om mei dit portret in oardiel tsjin to hâlden. Miskien dat God it mei trije man dwaen wol - foar Sodom wienen tsien fanneden.