De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 27]

Sjoerd van der Schaaf:
De gloarje fan Harke de Jong.

In bytsje wyt om 'e noas is Harke de Jong; hy kochelt út en troch ek, wylst er geandefoet op reis is fan Wânswert nei Ljouwert. Hy hat gjin fyts mear, hy hat neat mear. Syn hûs is leechhelle, syn wiif en bern wenje earne by Alkmaer by har âldelju. Hja moatte op 'e nij bigjinne; mar hwat soe it? Faeks wurdt er wol ynspekteur fan polysje. Einliken hat er dêr net genôch foar leard, mar forsetslju hawwe in fin mear as in bears. Ynspekteur, hy, in arbeidersjonge út de Haskerfeanpolder.

Hy kochelt; hy hat krekt siik west, siik yn it hea yn Wânswert oan 'e Streek. It trof min, sa ticht oan 'e bifrijing. Syn ploechje operearre yn 'e Súdwesthoeke, en Harke hat noch in fiks oandiel hawn yn it ûntspoaren fan dy munysjetrein tusken Snits en Starum. Mar yn de snuorje, dat de Ingelsken der bommen op smieten, hied er hege koarts; hja hawwe him nei Wânswert brocht allegearre binnenpaden lâns, hy wit der net iens folle mear fan ôf. Sokke sabotaezjeploegen kinne nou ienkear gjin siken brûke. De boer en de frou dêrsa hawwe goed op him past, mar bang wiene se wol. Fansels, in forsetsman dy't ien deamakke hat, dat is wol in gefaerlike útfanhûzer. Soene se witten hawwe, dat hy dy Timmermans kâld makke hat? Se seine net folle, en hy hat ek net folle sein.

De dyk is moai iensum. Harke de Jong soe graech earne meiride wolle, mar alle forkear hat oant nou ta fan militairen west en nei it Noarden yn. Yn Ljouwert lykwols sil er dochs wol in forfiermiddel nei Snits fine? Ljouwert, sil er wol oer Ljouwert gean? Dêr stiet er net sa goed bikend as yn Snits en omkriten.

De sinne skynt en de ljurken sjonge heech boppe de greiden by de Dokkumer Ie. Harke wit it net. Syn hûs stiet yn Ljouwert, mar as hy Ljouwert mije koe, soed er it graech dwaen. Hy hat dêr in pear dingen hawn, foar't er yn it forset kaem. Hy wie polysjeman, hy woe wol fierder komme; hy hie alles net sa goed foar de geast. Fierder komme, dat docht men as men it jins bazen nei it sin makket. In polysjeman tsjinnet de boppe him stelde machten. Foar de oarloch wie dat net sa slim. Doe't de Dútskers

[p. 28]

kamen, waerd it in min spul. Harke de Jong hat in skoft moai aerdich by de Dútskers yn de graesje west. As hy om Joaden útstjûrd waerd, plichte hy der ek mei werom to kommen. Mear as ien ûnderdûker hat er pakt; en doe, yn 'e simmer fan 1943, achte er it syn plicht, radio's to ûntdekken. Dat gyng safier dat er ienris de griene polysje opskille, breinroer om't se him útskolden foar forrieder. Dat wie doe ek de krisis; ien fan syn eigen superieuren naem him geweken, sei dat de oarloch net sa lang mear duorje koe en dat se him, Harke de Jong, dan grif fine soene. De man sei: Dû bist gjin machine, dû bist net in dom stik ark, dû bist minske en moatst sels oardielje. Dat klonk him, arbeidersjonge en polysjeman, op dat stuit nuver yn de earen. It duorre in wike foar't er it forwurke hie; doe dûkte er ûnder.

Yn 'e Snitser krite, dêr is hy de man. Dêr witte se amper hwat fan syn misse setten. Dêr kenne se him as in aktyf forsetsman, in saboteur, dy't nearne net bang fan is. Hy hat mei Ingelske wapens forparte. En yn Grins hat hy Timmermans deasketten.

Timmermans wie in gefaerlik helper fan de Dútskers. Hy waerd per siel bitelle. Hy wist hwat fan it forset. Syn sterke punt wie syn ynfloed op froulju. Mei fluenske praetsjes, mar noch folle mear mei syn wûndere eagen wist er harren yn to palmjen. Tsjin syn eagen koene allinne de allersterksten op. Timmermans bisocht de koeriersters yn syn macht to bringen; en dat slagge him mar al to goed. Se seine it letter sels: as Timmermans ús oansjocht, giet alle krêft út ús wei. Hy kriget ús yn 'e bisnijing; wy binne oan him oerlevere. Timmermans wie net dom, hy die goed wurk foar de Dútskers. Ienkear waerden sawn forsetslju tagelyk oppakt. Doe kaem it bislút: Timmermans moat dea.

Wyns lit Harke de Jong lizze oan syn rjochterhân; jinsen leit Lekkum en noch fierderop rize de tuorren fan Ljouwert op. Harke stapt evenredich troch, net to hurd, hwant einliken is er noch mar in healenien. Nei Snits rinne, dêr soe men it bêste fan hoopje. Syn klean dy't er oan hat, dat is syn hiele bisit. Ek gjin wapen hat er mear. Mar yn Snits sille se wol in stengun of soksoarte ding foar him hawwe; en ek sa'n unifoarm fan seilbokseguod. It greate momint wie hy net by, mar hy sil doch noch wol diele yn

[p. 29]

de gloarje en yn de eare en nammers ek yn de macht fan it forset. Hy kin mei wapens omgean.

Sinne, sinne. De loft trillet boppe de fjilden, de greiden wurde grien. Op de forspraet lizzende pleatsen waeije de flaggen breed út. Harke de Jong tinkt oan syn reis nei Grins. Timmermans moast dea; hy wie oanwiisd om it founis út to fieren. It wie in ommelânske reis, oer Akkrum, Beetstersweach, Drachten; yn bussen mei generators en stadige tramkes. Twa bitroude helpers wachten him op. Hja hâldden al in deimannich de gongen fan Timmermans yn it each. Timmermans opereare fan Grins út, om't se him yn Fryslân to goed bigounen to kennen. It duorre noch hast in wike, ear't in gaedlike gelegenheit kaem. Timmermans siet yn in café oan de Fiskmerk. Septimber wie it, en it waerd al skimerich. As hy der útkaem, soe it grif moai tsjuster wêze. Men moast de kâns gripe. Mar it gyng noch net sa hurd. Der kaem folk foar him en pas healwei njoggenen wiene hja ré. Fjouwer man sterk kamen hja bûten, twa fan harren praetten dútsk. Hja wiene wol goed sichtber, hwant der siet hwat moanne efter de wolken, mar sjutte wie doch sa to gefaerlik. Doe ynienen kaem de kâns; op 'e Greate Merk gyngen hja út mekoarren, en Timmermans fordwoun yn it ûndergrounske wetterplak.

Harke de Jong is net iens sa greatsk op syn died. It wie wol in nuttige died, fansels, mar it wie in skot as op in hazze yn it leger. Sa is it gien: Harke de Jong wachte noch inkelde amerijen boppe, oant er tocht dat Timmermans sa likernôch ré wêze moast. Doe sette er de treppen del. Under barnde in lyts lampke. Timmermans striek roerend by him lâns. Harke kin mei wapens omgean. Fan efteren skeat er Timmermans troch it hert. Boppe stiene de maten, dy't him daliks nei in feilich adres brochten.

Der kwêkje einen yn de sleat nêst him. Harke de Jong fielt him net alhiel yn syn wêzen. Hy is ek noch mar amperoan better. Dat skot, dat wie gjin moart, dat wie in founis. Oarloch en forset binne nou ienkear gjin leaflike dingen. Yn elts gefal hat hy syn Ljouwerter forsinnen mear as goedmakke. Sil hy troch Ljouwert? Hy soe fansels fan Lekkum nei Snakkerbuorren gean kinne, dêr him oersette litte en dan troch it lân nei de Stienzerdyk. Dêrfandinne moast er dan by de spoardyk sjen to kommen en sa wied er gau by de Harnzerfeart. En ienkear by de feart koed er nei Marsum gean.

[p. 30]

It liket him goed ta. Fan Marsum kin der dan troch de doarpen fan Baerderadiel sjen yn Snits to kommen. En it soe al nuver rinne moatte, as dêr neat rydt, dat him meinimme kin. Sa snijt Harke de Jong Ljouwert ôf, dêr't syn hûs stiet en dêr't syn jonge berne is en dêr't er graech wêze mocht foar't de Dútskers der wiene. Lywols syn plan kin net trochgean. Hwant as hy by de Harnzerfeart komt sjocht er, dat fan it paed net folle oerbleaun is. Hiele stikken misse der út, weislein troch it wetter; en der is fansels de hiele oarlochstiid neat oan dien. Dan sit der neat oars op as gean dochs troch de stêd. Hwat soe it ek foar kwea kinne, de Biltskestrjitte troch, by it stasion lâns en daelks de Skrâns yn!

Yn Ljouwert is yndie nimmen, dy't nei Harke omsjocht. Hjir en dêr steane Kanadeeske tanks en weinen oan de kant fan de strjitte. De bern jûchheije en de froulju steane yn de doarren. Oeral hingje de flaggen út. As Harke yn de Skrâns komt, hat er noch gjin bikend gesicht sjoen. Dêrsa steane auto's; greate lompe weinen, en minsken sitte der yn, op oerdwerske planken, boargers. Harke ynformearret, hwer't hja hinne sille en it docht bliken, dat der ek auto's foar Snits binne. Yn ien dêrfan kin Harke der noch krekt by. Hy fielt nou, hoe wurch hy is, mar it lijen is oer. En hy byt yn in brogge, dy't de frou yn Wânswert him meijown hat.

Noch wol in heal ûre bliuwe de weinen stean; dan sette se mei in soad gewelt ôf. Der wurdt songen op 'e strjitte en Harke soe meisjonge wolle. De boel rôllet de Skrâns troch, mar by de Huzumerleane is it ynienen wer hou. Der moatte soldaten yn en der moatte boargers út. Sa giet it yn de oarloch. En Harke, dy't it lêst komd is, kin fansels net bliuwe. Mar se sizze, dat der daelks noch mear weinen nei Snits ride; en op in ûre earder of letter komt it net oan yn in snuorje, dat nimmen noch in slach docht.

As de auto's fuort binne en Harke, net sa botte moedich, dochs de stap der yn sette wol, komme him forsetslju tomjitte, yn har blauwe pakjes. Tusken harren yn rinne arrestanten, in frommis mei wyt hier, in lange fint mei in briltsje en in jongkeardel mei in skipperspet yn 'e hân. En dêr efteroan in kloft minsken, opslûpene bern meast, laitsjend, roppend, wizend. Ja, sa giet it nou. Harke sjocht binijd nei it tafrieltsje. En ien fan de forsetslju sjocht binijd nei him. ‘Hou!’ seit hy, ‘wachtsje! Plysje de Jong. De man

[p. 31]

dy't de radio's wist to finen. Mar nou fine wy dy!’

Der springe twa man op him ta en pakke him by 't skouder. ‘Oanslute, meimarsjeare!’

Harke de Jong sinkt hast troch de groun. Syn kleur wurdt noch witer. Hy ropt: ‘Ik bin fan 't forset. Ik haw Timmermans deasketten!’ It swit brekt him út. Dit binne fansels fan dy jonge jonges, dy't neat fan it forset ôfwitte en pas dapper wurden binne, sûnt de Dútskers fuort binne. ‘Dêr sille jimme noch mear fan hearre’, seit hy der heas efteroan.

Hy moat mei. Ien fan de jonges yn unifoarm seit: ‘En dû bist ek de man grif, dy't de bom nei Hitler smiten hat?’ Elkenien laket. Efter syn rêch seit immen: ‘In minnenien’.

Alle moed en alle wille is ynienen út Harke de Jong fordwoun. Hy fielt him siik en illindich. Kocheljend en de holle foardel bokselt er mei, de man dy't oars oer in ûre yn Snits de helt west hie en ynspekteur wurde woe, soe nou dea wêze wolle. Hy sjocht de sinne net mear en de flaggen en hy heart gjin blide bernestimmen mear. Tusken de frou mei it wite hier, de fint mei de bril en de jongkeardel mei de skipperspet bringe se him nei it Blokhúsplein.