De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 22]

Fokke Sierksma:
De forsetsstriid yn tsienjierrich perspektyf.

De striid, dy't tsien jier forlyn syn ein foun, doe't Dútsklân bilies joech, wie in oarloch fan folken tsjin folken. Mar de fraech wie doe en is nou: fochten ‘wy’ - om mar net to praten fan ús fijannen, hwant hwer't dy foar fochten, moatte hja sels útmeitsje - foar in mienskiplik doel of wie it tafal, dat wy yn de jierren fan 1940 oant 1945 fan ‘wy’ en ‘ús mienskiplike striid’ praetten? Wy - dat wiene de Ingelsken, de Frânsken, de Belzen, de Joegoslaven, de Russen, de Amerikanen, de Hollanners en sa fuort hinne. By dat ‘wy’ hearre nou net mear de Russen, mar wol de Dútskers (foar in part). Hwat dat ynhâldt hoecht hjir net oer praet to wurden. Mar ‘wy’ is stikken. De Fryske jongfeint, dy't yn de oarlochsjierren optein wie oer de oerwinnings fan de Russyske legers, is nou faeks emigrearre of hy sit yn de B.B. of hy sit yn de knipe en yn al dy trije gefallen is der in biwuste of in ûnbiwuste relaesje mei it feit, dat de Russyske freonen de Russyske fijannen wurden binne. Moat men dêr om gûle of moat men dêr om laitsje? Men kin jin der mar it bêst ûnder deljaen, hwant men foroaret der dochs neat oan. Men kin emigrearje, men kin yn 't spier gean foar de B.B., men kin jin oanslute by de ‘Derde Weg’ of by de C.H., de A.R., de V.V.D. en hoe 't dy letter- en minskekombinaesjes fierders hjitte meije - oer Nederlân wurdt net mear yn Nederlân en oer Europe wurdt net mear yn Europe bislist. ‘Wy’ is stikken en de striidkameraten fan doe binne de tasjende fôgden of de fijannen fan nou. It wurd, dat it measte brûkt waerd yn dy tiden, wie frijheit. Nei tsien jier witte wy, dat it frijheit as eigenblang wie.

Men soe bisykje kinne in tûke analyse to jaen fan dizze desyntegraesje fan it ‘wy’. Men soe wize kinne op de tragyk fan in minskewrâld, dy't om fierder bistean to kinnen de hiele ierde nedich hat, mar dy't harsels forpartet yn steaten, dy't elk de hiele ierde foar harsels hawwe wolle. Men kin tichter by hûs bliuwe. Nei tsien jier is it elk nou wol dúdlik wurden, dat de sitewaesje yn it lyts krekt deselde wie as de sitewaesje yn it great. Wol men

[p. 23]

lykwols neigean hoe't it yn it lyts wie, dan kin men der net foarwei en wurd persoanlik. Soks is gjin egotisme, mar needsaek. Men móat persoanlik wêze, omt ús lytse forsetsstriid ek in striid om frijheit as eigenbilang wie en omt party lju gewaer wurden binne, dat de freonen fan doe de fijannen fan nou wurden binee. Guon hawwe striden yn in groep en koene, doe't it ôfroun wie, mei har groep de oare groepen as fijannen oanmerke. Oaren kamen yn it forset tolânne net omt hja yn in groep foar in groepsidéael fjochtsje woene, mar omt harren sokke algemiene idéalen as minsklikheit en liberaliteit troch de holle spoeken. It is nijsgjirrich to sjen, dat algemiene idéalen isolearje. Sadwaende skriuw ik dit stikje as ien fan harren, dy't mei Marcel Arland en Hella Haasse mear mankelyk as greatsk konstatearje moatte: ‘Wanneer men geen enkele partij aanhangt, maakt men zich al gauw bij alle partijen verdacht. “Hij is niet een van de onzen, dus speelt hij onze tegenstanders in de kaart. Hij staat alleen, hij moet niets van ons hebben, wij zullen maar doen alsof hij niet bestaat.” Deze straf is een van de meest eervolle onderscheidingen die een schrijver zich kan verwerven’. (Hella Haasse, Zelfportret als legkaart, bls. 154.)

Myn wiif en ik hawwe yn oarlochstiid bisocht om, yn de mande mei fabrikanten, eksporteurs en forsetsstriders, in fichesbak fol Ljouwerters oan mear iten to helpen as de Dútskers har ta hawwe woene. Dat wurk wie net bilangryk en net gefaerlik, mar dêr giet it net om. It giet der om, dat de lju, dy't wy bisochten to helpen, Roomsk en Protestantsk, Baptist en Herfoarme, liberael, soasialist en kommunist wiene. It fjûrwurk fan de bifrijing wie lykwols jit net kâld, doe't in griffermeard man, dy't sûnder protest fan it forsetsiten meipluze hie, protestearre tsjin it feit, dat minsken as ik, dy't net ien-twa-trije ré stiene om Soekarno op to heljen, kampongs del to baernen en sa fuort hinne, frij op 'e dyk rinne koene. Moast men gûle of laitsje? Men moast jin der ûnder deljaen, deljaen ûnder it feit, dat men, lykas de NSB-ers foar '45, ‘niet een goede Nederlander’ wie. Ik hie in freon. Hy wie Roomsk en hy is to Drachten deasketten. Wy hawwe altiten goede freonen west, mar in oare Roomske freon sei nei de bifrijing tsjin my, dat it goed wêze soe, as de Roomsken mei kaarten mear as 51 pst. fan it Nederlânske folk útmakken, omt dan û.o. my it skriuwen forbean wurde koe. Myn rhetoaryske frage oer

[p. 24]

gûlen en laitsjen sil ik net herhelje. Men moat jin ûnder sokke dingen deljaen. Men moat jin der ûnder deljaen, as nei de bifrijing in pear Joadske bern gewoanwei stellen wurde ûnder it teken fan it krús ynsté fan it heakkenkrús. Men moat jin der ûnder deljaen, as âld-illegalen wol protestearje tsjin de wapening fan West-Dútsklân, mar net tsjin it feit, dat der yn Indonesië SD-methoaden brûkt wurde tsjin warleaze Nederlanners. Men moat jin der ûnder deljaen, dat atheïsten foar '45 wol foar it Dútske peloton tolerearre waerden, mar dat hja nei '45 neffens in godfreezjend professor allinnich mar ‘zoveel immer mogelijk’ tolerearre wurde moatte. Men moat jin der ûnder deljaen, dat in saneamd progressyf wykblêd, dat Nieuw-Guinea Indonesië ta hawwe wol, dêrom mar as argumint brûkt, dat Nieuw-Guinea út 'e loft wei sjoen neat oars is as in fjild mei boerekoal en dat dus blykber de Papoea's ûnder dy boerekoal neat oars binne as in soarte fan koalluzen. Hoe wie it ek wer: Nederlân neat oars as in delta fan de Dútske Ryn? Men moat jin der ûnder deljaen, dat it perspektyf.... forskoud is. Hwat goed wie, wurdt forkeard - hwat forkeard wie, wurdt goed. Mar it motyf bliuwt gelyk: macht.

It is in goed ding, dat der nei de lêste oarloch nea in frede sletten is. It is spitich, dat de measte minsken, binammen op bitinkingsdagen, dat forjitte. De oarloch hat gjin ein nomd. De striid om de macht giet troch. De greate machten hawwe striden foar frijheit as eigenbilang en hja stride der noch foar. De lytse machten yn it ‘Hollandse binnenhuisje’ hawwe itselde dien en dogge it noch. Litte hja net sizze, dat der yn in demokraty forskil fan miening en botsing fan mieningen wêze moat en dat it boppesteande dêrom sentimenteel en ûnréalistysk geëamel is. It giet net om forskil en botsing fan mieningen, mar om it feit, dat der ek yn ús lân greate groepen binne, dy't yn wêzen yntolerant binne en dy't de tolerânsje allinnich mar opportunistysk preekje. Ik bin bliid, dat ik de SD-Hauptsturmführer, dêr't ik yn de oarloch yn it negative frijhwat mei to meitsjen hie, nei de oarloch ienkear to wurden west ha: yn de Ljouwerter finzenis. Hy hie it bikende brune pakje oan. Dat spriek fansels. Mar it spriek foar my net fansels, dat de man, dy't de lieding hie by dizze konfrontaesje, my forbea, doe't ik de Dútsker in sigaret oanbiede soe. Ik skamme my. Mar ik soe my mear skamje. It petear bilânne

[p. *9]

[p. 25]

ridlik gau by syn misdieden. Ik brûkte it greate wurd rjocht. Doe sei hy: Mar myn goeije man, witte Jo dan net, dat macht rjocht is? Ik moat noch faek oan him tinke en ik hoopje, dat strak, as de bitinkers oan it wurd komme, hja in andert jowe op dy fraech fan in Hauptsturmführer. Ik wit it net. Ik doar ja noch né sizze. Nei tsien jier wit ik allinnich, dat frijheit net in idéael is, dêr't men foar fjochtsje kin, mar in probleem, dêr't men mei stride moat as men der foar striden hat.

Dit soarte dingen kin men better net skriuwe en printsje litte. Nimmen en heat sil der om foroarje. Hwerom't it dan dochs skreaun en printe is? De skriuwer fan de Tsjerneredaksje die my to witten, dat er fiif lju frege hie om foar dit nûmer to skriuwen oer ‘De forsetsstiiid yn tsienjierrich perspektyf’. De iene koe net, de oare woe net. Dêrom frege hy my, oft ik it dwaen woe. Ik wie fan doel him to anderjen, dat ik net koe èn net woe. Doe skeat my yn 't sin, dat dy redaksjeskriuwer by de earste swiere razzia fan de ‘Grüne Polizei’ my troch de griene barrière hinne holpen hat en brocht hat nei Himpens, dêr't in skûlplak wie. As hy der net west hie, wie ik yn har hannen forfallen. Sadwaende is dit stikje skreaun. Ik woe him troch de wite barrière fan ûnbiskreaun papier - symboalen fan ûnwil en machteleazens - hinne helpe. Hwant yn tsienjierrich perspektyf hâldt men fan in forsetsstriid in probleem oer plus in pear freonen.