|
| |
| |
| |
B. Tuinstra:
Requiescat in Pace.
II
Sa libbe it dêr in hoart hinne en âld doomny bigoun him suver hwat to ûntjaen. Hy kaem wer mear ûnder de minsken, die syn deistich wurk ûnder it folk lyk as foech joech en it wie nea liker, as hied er op it lêst foar it forstân krige, hoe't it der mei de measte lju hinne lei. Hy wie mear minske wurden, sei men; der wie better mei him to praten - it gyng sa heech net as plichte, mar it taestte djipper.
En njonkenlytsen galme de skille wer faker troch de hege gong en stoep der immen om rie of stipe oer de drompel fan it studear. Mar de jouns - 't wie suver al wet wurden - dan kaem er yn 'e keamer to krantsjen of to lêzen, wylst hja oan 'e oare kant fan 'e tafel mei beuzige hannen efter it théblêd siet. Sa hied er it hawwe wollen. - Dan komme wy elkoarren út it wurk wei op 'e helt tomjitte’, hied er glimkjend sein, doe't er har forheardens seach.
Licht sille hja beide wol efkes tocht hawwe oan de deaden fan it hûs, mar it forline kaem net to praet en al ringen like it harren ta, as hearde it sa en hie it nea oars west. It joech sa'n hiemens en húslikens.
Linkenoan waerd hja it lêst en lijen, it leed en lok fan syn wurk en syn libben wiis; hja moast de noeden mei drage en mocht foldienens uterje oer dieden, dy't ta in goed ein slaggen; hja moast riede yn slimme fragen en sleauwe trelitten en hja bimimere yn stille skoften faken, hoe't it dochs komme koe, dat leardens soms ta ûnbigryp fiert foar deistige dingen. It dearde har oan as hja seach hoe't hy yn it âlder wurden tangele siet mei lytse kwesjes en smelle aksjes, fuortkommen út ûnfetsoen en ûnforstân, dy't winliken it neamen en it achtslaen net wurdich wiene en dy't sachs sa goed wol mei in snútslach as mei in dreech petear ôfdien wurde kinne. Ja - hy waerd minder; it wurk waerd him to dreech neigeraden de doarpslju mear de minske as de doomny yn him sochten. Stadichoan bigoun hja alris oer ophâlden to praten.
It paed fan in minske lizze faken frjemde slaggen yn en it libben kin jin soms ûnforhoeds de laech jaen. Hja krige him sa fier, dat er syn pinsioen oanfrege; it waerd in rûzige
| |
| |
tiid fan oerlizzen en oerwegen, fan praet oer plannen, fan geskriuw en gewriuw oangeande de forfarderij, en mankelikens oer it útinoargean, dat op kommendeweis wie, bleau mar amper forhoalen. Doe op in dei, die de âldman har samar in nuver foarslach: hja soene mar trouwe.
Hoe't it fierder yn syn wurken gien is, wit ik net; it hat grif gjin opskuor jown, dat makke, of it is gau wer forgetten, mar hja binne troud en hawwe togearre noch in jiermannich earne yn it Gelderske wenne, dêr't âld doomny, alhiel útlibbe, út 'e tiid rekke nei't er har syn ynboel en in mannich sinten tamakke hie. Hy waerd to hôf brocht yn it âlde doarp, njonken syn steatlike frou en oan syn oare side woechs it gers op it sté, dat er foar syn jonge widdou ornearre hie as hja ekris hjirwei roppen wurde soe. Sa hied er it bigeard. En hy hie it degelik biskriuwe litten en in leaf somke dêrta fêstset. Hwant hy houd fan har.
Dat hja midlikerwize noch net oan 'e rêst ta wie en it foech kaptael oars wol brûke koe, hat er grif net foar it forstân hawn.
Hja hat der net lang oer maeld - soks mocht in doomny's widdou sûnder pinsioen net barre - en briek moai ringen de húshâlding op. Mei in inkeld boek, it goud en sulver, de hege eken stoel mei tryp fan de âldman en it skilderstik fan in fredige lânsdouwe, dêr't hja bysûnder bistek op hie, gyng hja de reize troch it libben wer oan; sûnder klachte. It hat soms ek hwat foar, dat men fan earm komôf is.
Yn earsten waerd it in swalkerij.
Mei in briefke fan 'e Classis bidarre hja yn de Haech, dêr't hja in âlde douairière, dy't yn it lijen siet, bystean en birêdde mochte foar in lyts lean en in hûdfol wurk. Hja hat har tiid úttsjinne sûnder wranteljen en wrokjen, en nei't hja oan it âldminske it lêste dien hie, hwat men dwaen kin, reizge hja wer fierder; mei in miniatuerke op elpenbien en in nijsgjirrige briljanten ring ta'n oantinken.
Yn myn jonkheid haw ik nea rjocht bigrepen, hwat as âlde adel wie. Ik tocht fan krebintige jierrige minsken mei alderleije kwalen en krupsjes, mei djûr en deftich guod en in bytsje jild om 'e hannen. Dat lei him fansels oan Beppe' forhalen; mar der hawwe yn har tiid dochs moai grif in soad fan sokken west. Alteast, nei har earste tsjinst rekke hja op rekommedaesje wer op sa'n adelik sté, dêr't hja neat tofolle fortsjinne en wol wiste, hwat as hja dwaen moast. - Sokke huzen’, hat hja letter ris sein, ‘kin men better
| |
| |
psalmboek wêze as tsjinstbere!’ Mar mear is der har, by myn witten, nea ûntkommen. En sa gyng it: rychje bylâns; der is omtrint gjin romrofte stamme to neamen, dêr't hja net ien fan 'e wilige leaten fan hoede en hoffene hat. Hjir in jier, dêr in moannemannich, oant de dea de tsjinst opsei en hja, stadichoan mei in dracht djûre oantinkens, wer nei in oar plak, in oare pasjint, forfarre moast. Har namme waerd moai wis in bigryp en har wêzen in mythe.
Sa is it jierren gien en hja hie oars gjin lins, as de pear bitelle frije dagen, dat hja om doomny's jierdei hinne by har folk yn it âlde doarp tahâldde. Hwant dat wie stielen wet; dan gyng hja nei syn grêf.
En doe foroare it ynienen alhiel. Hwat as der him krekt ôfspile hat, haw ik nea rjocht gewaer wurde kinnen, mar hja rekke ûnforhoeds út it sté en kaem op in joun mei pak en koffers by de femylje foar de doar. Hja wenne doe by in jierrich jonker in man mei in steatlik foarkommen, goed by de tiid en ridlik soun en dêr't hja oars wol graech forkeare mochte. - Mar hy waerd my to frânsk’, hat hja ris sein; en dêr moast men it mei dwaen.
Lykwols, hwat as der mei dy âld jonker ek west hawwe mei, en hoe frânsk en frijmoedich as er ek wie, wy, jonges, hawwe him winlik tankber west. Hwant troch syn tadwaen krigen wy ús beppe.
Oft hjâ ek reden ta tankberens hie, stiet to biduchtsjen; licht ek noch wol. Hja hat har alteast nea ûntankber bitoand en naem de dingen, lyk as dy op har oankamen.
Us pake hie doe al jierren widner west; in gol en fleurich man, dy't yn 'e buorren in boargerwent biwenne en libbe fan 't kaptaeltsje, dat er bibuorke hie. Hy wie in man fan oansjen, dy't him gârs mei it doarpslibben bimuoide en forskate offysjes hie en hy mocht noch graechris freeds nei de stêd ta reizgje mei in sinters boadskip, om yn 'e formiddens oan 'e fémerk foar master op to slaen. 'k Wol leauwe, dat er dan ek wolris mei in sneedtsje yn 't ear wer binnen doarren kaem. Wel, it wie in blierhertich man, hwat in biis winliken mar hwat slytsk yn 'e boaden. En sadwaende hied er krekt wer forlet fan in húshâldster, doe't hja yn it doarp opdage.
It paste, sa't it like, fuortdaliks alhiel en yn koarten tiid waerd it trouwen. Hwat as der fan ús pake ek sein wurde koe - en ik haw sa stadichwei wol yn 'e rekken krige, dat it wis mear as in bytsje wie -, hy hat it doe goed dien
| |
| |
en der om tocht, dat beppe' sinten net weiwurde koene. Mar fierders gie it dêr fan: fleurich-op! - In goede segaer en in knap slokje, dat giet der mei!’, wie syn sizzen; en hy die dêrneffens - net to min. Nou ja, it mocht sa wol wêze mei pake, ha 'k letter foar 't forstân krige, mar it wie dêr foar ús in huske-fan-hâldoan, en wy wiene wiis mei beide.
Beppe' nuvere snústerijen bisjen, de teltsjes hearre, dy't der mei mank wiene; en altiten hie hja wol hwat foar ús - in sûkerslak yn it trompke, in reawankje-apel yn it kammenet, of byneed in stik brea mei in skepfol sûker. Hja helle ús net tige oan of troaike mei ús om; hja wie egael, it wie har wêzen, dat ús loek - ik leau, hja bigriep in bern, lyk as hja omtrint elkenien bigriep.
En pake' brike setten en bjusterbaerlike forhalen hiene wy al sa'n nocht oan. As bern hawwe wy nea witten, dat er net jimmer sa noflik wie, dat er lêbje koe en forfeelsum wêze, as er forkeard thús kaem. En wy hawwe doe net witten, hoe't hja him dan lette en sette, yn 'e hûs loadste en op bêd prakkesearre - altiten evenredich, altyd freonlik en sêftsedich.
Hja hat wol hwat hawn, om't hy waerd in sûper. Mar der is nea in ûnmooglik wurd út har mûle kommen. Stadichoan binne wy wiis wurden, hwat as hja dien hat, hoe't hja foar de minsken alles bidutsen houd, ek de krapte yn 'e húshâlding. En hoe't hja pake thús bisocht to hâlden mei foarlêzen en damjen en dominearjen; dat hja noch kaertspyljen learde, om yn to fallen as trêdde man, as dêr forlet fan wie.
Hja wiene winliken wiis mei mankoar, ús pake en beppe; en hja hiene yn 't aerd ek hwat gemien, mar by pake sloech it oars nei bûten as by har. En dat bigriep hja - lyk as hy it, leau 'k, ek wolris heal en heal forstie. Hwat koene hja beide fleurich wêze, as in kofjedrinkerij mei skik forroun; en hwat koe men it fornimme, as wy nei tsjerktiid by harren om 'e tafel sieten, dat pake de Sneontojouns wer ris ryklik let út 'e herberge kommen wie en hwat goed to meitsjen hie. Hoe koe hja him dan heine en priizgje, oant er yn 't bidarjen kaem.
Ja - as ik it goed yn my omgean lit - dan hat hja hiel hwat mei him hawn; it waerd op 't lêst in lijen sûnder ein en heal forlamme hat er noch in hoart yn 'e hûs omhinge, yn doomny's stoel. Oant er flybjend en ûnbihelpsum yn in oerhael bleau. Us pake en syn kaptaeltsje wiene beide sa- | |
| |
hwat tagelyk op 'e ein. En beppe koe wer om in oar hinnekommen sjen.
Nou moatste net miene, dat ús folk-en-dys har hounsk bijegenen en har sa oan 'e dyk sette woene, hwant sa wie it net! Hja hawwe har oanbean om yn it hûs to bliuwen en seine har ûnderhâld en stipe ta. Mar dat woe hja net - hja soe har wol rêdde, hja wie jitte feardich en flink en hie der gjin nocht oan om sûnder doel op de ein to wachtsjen. As hja mar net forgetten waerd, as hja mar ris immen fan 'e femylje seach en hja koe ris komme to útfanhûzjen, dan wie it allegearre al goed. Dat, hja stiek ôf.
Earst like it der noch wol hwat op. Hja slagge as húshâldster by ús master, dy't syn pinsioen yn 'e stêd fortarre woe; net inkeld om't er nei lange jierren de boeren en de buorren gram wurden wie, mar ek om't syn soap, in ûnredsum frijfeint, dêr in baentsje hie. En sadwaende kaem hja dêr earne oan 'e oare kant fan 'e grêft yn ien fan 'e strjitten tolânne. Yn earsten like dat net sa min; hja koe de beide mannen wol oer hwat stedske manearen en sa oanbilange, dat it flutte wol en hja koe it skoan neikomme, yn alle ding. Mar it duorre lykwols net lang, om't dy âldfeint krige noch fêste forkearing mei sa'n fimeltsje fan 'e streek. Beppe hat der nea oer praten, mar ik leau dat hja it frommis net luchtsje koe. Dat, doe't hja oer trouwen bigounen en derby yn, wie 't âldminske daliks biret. - Gjin twa kapteins op ien skip!’, sei hja en se sette wer ôf.
Ja - nou komt in forhael, dat ik dochs net goed krije kin en dêr't ik my foar myn folk en foar mysels om skamje. Men kin der om hinne prate en krektsafolle reden bybringe, as men wol, mar wy binne har ôffallen; wy hawwe de kunde net oanhâlden, lyk as hja forwachte hie. En earlik sein - it lei him oan ús greatskens.
Hja bistelde har as húshâldster by in man yn 'e Dokkumer Wâlden, in nuvere hossel neffens de hiting, mei de namme fan Wylde Greult; in âldeftich persoan mei swart hier en burd en in pear grille eagen yn 'e holle. It wie in âldfeint út in mennist laech, dêr't wol hwat jild siet, en hy hie him in nij húske sette litten op in hoekje groun, dêr't er mei krûden pielde. Hy koe knoffelbannen lizzen, nei't men sei, en joech wolris guod oan lju, dy't nearne mear baet fine koene.
Wy hawwe der yn 't earstoan wolris west en bisauden der ús oer, dat beppe dêr aerdzje mochte. It gea dêr en de
| |
| |
minsken, dy binne sa oars; der hinget eat dat sa gau foar bygelove en efterlikens útkriten wurdt; men rekket dêr net thús en hat net foar 't forstân, dat dêr meiskien de âlde wysheid jitte libbet, dy't yn oare kontreijen al weiwurden is.
Mar hoe't it wêze mei, ús beppe hie it dêr hiel wol nei 't sin; hja koene skoan en nei in jier-twa binne hja troud en hawwe togearre, nei't men seit, noch in moai libben hawn. Om earlik to wêzen - ik wit it net, ik haw nea wer by harren west; it widere ôf.
In jiermannich lyn kaem der in roubrief; beppe wie stoarn. Wy waerden net beau. Ik doar net sizze, hwat as der doe yn my omgien is, mar ik wiste dat ik hwat goed meitsje moast. En fuortdaliks bin ik der hinne tein om de widner by to stean, as soks nedich wêze mochte.
Doe't ik der oankaem, wie 't stil op 'e buorren en ik roun nei it sté fan Wylde Greult. Hy siet yn 'e hûs en op 'e tafel hied er de snústerijen, dêr't beppe by âlds sa moai oer fortelle koe. Hy seach my oan, mar bea my gjin sit. Ik stammere hwat en sei hwerfoar as ik kommen wie. Hy joech gjin andert. Doe sei ik nei in set, ik woe beppe noch graechris sjen.
- Hja leit al op 't hôf’, sei er sunich, ‘hja is juster bigroeven’.
- Mar dat kin dochs net!’, rôp ik kjel, ‘hja soe dochs by uzes lizze, yn doomny's grêf’.
Ynienen wied er oerein en ûnderhelle in stoel. ‘Hja wie myn wiif, net?’ raesde er fel.
Ik seach it fortriet yn syn eagen en de hate tsjin frjemd; en ik bin fuortgien, oerwoun. Ik haw him nochris skreaun, mar ik haw nea wer tael of teken fan him fornommen.
En de tsjerkfâdden by uzes hawwe mei him yn 'e pleit west om beppe' lyk, oant de sinten op wiene; mar hja hawwe der neat mei bidijd.
Sadwaende rekke beppe har eare kwyt.
Hja wie in doomny's widdou, mar hja hat sels yn 't amt stien al har libbensdagen. Requiescat in pace. -
|
|
Auteursrechtelijk beschermd