De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 53]

B. Tuinstra:
Requiescat in Pace.
Forhael fan Ealse.

Ik siet by Ealse op 'e keamer. Sahwat as geastlike hoeder en forsoarger, om him de hân beet to hâlden en him del to bêdzjen, as er fanwegen de krisis, dy't er trochmakke, wer ris in wylde opstiging krige. Men moat soks fansels net letterlik opfetsje, om't ik sjoch de persoan al, dy't him - langer as foar it koarte manuael fan fûskjen - by de hân hâlde sil. Nou ja, om op him to passen, hwant yn sokke riten, dan is Ealse ta alles by steat, dan moat men him tsjin himsels fordigenje en dat bitsjut bygelyks, dat men him biwarje moat foar it bigreatlik bikleijen troch de jeuchlike widdou dêr't er thús leit. Ja, sokke tiden, dan is er sa mar fan'e kaert, dat dan is it oppassen, sil er Ealse - winliken Mynhear Ealse - bliuwe. En men docht hwat om 'e freonskip!

It wie net bêst. Om der mar rjocht foar út to kommen, it wie wer ris healwiis. Der hie - en net foar de earste kear - sa'n dizenige kwesje west mei in healbizich jongfaem-op-jierren, dy't yn har hâlden en dragen krekt efkes to ûnnoazel like om folslein fortroud to wêzen en dy't dan ek, doe't hja mei popkjen en flaeikjen net gauwernôch ta har doel komme koe, yn in klimaks fan kliemen en kleijen, snokjen en snotterjen, skimpen en skellen, de wyk spile. Om it yn 'e technyske trant fan ús tiid to sizzen: hja forbriek de forbining, mar hja laei de hoarn net op 'e heak ear't hja in slim forsutere Ealse forhúnd en forracht oan 'e oare ein fan 'e tried stean liet. Nou ja, stean - hy swaeide amper op syn skammels. Hwant frouljuspraet oer suvere, kleare, koele freonskip, dêr leaut Ealse nou ienris oan. Ik sil net sizze - 't is ek sa maklik wol. En Ealse is op dít stik fan saken maklik. En dus gau forslein.

Dat er mei dit frommis oan 'e griene side tonei net mear nei alle kulturéle setten en pretten tareizgje soe, dêr wied er moai gau oer hinne en dat hja him nou net wer sa fynfielend yn 'e eagen sjen soe by al syn biskôgingen en wiisgearich praet, dat wie ek noch wol oer to kommen. Mar dat hja sein hie, hy wie in ûnmins, hy trape op frouljus-

[p. 54]

herten, hy like sa goed en froed, mar hy hie de knepen ynwindich - dat koed er min forneare. Ja, dat foreaske frijhwat filosofije en omtrint in flesfol âlde kleare, ear't er ta de slotsom kommen wie, dat er him der op it lêste stuit dochs mar handich útwoun hie. Wy hiene dus it hoekje wer bisyld en doe't de wize widdou op 'e lette joun ta bislút fan alle jammerdearlikens en it jenever-eazgjen ús har goede, gleone kafje foarset hie, waerd Ealse suver praetsk en forarbeide er it hiele trammelant yn in wyldseauwige skôging oer goedens en tsjoedens.

‘Men hat’ - sei Ealse - ‘langer neat as biswieren tsjin de wrâld fan hjoed de dei; men is fan bitinken, it giet nei de bidelte en it minskdom is wakkere min en biroerd wurden nei in mannich hite en kâlde oarloggen. Ja, winliken, ús âlde ierde en syn biwenners soene net mear wurdich wêze as in houn mei syn flieën.... Nim nou Darwin en Büchner en al dy oare mannen, dy't noch wol ljocht yn 'e takomst seagen, om't hja yn 'e ûntjowing fan it skaei fan Adam klear in opgong mienden merkbite to kinnen - hwer binne se keard? Eltsenien seit ommers, hja hiene fan 'e essentiéle libbensfragen dochs mar in bidroefd bytsje forstân.

Né, gnyskje mar net sa. Dou haste likemin fedúsje yn minske en mienskip en dy tinkt ek likegoed, dat it minne aerd yn dizze nuvere tiden him mar skoan oppenearje kin, wylst eartiids, doe't de twang ta seishanthavenjen sa sterk net wie, neffens de wetten fan 'e stadigens, it minskdom syn minne trekken better forbergje koe. Dou silste net sizze: hja wiene better, mar dou seiste grif ek: hja hóéchden sa biroerd net to wêzen. Al soe it inkeld mar wêze ta ûntskuldiging fan dysels. Fansels, dou biste sa wiis ek wol en lit de riddenaesjes fan Calvyn en syn gelikens bûten it bisprek - hwer soene wy bidarje as wy harren dochs gelyk jaen moasten?

Och, in minske, al soed er sa mûlryp wêze as de geroften sizze, is fa net folle mear as stammerjen by steat, as it giet oer de djipste fragen fan libben en dea.

Mar tsjoedens en goedens, hwat witte wy dêr winliken fan? Ja - gniis mar!

Ik soe dy lykswol it forhael dwaen wolle fan ús beppe, goesloof, dy't har libben lang it goede bistribbe hat, dy't harsels jimmer weisifere hat, dy't de slaggen fan it lot forduldiger droegen hat as Job en de ljochte dagen yn bernlike blidens oannommen hat as ûnfortsjinne jifte. Beppe,

[p. 55]

dy't by har libben neat oars dien hat as goeds, alteast it tsjoede nea dwaen wollen hat en it dochs sa raer lizze liet.

Mar hwat bijeuzelje ik - ik sil it dy sûnder omhael fan wurden fortelle en dan prate wy wer.

‘Beppe’, seine wy, om't hja moast dochs in namme ha, mar neffens it bloed wie it ús beppe net en dochs hawwe wy nea better beppe hawn. Beppen forskine trochstrings net yn jins libben: hja bínne der; en men mient as bern faken wol, dat hja nea en neat oars west hawwe. Mar dizze kaem sa mar ris op in dei yn ús libben, dat hja moast toane wier in beppe to wêzen en fan gefolgen hat it ús altiten ek wol oan wollen, dat hja net jimmer beppe west hie, mar ek in oare libbenssteat hawn hie. Kaartsein: wy koene ús skoan yntinke, dat hja ek bern west hie en letter jongfaem.

Beppe as bern en as jongfaem - wy koene har wol foar ús krije, al wiene der gjin portretten fan. Hwant portretten waerden der yn har jonkheit net makke fan arbeidersfolk; der wier gjin jild foar en it joech ek gjin foech.

Moai wis hie hja twa lytse ljochte frisseltsjes hier, dat stiif oer de holle lutsen wie en seach hja mei har kleare blauwe eagen hwat forbjustere en kel de wrâld yn. Dat maat sa west hawwe, om't yn har letter libben - ek doe't hja al âld en griis en wrâldwiis wie - wie it nea liker as seach hja eltse dei wer nije en bjusterbaerlike dingen.

De tiden wiene min, doe't hja bern wie; de húshâlding wie great en de leanen wiene lyts, dat fan gefolgen moast hja fuort nei de skoaljierren tsjinje; it wie it lot fan alle arbeidersbern en nimmen hie der niget oan - hjasels al likemin. En hja trof it winliken ek noch. Fanwegen har oanfalligens, tink, har uterlik fan ingeltsje yn sljochte klean. Hja rekke as lytsfaem yn 'e greate, mei estrikken fluorre koken fan 'e pastorij, ûnder it biwâld fan in guodlik âldfaem, dy't har bimemke mar net forpopke en har yn 't wurk bilearde lyk as winske waerd troch it jierrige, fynposturige domineeske dêr earne yn 'e foarein.

Sa'n stil forwûndere bern mei jimmer freegjende eagen yn in great âld hus, dêr't doomny tusken de mieltiden yn it hege studear fansiden kroep en fan it libben net in byt forstie, wylst syn frou yn 'e oare keamer de grize holle oer har hantwurk bûgde en deis ien kear mei stille stim út har goede greatens wei it wurk to hjitten joech.

Tink dy dat ris yn: dy hege, stille deftigens fan sa'n hús-

[p. 56]

hâlding, dêr't net in wurd tofolle foel, dêr't nea in wurd missein waerd; dy greate keamers mei har steatlike pronk fan swiere, glânzgjende meubels en skilderstikken yn breed gouden list; sa'n wyt-moarmeren gong mei in galmjende koperen skille, en earne ûnder it skeane bisketten dak in keammerke mei in bedsté, dêr't men troch it rút fan it harkeniel bíj nacht de stjerren sjen kin.

It wie in oare wrâld - it gea hold op, dêr't it pastorijtún bigoun. It libben like dêr stil to stean yn ien greate forwûndering oer de dingen en de dagen.

Fansels, hja gyng to fragelearen en letter kaem hja by 't sjongen, dat hja ûntstoar de bruorren net alhiel en der wie gelegenheid om har op rûzige jounen mei it fammensfolk ris út to tjirgjen en yn 'e rûge húshâlding thús ris mei eigen to mâlfarjen en oan to gean. Mar as hja dan de jouns mei in kleur op 'e wangen en in lêste blink fan boartligens en blierens yn 'e eagen troch it stekje stoep en yn it tsjustere tún it paed socht nei de syddoar, bikroep har sa'n gefoel fan skrutelens en dimmenens, as wie hja yn 'e neare nacht op 'e weromreis fan in faei en forbean aventûr. En as hja dan wer yn 'e fortroude feiligens fan 'e greate koken stie, dan foel der hwat fan har ôf, dat hja net bineame koe, hwat ûnhimmels, eat dat har tinke liet oan skeamelens en skibbigens en dêr't hja har winliken hast foar skamje moast. Hoe utermate biskieden kloppe hja dan op 'e keamersdoar, sei froed fan nacht en roun de treppen op nei 't eigen keammerke ûnder 't skeane dak, as hie hja wit hwat misdien.

Hja biwende allinken alhiel oan it bistean yn 'e stille pastorij en mei't hja stadichoan de greatfaem, dy't har nei groeijen sette, it wurk út hannen naem, waerd hja mear ien en mien mei dy húshâlding fan bijierre minsken.

It libbe dêr oars as oars - it libbe dêr stilder, mar better; men wie dêr wijs en goed, sûnder guodlikens.

En linkelytsen waerden de spylfammen en har eigen folk har frjemder en forfoel it forlet om ris bluistrich to bearen en oan to gean alhiel. Hja waerd de stille kant it neist al bleau dy dimmne blierens oer har wêzen.

Sa gyng har jonkheid foarby.

Doe kaem in dei, dat de klokken swier oer de krite galmen en in lytse kloft út 'e pastorij wei nei it tsjerkhôf teach; om't doomny hie de frou forlern. Hja stoar lyk as hja libbe hie - stil, steatlik en ynfieren. En sa waerd hja ek to hôf brocht.

[p. 57]

It libben gyng wer fierder, as wie der neat foroare. Bihalven dan dat it jitte stilder wurden wie yn 'e greate hûs en dat oan't let yn 'e nacht de lampe yn 'e studearkeamer barnde. Der wiene gjin tékens fan swiere rouwe; út 'e koken wei bistjûrden de beide fammen it húshâlden, lyk as de forstoarne it jimmer winske hie, mar om 'e nacht bisochten hja mei har genegenheden troch de iensumens to brekken fan 'e swijende widner, dy't suver skou yn 'e stúdzje fansiden kroep. Né - der wiene gjin tékens fan rouwe, der waerd gjin namme neamd, mar de dea ware jimmer jitte roun. Sa giene in mannich stille jierren foarby.

Doe, op in donkere dei, galmen de klokken wer oer it gea, om de forstoarne greatfaem to bilieden - har hert bijoech him; sa sûnder syktme, yn sounens suver, waerd hja weinommen. Der wie gjin uterlike rouwe; yn 't wurk waerd hja net mist, dat makke, en it libben gyng fierder, as wie der neat foroare. Mar yn 'e greate koken wie nou ek de stiltme kommen, binearjend soms - en hie 't net west om doomny, dy't jimmer sa stûf to studearjen siet en dochs sa ûnbihelpsum sykjend en freegjend fan syn boeken opsjen koe as hja op sêfte soallen syn kopke thé of kofje binnen brochte, dan hie hja lichtwol om in oar hinnekommen sjoen. Hja mocht him lykswol sa net allinne litte, tocht har, en hja die it wurk neffens wenst en stie foar it húshâlden lyk as it hearde; hja gie oer jild en guod, as wie 't har eigen en sa waerd it goedachte troch de âld man.

Stadichoan bigoun er har yn syn libben to biheljen; der kaem praet tusken harren - och, gewoan, dageliks praet, dat neat mei stúdzje en styl fan libjen út to stean hie, mar dat faken dochs in oar ljocht joech op hâlden en dragen fan syn tsjerkfolk yn it deistige.

Faeks hat er forheard yn har wurden dy mylde wysheit biharke, dy't yn forstean en forjaen syn groun fynt en dy't guods út it gewoane folk soms sa smout oan it libben ûntnaderje kinne. Yn alle gefal, allinkenoan bigoun er mear op har to lynjen; hja waerd him djûr as in dochter en hja wie wis en bitroud as in wiif. (Wurdt fuortset.)