De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 28]

Krityk yn 't koart.
De pylger syn formidden.

John Bunyan, DE PYLGERREIZE fan dizze wrâld nei de takommende. Yn Fryske oersetting fan Dr. G.A. Wumkes. Osinga, Boalsert - 1953. Kristl. Fryske Folksbibletheek - Nûmer 18.

Yn itselde Ingelân dêr't it deïsme yn bigjint op to kommen en forneamde en foarname mannen as Toland, Tindal en Collins de kristlike wierheden ûnder de krityk sette fan har reedlike seedlikheit, ûntstiet de Pylgerreize fan de tsjettelboetser John Bunyan: in boek, dat it hiele libben, ynklusyf rede en sede, ûnder kristlike krityk set; in twade bibel en hânboek foar it kristlik libben yn tsientûzenen otterdoks-kristlike formiddens. Doe't de earste learde deïsten ‘ûntdutsen’ dat der mear godstsjinsten wiene as inkeld de kristlike, doe skreau de ienfâldige Bunyan yn syn sel in boek om to sizzen dat mar ien ding wichtich is: de kristlike fraech nei it ivich wol en wé fan de siele. Al it oare, polityk en tsjerke ynbigrepen, is der op 'en bêsten om minskene eagen blyn to meitsjen foar de ivichheit.

Hwa't yn 'e skiednis linen lûke wol, moat perfoarst ien each tichthâlde, oars sjocht er tofolle. Hy moat der om tinke, dat er net mear sjocht as er lang seach, oars rekket er bitiisd yn 'e wrâld, dy't wy skiednis neame en dy't wy as fak bioefenje. Sjocht er de lêste fjouwer ieuwen Europeeske skiednis as in proses fan sékularisaesje - en hy is dêrby yn goed selskip! - hwat docht er dan mei it boek fan dy earme tsjettelboetser, dat yn sa'n foege twahûndert talen oerset is en allinne al yn Ingelân yn mear as hûndert ûnderskate útjeften it ljocht sjoen hat? Hwa wit noch fan Toland en Tindal en hwa wit net mear fan John Bunyan? En hwat docht de Kalvinistyske Kristen dy't de skiednis fan Europe sjocht as syn skiednis en al it oare as ôffal, mei de forbannen dy't faeks oan to tsjutten binne tusken dy sabeare ôffal en it Kristendom fan Bunyan? Is der safolle ûnderskied tusken de himel dêr't Bunyan syn Kristen nei ûnderweis is en de deïsten harren ‘aurea aetas’ dy't likemin eat mei de ierdske réaliteit út to stean hat? Hja brûke beide it wurd ‘progress’ om de wei nei dy himel in namme to jaen.

Hwa't foar de skiednis oer net ien each ticht dwaen wol, mat beide eagen iepen hâlde, sjocht alles; en alles is yn historicis safolle as neat. Faeks kin men dêrom noch it bêste knypeagje mei it mûnster dat him skiednis neamt; knypeagje dan mei it iene en dan mei it oare each om sadwaende net allinne fàn dat mûnster bigekke to wurden mar it ek sels sa nou en dan to forrifeljen. Yn tsjinstelling mei de histoarysk ynstelde deïsten dy't mienden dat se alles seagen, hat Bunyan syn haedpersoan - syn namme is Kristen - foar de skiednis oer beide eagen stiif tichtknypt. It wrâldske barren is foar de eigen siel inkeld in gefaer. Mei in soad oare non-konformisten út it Ingelân fan de sawntjinde ieu fielt er him net thús yn 'e Steatstsjerke dêr't geastliken foar master opslagge dy't rom tinke oer it libben, en net tofolle oan de dea. Ta dy nonkonformistyske dissenters moat men Bunyan rekkenje om eat fan it kristlik èn

[p. 29]

net-tsjerklik komôf fan de Pylgerreize bigripe to kinnen. Kristen giet allinne op reis, sûnder wiif en bern, en as reiskameraten komme op syn monist ‘Trou’ en ‘Hope’ noch yn 'e nominaesje. Geastliken komme yn dit reisforhael net foar, allikemin as bygelyks de sakraminten der in rol yn spylje. De minske is lykme allinne ûnderweis, mei it risiko fan syn eangstme en de genede fan syn leauwe; as in iensum pylger, dy't forlern giet of bihâlden wurdt; the rest is silence.

Dat ek de skiednis fan it eigen libben der neat ta docht, kin men lêze yn Bunyan syn autobiografy ‘Grace abounding to the Chief of Sinners’, dy't mar oer ien fraech giet: Hoe kin ik, sûnder par excellence, noch rekkenje op 'e genede fan God? Fierder lit dit boek jin mei al jins nijsgjirrigens yn 'e kjeld stean. Bunyan fortelt hjir dat er foar syn bikearing tige goddeleas en alderheislikst ûnseedlik libbe. Dr. Wumkes hat dat yn syn ynlieding oernommen en neamt de jonge Bunyan in ‘opperteur yn ûndeugden’. Nei alle gedachten is dat net wier; psychologysk wichtiger is - hwat Bunyan ek fortelt - dat er as jonge fan in jier of acht al faek dreamde dat er yn 'e hel kaem. Der binne mear ûnskuldige biografen, bytiden út op kristlike sensaesje, dy't Bunyan in forline tatinke à la Augustinus, mar dat is foar Bunyan tofolle en tomin eare tagelyk. Tofolle om't syn ûndeugden typyske doarpssûnden binne: katkneppelje en ûnforwachts de klok liede. Tomin, om't sûnde foar Bunyan earder it sûnder-God-libjen bitsjut.

Dat hâldt lykwols net yn dat ek dy ûndeugden, dêr't eltse fromme biograef graech alle klam op leit, net har bitsjutting hawwe soene. De wei dy't de Pylger nei syn gouden himelstêd gean moat, is tige smel; it is it fuotpaed dat mei de brede wei fan it libben wier net gearfalt. Hwa't op 'e greate dyk slagget, komt om yn it drokke forkear; hwa't op it smelle paed bliuwt, moat him wol in soad geniet en lúkse (!) ûntsizze - it hiele forhàel fan de Pylgerreize! - mar syn libben is feillich. Religy en morael binne foar Bunyan itselde, hoe't men dat ek opfetsje wol. Bunyan syn boek is nêst de bibel in nije kanon wurden, de kanon fan de kristlike morael. Sûnder de bibel mei dy kristlike morael, histoarysk sjoen, net to tinken wêze, hwa't eefkes mei it oare each knypeaget, wit dat ek it omkearde it gefal is. De bibel mei dan yn prinsipe it reisplan leverje, gjin reisplan sûnder Baedeker dêr't alles yn stiet hwat men ûnderweis mar forwachtsje kin. Hwa't foar de earste en lêste kear op reis giet, kin minder risiko's nimme as de toerist dy't him alle jierren de lúkse fan it sabeare aventûr permittearje kin.

Dêrom is dit boek, dêr't it methodisme en baptisme tsjûk op leit, in bestseller wurden yn alle kristlike formiddens dy't in eksklúsyf karakter hawwe. It kristlik libben is sterker as de kristlike leare, foaral hwannear't dat yn it Nije Testamint in leare is dy't krekt mei alle moralisme ôfrekkenet. Hwat de funksje west hat en foar party groepen noch is fan it saneamde Wurd fan God komt men net to witten út 'e hânboeken fan 'e hjoeddeiske theology mar út sokke folksboeken, dy't op 'e bibel foar mannichien it iennichst mûglike kommentaer levere hawwe. En hwannear't Bunyan syn himel sa tige de projeksje west hat fan eigen langstme en foaral eangstme, dat sels de takomstforwachting fan 'e bibel hjir mar foar in part ta syn rjocht komt, dan biwiist dat inkeld, dat de skiednis mei eksegetyske kwestjes gjin rekken hâldt. Dizze allegory is skreaun foar in-

[p. 30]

siders en dat dy der by 't soad wiene, biwiist de skiednis, dy't hjir de deïsten en humanisten útgniist, dy't yn 'e sawntjinde ieu al tochten dat it offisiële Kristendom syn tiid hawn hie. Yntrige en psychologysk raffinemint dy't de hjoeddeiske boargerlike lêzer foar syn fordivendaesje sa nedich hat, hoecht Bunyan net to brûken. Hy kin rêstich syn persoanen al mei har karakter bineame en gjin otterdoks lêzer dy't him forfeelt. It heil fan de eigen siel is de yntrige en eangstme foar de hel is gjin psychologysk raffinemint mear brek: tua res agitur. Bunyan syn boek leart ús, dat tûzenen en tûzenen yn Europa libbe hawwe by de graesje fan in hillige God dy't hja fanneden hiene, om't hja oars nei de fordommenis gyngen.

Foar dy formiddens hat deselde man dy't de bibel oerbrocht yn 'e folkstael it foarste diel fan 'e Pylgerreize oerset en hy hat dat dien yn itselde folkseigen, dêr't Bunyan yn 'e finzenis fan Bedford de reis fan syn frjemde pylger en syn eigen siele mei biskreau. It boek fan Bunyan heart net thús yn in great bibleteek, mar op in boekeplankje mei twa of trije boeken: yn in biskaet formidden; Wumkes fielde him yn dat formidden noch thús en wie dêrom ien fan de hiel inkelden, dy't dit wurk noch dwaen koe. De opdracht dêr't er syn oersetting mei iepenet, lit dat dúdlik sjen. De oersetting is, yn tsjinstelling mei de steatlike tael fan party Hollânske fortalingen, tige slagge; fan de ynlieding hie men faeks mear forwachte mar dan forjit men, dat Dr. Wumkes it boek gjin histoaryske kuriositeit achte, mar der fan oertsjûge wie dat dit reisforslach mei rjocht en reden in wichtich plak ynnimt yn 'e historia pietatis christianae.

L.W. NAUTA.

Wilhelmine Siefkes. ‘It wurdt skielk wer simmer.’ Roman út Eastfryslân. Oerset út it Platdútsk fan Ypk fan der Fear. - Drukkerij Laverman N.V., Drachten - 1954.

‘It is dochs wol de muoite wurdich dat Ypk fan der Fear dit boek foar ús yn it Frysk oerset hat’, konstatearret men in bytsje forwûndere as men ‘It wurdt skielk wer simmer’ út hat. Dy forwûndering lit him wol tinke, hwant dit boek dat hannelet oer de jeugd fan Hinny Stalboom, soe, as it oars net wie as in boek oer Hinny Stalboom, in bytsje in langtriedderich forhael wurden wêze.

De skriuwster Wilhelmine Siefkes forstiet treflik de kunst om de tinzen fan it jonge bern wer to jaen, mar der sit yn dy werjefte dochs to min fariaesje om it boek boeijend to meitsjen. Binammen omt it de skriuwster net alhiel slagge is de ûntjowing fan it lytse boike ta in great skoaljonge stâl to jaen. Fansels, it wurdt yn 'e rin fan it boek dúdlik sein dat Hinny mar hwat in tear feintsje is, dat net oer alle boegen meikomme kin, mar dochs soe der eat fan it opgroeijen merkber wêze moatte, al wie it allinne mar yn in yntensivearring fan syn réaksjes op 'e bûtewrâld. Né, hoe treflik faek útbylde, it is net de skiednis fan de lytse jonge sels dy't dit boek makket ta it werklik goede boek dat it dochs is.

De krêft fan it boek leit, neffens ús yn de tekening fan de eftergroun. Hinny groeit, as iennichste jonge tusken in koppel famkes, op yn in greate húshâlding dy't oanhâldendwei op 'e rânne fan 'e earmoede forkeart. Fan hwat him yn sa'n formidden oan tsjinslach,

[p. 31]

skande en fortriet foardwaen kin, bliuwt harren neat bisparre: in misstap fan ien fan 'e famkes dy't al jong nei de greate stêd giet to tsjinjen; syktme troch de inge bihuzing en it ûnfoldwaende iten en - slimst fan alles - it feit dat de heit bytiden flerstento folle drank brûkt. Al dy dingen sjocht men allinne mar troch de eagen fan de lytse jonge, en it pleitet foar it skriuwerskip fan Wilhelmine Siefkes dat it dêrtroch dochs net samar tafallichheden binne, fan bûten ôf yn it forhael brocht; krekt oarsom, men fielt it allegearre ûnkearber oankommen.

It is binammen de visy fan it bern op it hâlden en dragen fan heit en mem Stalboom dy't it boek sa nijsgjirrich meitsje. Foar it each hâldt de lytse jonge - en mei him fansels de skriuwster - it mei de plichtsgetrouwe en rjochtfeardige mem, dy't alles docht om de earmoede en de skande foar de bûtewacht bidutsen to hâlden. De mem, dy't omtrint by nacht en by dei arbeidet om net ûnder de skulden to reitsjen en om mar gjin jeften oannimme to hoegen. Mar earne kipet by it bern - en ek by de frou Wilhelmine Siefkes - de genegenhiet foar de bliere Wierd Stalboom om 'e hoeke; foar de greate sterke fint dy't, as er gjin drank op hat, sa'n tagediene heit is foar syn bern. En, ûnmerkber hast, komt de frage by jin op hwêr't de djipste oarsaek leit fan alle ellinde dy't op in stuit oer de húshâlding komt: is dat de drank allinne of is de steile greatskens fan mem Stalboom der ek mandelich oan?

Dizze frage wurdt nearne steld, sels net ienris oantsjut, mar hy is der. Hjir is in skriuwster oan it wurd dy't net bisiket har skerpe froulike yntuysje de foarm to jaen fan manlik rationalisme mar dy't dêrom likegoed ynkringend wit to formulearjen.

Oertinkt men al dy dingen jitris, dan komt it jin foar dat Wilhelmine Siefkes mei ‘Keerlke’ hyn ofte nei net it uterste fan har kinnen jown hat. Dit boek, liket ús ta, lit mar ien kant sjen fan in skriuwster dy't gâns mear yn 'e marse hat.

Har styl, lyk as dy ús út 'e oersetting to mjitte komt, is tige forsoarge, de detailbiskriuwing treflik.

De oersetting fan Ypk fan der Fear docht net oan as proaza fan har sels, dat wy meije wol oannimme dat hja bisocht hat de styl fan de skriuwster rjocht to dwaen; allinne yn de dialogen koe har dat wol net alhiel slagge wêze, dy binne typysk ‘Ypk fan der Fear’. It kin fansels wêze dat Wilhelmine Siefkes tangele sit mei itselde euvel as Ypk fan der Fear en dan is it de fortaelster net to forwiten.

AUCK DE BOER.