De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 25]

Jo Smit
In bûnte akster, gjin pie grièche.

Doe't ik oannommen hie om oer ‘De Bûnte Akster’^*) op 'e tekst, doe miende ik neitinke to moatten oer de frage ‘Hwat is kabaret?’

It wie net de earste kear dat ik my dat ôffrege, dat ik hie witte kinnen dat soks ta neat liede kin, alteast net hwat in andert op dy frage oanbilanget - sels wurdt men der folslein gek fan. Mar omt men, bihalven oer kabaret ek om wiif en bern tinke moat, jowt men it oer ear't it earlik safier is.

It seit himsels dat de gearstalders fan de Bûnte Akster ek mei dy frage pield hawwe. Ek hja hawwe it net ta it uterste komme litten, mar in ynlieding skreaun.

‘It wêzen fan it kabaret’ hat Bouke Tuinstra boppe syn stikje skreaun en om himsels derfan to oertsjûgjen dat er net bang wie, hat er de frage fordûbele mei in spegelbyld: hwat is kabaret winliken? en: hwat is winliken kabaret?

It andert dat Tuinstra op de earste frage jowt is yn syn neakendste foarm: ‘hwat it winliken is falt min to sizzen; dat moat men fiele’. En op de twade: ‘mar men fielt it ommers wol’.

Sa is it yndied. Hwa't net wit hwat kabaret is, dy wit it nei it lêzen fan dizze ynlieding likemin. Mar dat hoecht ek net, hwant hwa't der gjin aen fan hat, dy sil dit boekje De Bûnte Akster net yn hannen nimme. It boekje is der foar de freonen fan it kabaret en dy sille net allinne de lietsjes, mar ek de ynlieding mei blydskip ûntfange. Hwant dêryn tsjûget ien fan syn leafde foar it kabaret en syn forealing fynt bylden en wurden dy't slach op slach de woartel yn it lid reitsje.

De oare gearstalder, S.J.v.d. Molen skriuwt ‘Ta de skiednis fan it kabaret’. Hwat er fortelt oer it Frânske, it Dútske, it Hollânske kabaret is tige nijsgjirrich. Lykwols, ta de genealogy fan it Fryske kabaret liket it my ûnfoldwaende. Dat it Fryske kabaret, (it mei dan wêze út 'e

*) ‘De Bûnte Akster’, Fryske Kabaretlietsjes, sammele en ynlaet fan S.J. van der Molen en B. Tuinstra. Reiddomprige 1953 nûmer 4. Drukkerij Laverman N.V. Drachten, 1954.

[p. 26]

tredde of fjirde hân) de ynfloed ûndergien hat fan Parys sil wier wêze, mar dúdliker liket my de tried dy't rint fan Gysberts Fryske Tsjerne, oer brulloftsfoardragerij en winterjounenocht nei hwat hjoeddedei yn Fryslân kabaret hjit. It boekje iepenet mei in lietsje fan G. Elgersma as foarrinder fan it hjoeddeiske kabaret, it hie likegoed ien fan bygelyks Wielsma wêze kinnen, dy't noch folslein by it winterjounenocht heart. Bisjogge wy it forskaet fan kabaretlietsjes yn de bondel ‘De Bûnte Akster’ dan blykt de ynhâld ‘light verse’ to wêzen, net-literaire fersen, ornearre om songen en foardroegen to wurden.

‘Fansels binne dizze teksten sûnder mear gjin kabaret’ sizze de gearstalders yn har foarwurd. ‘Dat wurde hja pas yn it foarbringen op 'e planken’. Alwer in wier wurd fansels, mar it bitsjut tagelyk dat de etymologyske bitsjutting fan kabaret - kroechje - ús skraechwurk hoecht to ynteressearjen. Us Frysk kabaret wurdt net foarbrocht yn in kroechje, mar yn in seal. En de measte fan de teksten yn it boekje binne ek fêst net yn in kroech skreaun of sels mar ûntstien, mar hja binne optocht efter in skriuwtafel. Nou let dat net safolle hwant de sekundaire funksje is great yn Fryslân, al bliuwt it spitich dat yn ús herbergen mear jenever en brandewyn als ‘reade wyn’ fortape wurdt.

Mei de gearstalders muoit it ús dat Wibren Altena gjin wurk fan sines opnimme litte woe. Altena hat de vis comica dy't syn wurk in apart soarte makket. Fan hwa't wol fortsjintwurdige binne moat yn 't foarste plak S.J.v.d. Molen neamd wurde dy't yn syn ‘De boeren fan de radio’ in foarbyldich kabaretliet jowt. Syn ‘De ballade fan Hindrik Jelles’ lit sjen hoe't it Fryske kabaret dochs ek út in tige Fryske tradysje skaeit. Dit epyske forhael lit him mei tige nocht lêze, mar men sjocht fuortendaelks mei in oar soarte kabaret to krijen to hawwen as by syn Radioboeren en nammers ek yn ‘Dat alles is Fryslân’. Tetman de Vries is weardich fortsjintwurdige mei in tal lieten dêr't ‘Oranjebitter’ en frâl ek de ‘Moderne widzesang’ hichtepunten fan binne.

Douwe Tamminga biwiist in master to wêzen yn de fersifikaesje en in gefoelich en meinimmend kabaretlietsje meitsje to kinnen. Itselde jildt foar Bouke Tuinstra dy't yn twa lieten de beide poalen fan sentimint en spot goed ta har rjocht komme lit. Geart Tuinstra syn ‘Jelle’ kipet der bihoarlik út, hwat fan net ien fan de lieten fan de oaren yn

[p. 27]

dizze bondel sein wurde kin. Marten Brouwer syn ‘nasjonale romantyk’ dat oan Piet Paaltjes tinken docht, is aerdich, lyksa Hein Faber syn ‘It is wer Maitiid’. By kabaret mei men - alteast dat nim ik oan - sûnder neijere argumentaesje foar jins foarkar útkomme. Ik wol wol wêze dat ik foar Hein Faber syn kabaretlietsjes in swak haw. It muoit my dat er net in sterker opnommen is as dizze Maitiid. It lietsje ‘De ein fan 'e line’ hie in foarbyld west fan in aparte, moderne kabarettekst.

Geart Jonkman is krekt hwat to earnstich as biis, is krekt hwat to passyf foar it dichterlike wurd oer, om yn de opnommen teksten to oerstjûgjen en, as men ‘wurd’ forfangt troch foarm’ jildt datselde foar Iwan Fladdéracque. Ien ding moat ik noch omtinken foar freegje. ‘Hwat seit jin in portret dat retouchearre is, in glêdwreaune melodij; in bifile en bislipe tekst?’ freget Bouke Tuinstra oratoarysk. Fansels, wy binne it mei him iens dat it om it libben to rêdden is. Dat mei lykwols yn de tsjinwurdige situaesje net in frijbrief wêze foar it brûken fan ûngeef Frysk. Men mei boartsje, ek mei de tael, yn sokke kabaretlietsjes, mar ik leau dat it goed is de strangste easken to hawwen foar it taelgebrûk oer. Krekt yn in kabaretlietsje mei net, om in foarbyld to neamen, út maklikens in foarm as ‘ús Fryske hert’ foar kar nommen wurde om't dat sa goed mei de mjitte útkomt. De kabarettier is ta in hichte in gewisse fan it folk, ek op it stik fan de tael leit him dat forantwurdlikheit op.

Mei alle frij om syn hiele forantwurdlikheit en alles hwat dêr nei rûkt, yn syn lietsjes to relativearjen.