De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 22]

Hugo Kingmans:
‘De dichters draeije troch.’

‘Hegel, Marx, tige goed. Lorca? Ken ik net.’ Dat lit Sartre yn syn toanielstik ‘Les mains sales’ de kommunistyske folkslieder Hoederer sizze, hwannear't er yn 'e boekeskat fan ien fan syn folgelingen omsneupt. En hy lit sûnder omwynsels fornimme, dat dy Lorca him ek kâld leit, omdat er oan Marx genôch hat en omdat er Hegel kennen leard hat. Likegoed forsint Hoederer him: de dichter Lorca hat yn syn wurk de moedsdjipte fan it Spaenske folk iepenlein en syn poëzij skaft jin dan ek in koart bigryp fan 'e omstannichheden, dêr't yn 'e Spaenske boargeroarloch ûnder striden is, in oarloch hweryn't Lorca troch de franquisten deasketten waerd. Der wiene dus grif kontaktpunten tusken Hoederer en Lorca. Mar de lieder hâldt it op Marx.

Dat aparte aspekt fan de poëzij - it yn 'e kunde kommen mei it wêzen en karakter fan it folk - wurdt hwat de Fryske poëzij oanbilanget mei hwat minder klam, mar dochs wol dúdlik op wiisd troch Anne Wadman, dy't syn ‘Frieslands Dichters, Bloemlezing uit de Friese lyriek sinds 1880’ in forantwurding meijowt en dy ôfslút mei de wurden: ‘Dat deze voor velen eerste kennismaking bij de niet-Fries moge leiden tot meer begrip voor het Friese wezen en de Friese bedoelingen en tot een hechter contact en een scherper accentuering van raakpunten tussen Friesland en “de rest van Nederland”, die elkaar, ondanks alle verschil en wrijving, nodig hebben’.

Hwant ek binnen ús lânsgrinzen is der mutatis mutandis de yn 'e groun ôfstegerjende frase fan in Hoederer: ‘Obe Postma, Schurer, Spanninga, Rixt? Bikroande Fryske dichters? Ken ik net’. En mei dy hâlding wurdt dan it misbigryp forfette, lyk as soe de Fryske poëzij allinne mar hwat boererymlerij wêze, as soe de Fryske tael gjin kultuertael wêze, as soe de ‘Fryske kwesje’ allinne mar binei to kommen wêze út en yn it politike flak. Men kin nammentlik feilich oannimme, dizze Fryske poëzij wie foar de net-Fryske lêzer ûnbikend lân, doe't Wadman yn 1949 syn forantwurding skreau.

De fraech is nou: hat Wadman syn blomlêzing (yn 1949 by Stafleu to Leiden sa by útstek goed útjown) foroaring

[p. 23]

brocht yn dy tastân? Dy fraech der noch bûten, past it Fryslân alderearst syn wurdearring blike to litten, dat dizze blomlêzing troch de wei fan in opdracht fan it Departemint fan U.K. en W. ta stân komme koe. By einbislút kin men dêr ommers in erkenning út opmeitsje of yn alle gefallen in gelegenheit om erkenning te winnen. De opdracht wie lykwols birêdden, doe't it boek yn 'e boekhannel de útstalling birikt hie. Doe earst kaem de fraech oan 'e oarder, oft der erkenning fan de (net-Fryske) lêzer efterwei komme soe. Dêr sille yn 'e earste opslach de útjower en fierders de lêzers sels biskie op jaen moatte.

Dochs is der oanlieding it nuttich effekt fan dizze bundel yn 'e kiif to setten. Dy oanlieding jowt jin binammen de ûnpopulaire namme dêr't fortaelde poëzij op leit. Yn 'e greate produksje fan Nederlânske bundels falt it op, dat de oersette poëzij mar frijhwat oan krapperein komt. Yn tydskriften komt men wiswol oersettings tsjin en yn in inkelde bundel treft men in ôfdieling fortaelwurk, mar selsstannige fortaelde bundels binne der mar tin. Oer it generael meije party de lêsgragens fan hiele Nederlân graech ris yn har forhâldingssifers ta de Fryske lêsgragens útdrukke. It docht dan bliken., der wurdt yn Fryslân safolle poëzij wol lêzen as der bûten. Men kin it der ek op weagje en ornearje, dat der yn Fryslân navenant mear fortaeld wordt en it leit dêrby yn 'e reden, dat der foaral in kar dien wurdt út 'e litteraire produksje fan lânnen, dy't de Friezen nei bisteane.

De reden, dêr't hja yn Nederlân om oersette leit oars mear yn 'e bitsjutting en it peil, dêr't de útlânske poëzij op stiet. Europeesk peil, soe men sizze kinne, as dat wurd net to faek misbrûkt en fan ynhâld hwat minder dizenich wie. Lorca is ommers wòl fortaeld (en méí dizze dichter gâns oare Spaenske poëten). Mar it docht bliken, Lorca syn ynfloed op 'e hjoeddeiske poëzij is dan ek lang net lyts. Gabriele Mistral is fortaeld, mar in Nobelpriis moast it dwaen dat har wurk omtinken krige. Der is yn ús lân bilangstelling foar Eliot, foar syn toanielwurk, mar sûnder mis ek foar syn tsjustere poëzij. By al dit moat men der ek noch rekken mei hâlde dat it Ingelsk yn Nederlân mear mandegoed is as it Frysk en dat de bilangstelling foar Lorca yn sommige gefallen wol bistudearring fan it Spaenk meibrocht hat, mar dat in professor Prampolini syn Nederlânske wjergea noch net foun hat.

Dat as Anne Wadman yn syn ynlieding de bineaming

[p. 24]

‘minor poet’ brûkt foar it registrearjen fan de meastepart Fryske dichters en hwannear't er dizze bundel oantsjut as keamermuzyk, eanget men dat it mei de oansluting fan 'e net-Fryske lêzer op 'e Fryske poëzij wolris minder flutte koe. It is bikend, tsjin better witten en forwachtsjen yn, dat keamermuzyk net yn 'e gunst is. It is ek bikend, dat minor poets yn it ynternasionale fortaelforkear nou ienkear net drok yn omrin binne. En it is to foarsjen, dat de Fryske poëzij to min sjoen wurdt as in utering ‘der artistike behoeften van een klein volk, dat zichzelf wil zijn en blijven’ en allinne hwat har abstrakt-poëtyske kwaliteiten oangiet lêzen wurde sil troch dyjingen, dy't Fryslân net kenne en it Frysk net forsteane of forstean wolle. Hwant it misbigryp oer Fryslân en de ûnwil tsjinoer Fryslân hâldt mar stiif fan sin oan. Stiifsinnigernôch om daliks to leauwen dat de poëzij hjir bikearlingen meitsje sil.

Dizze opmerkings slagge allinne op it forskinen fan 'e bundel en net op it wurk sels. De bundel is fiif jier lyn oanmurken as in bilangryk helpmiddel yn it forkear tusken Fryslân en ‘de rest van Nederland’. Fansels hat dizze blomlêzing subjektiviteit oer har, mar it is in taljochte en fordigene subjektiviteit, hwant Wadman hat yn syn ynlieding in histoaryske en litteraire forantwurding ôflein. Mei't dy ynlieding koart om 'e hoeke moast, binne de typearrings fan guon dichters ryklik bihindich útfallen. Anne Wadman toant him wakker op 't snjit mei de help dy't er foar it fortaelwurk krige hat. Yn sokke omstannichheden koe it min oars, dat in tal fan dizze oersettings net fierder kaem as in wurdlike werjefte om ende by. Selsstannich wurden fortaelwurk komt men mar in bytsje tsjin. Mar de oersettings moasten yn forbân mei de útjefte sawol letterlik as figuerlik njonken de grountekst stean.

Nei fiif jier falt it wol op, dat de blomlêzing doedestiids ien wie fan ‘hic et nunc’, mar dat it op dit stuit al ien is fan ‘illic et tunc’, fan dêrre en doe. Doe kaem de eksperimintele rjochting minder sterk fanwegen as nou. ‘De dichters draeije troch’, lykas Jan Wybenga nei 1949 opmurken hat. Poëzij lit him net troch in jiertal ôfslute. En dêrom moat de net-Fryske lêzer der om tinke en hâld de ûntjowing fan 'e Fryske poëzij ek fierdersoan by. Dat jildt wol dûbeld foar de wol-Fryske lêzer, dy't yn dizze bundel in klear byld krige hat fan 'e ûntjowing fan 1880 oant 1950.