De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 236]

Geart Jonkman:
De oergunstige.

De jongeman stie mei de rêch nei de celdoar en forweegde him net. Der wie hwat yn syn hâlding dat de grize tichthúsdoomny bikend foarkaem, mar hwat it krekt wie, woe him fuortdaelk net yn 't sin komme. Soe dy jongkeardel net fornaem hawwe dat der immen ynkaem wie? Ja, nou wist er it, syn stal like op it silhouet fan de knipprint, dy't yn 'e tichthúsbibel lei. Hy brimde, mar it hege donkere silhouet stie ûnforweechlik, de holle hwat efteroer, as seach it troch it finster nei de loft, de frijheit. Doe sei de âlde man, en hy waerd kjel fan syn eigen lûd: ‘Jo sitte hjir foar in moard.... hwat hawwe Jo noch mear dien?’

De finzene draeide him stadich om en sei kalm: ‘Hwa jowt Jo it rjocht....?’ Mar der wie hwat yn dy wurge grize kop, dat him wjerhoud om fierder to gean.

‘Ik bin hjir de doomny, ik woe ris mei Jo prate.’

‘Ik haw gjin forlet om mei Jo to praten’, sei de finzene, wizend op in steapel reiden kuorkes, ‘ik ha myn wurk hjir.’

‘Ja, dat is ek sa. Nou, dan gean ik mar wer. Fiele Jo der lykwols hwat foar om earst togearre to bidden?’

‘Né, ik ha nearne forlet fan.’

‘Goed, dan tankje ik allinnich de Heare, dat der guon binne, dy't it al safier brocht hawwe.’

Hy die de hannen gear en sei: ‘Heit yn 'e himel, ik tankje Jo, dat ien fan dizze beide smjunten de frede, ús tasein yn Jins Soan Jezus Kristus, ús Forlosser, al foun hat. Amen’. Doe knikte er de jongeman freonlik ta en glûpte as in mûske ta de celdoar út.

Op 'e gong klonken swiere stappen; der rattele in bosk kaeijen en de finzene siet wer efter slot en skoattel. De lampe waerd opknipt. Bûten gûlde de wyn oer it binnenplein en de rein sloech út en troch fûl tsjin it finster. It wie amper healwei fiven. Jit mear as fjouwer ûren moast er hjir omspoekje ear't er sliepe mocht. Elke middei kaem dy greate ûnwennichheit wer oer him.

Elke joun forlang'e er nei it lûd fan de skille. Dan duorre it noch in kertier, ear't it ljocht útgyng foar de nacht. Nachts wie de cel in keamer, lyk as alle oare keamers.... Hy naem

[p. 237]

it boskje pitreid fan de flier en gyng op it krukje sitten. Mar it wurk woe him net fan 'e hân. Oanienwei seach er dy âlde grize kop fan de tichthúsdoomny foar him en ear't er der op bitocht wie, waerd it lûk yn de doar iependien. Hy roun der hinne mei de blikken drinkerskûm, naem it brea fan it lûk en sette de kûm der op. In oare finzene geat der gleone kofje yn. Hy hie dus oardel ûre sitten to dreamen oer in âlde grize man. Langsum kôge er syn jounsbrogge en seach, lyk as alle oare dagen, yn stúdzje wei nei de tekst fan it bibelgenoatskip boppe de tafel. Hy bitrape him der sels op, dat er foar de earste kear de tekst net ta ûnsin diskwalifisearre. Hy lies de wurden ien foar ien jitris oer: ‘Ik bin it libbensbrea; dy ta My komt sil nea wer honger hawwe, en dy't yn My leaut sil nea wer toarst hawwe. Joh. 6 : 35’.

De wurden houden op ien of oare wize forbân mei de wurden fan de âlde man fan niis....

*_* *

In wykmennich letter stie de grize doomny wer yn 'e cel.

‘Ik haw forlet om mei Jo to praten, hoe steane Jo dêr ûnder?’ sei er.

De finzene helle de skouders op en sei: ‘Jo steane oan de oare kant fan de streek. Jo forkundigje de leare, dy't de ienfâldigen tamakket as in baksoadtsje foar de útsliepte genieters, hwaens kok Jo binne’.

De âlde man g'limke pynlik. Hy swei in amerij en sei doe:

‘Ik stean oan beide kanten fan de streek; ik fret fan twa wâllen. Mar ik haw net, lyk as Jo, de kâns der earlik foar to boetsjen. Ik haw yn myn greate earsucht in frou forklomje litten yn de iensumheit; hja is der oan stoarn en doe't hja stoarn wie, fielde ik dat as in forlossing.’

‘Dat kin ik my yntinke. Mar hwat haw ik dêr mei to meitsjen?’

‘Jo hawwe ek in moard dien; fielden Jo it nei de tiid ek as in forlossing?’

‘Ja. En hwat hawwe Jo noch mear dien?’

‘As jonge in kat mei piteroalje bigetten en yn 'e brân stutsen. En letter myn siel bismodze mei alle drek fan de ierde.’

‘Dêrom hiene Jo it okkerwyks oer twa smjunten?’

De âlde man knikte en sei: ‘Myn tank oan God wie in

[p. 238]

elegante oplossing fan de oergunst, dy't oer my kaem’.

‘ Jo woene my fordútse, dat Jo oergunstich wiene op my?’

‘Ja, ik wie oergunstich op de man, dy't nearne forlet fan hie.’

‘Dan sil ik Jo yn 't koart myn skiednis fortelle, faeks falt it dan hwat ta mei dy oergunst. Nim in sit.’

De jonge man skoude de âlde man it krukje ta en gyng sels op 'e tafel sitten. Doe stiek er fan wal.

* _* *

‘Sjoch, ik sit hjir foar de moard op de Alde. Ik koe him by syn libben allinne mar ûnder dy namme en syn wiere namme seit my neat. De Alde like fan oansjen wol hwat op Jo. Hy wie lykwols greater minskekenner. Ik roun him, dat wurdt nou aenst seis jier, tsjin 't liif, doe't ik op in stuit foar de safolste kear nei de arbeidsbeurs sette. Hy noege my op in bakje kofje yn ‘De Glêzen Fûgel’, foar Kidron oer. ‘Dû hast honger’, sei er, doe't ik foar him oer siet. Ik sei: ‘Né.’ ‘Dû hast hong'er’, sei er, ‘mar nei oar iten as brea en ierdappels’. ‘Binne Jo faeks doomny?’ frege ik. ‘Né’, sei er, ‘it hie omtrint wêze sillen.’

Dat wie it bigjin. Hy krige my alhiel yn 'e bisnijing, en ús mem letter ek. Hy brocht my yn 'e kunde mei de greaten út de wrâldlitteratuer; hy die dat tige systematysk en wol sa, dat ik minsken en maetskippij lang om let forachte. Hy tortelde fan syn jonge jierren, fan syn studintetiid, fan syn fromme âlden, dy't yn har goederleauskens ruïnearre waerden troch kapitalistyske methoaden, dy't de wet tolerearre, Us mem sylde alhiel mei, hwant it seit goed, in yntelliginte soan to hawwen. Ik hie doe net yn 'e rekken, dat de Alde oan syn eigen bilangen arbeide. Doe't er my psychologysk sean en bret hie, learde er my it ynbrekkersfak en wol sà goed, dat ik nea pakt bin. Hy hat my leard, hoe't ik ûnder alle omstandichheden mysels bliuwe koe. De âlde holp my en ús Mem troch de tiid; sûnt dy dei yn ‘De Glêzen Fûgel’ hat ús Mem gjin stationstoiletten mear hoegd to himmeljen. Dochs houd er ús koart, mei 't each op de buorlju, dy't op 'e selde trep wennen. Hy hie mear ‘yn 't wurk’, de Alde, mar ik haw nea in kollega metten. Dat siet my op 't lêst tige dwers.

Doe't ik op in stuit myn geastlike hearrichheit to boppe kaem, organisearre de Alde dy ynbraek by de kunstside-

[p. 239]

fabrikant Drake. Hy gyng sels mei, fanwegen de fyn ynleine alarmynstallaesje. Doe't alles ré wie foar de operaesje, stie de Alde yn de gong en ik lei op 'e knibbels foar de ynboude brânkast, om de konstruksje fan it slot út to finen, Doe't de swiere doar einlings bilies joech, waerd it ljocht opknipt en yn 'e doar stie de húsfeint. Ik smiet him de lantearne ta en sei: ‘Hein dat ding even’. Fan syn refleksbiweging makke ik gebrûk om as in kat nei syn skonken to dûken en in heale sekonde letter lei er oer de flier. Doe kaem de Alde der yn. ‘Tsjonge’, sei er, ‘dat kaem noch al hwat oan; men kin langer net ienris nei it húske.’ Hy bûgde him oer de man hinne en sei: ‘Dea, kroandea. Nim dû de kontanten even mei, dan sil ik oer him gear’. Ik hie folslein bitrouwen yn de Alde syn fakmanskip, dat ik die hwat er my hiet.

Doe't ik tsien minuten letter efter it stjûr fan de auto siet, sei er: ‘Ik haw him yn de hutkoffer teard, hy wie nou noch to brûken, mei in ûre is er stiif. Dit hat in misse set west, jong'e. Moarn stjûr ik him mei de frachttsjinst, hy moat oan moatsjes en yn 'e kachel. En tink om it bloed, lit him earst útsiperje’.

De oare deis waerd de hutkoffer fan twa man nei boppen tôge. De Alde naem ús Mem ûnder hannen, in heal ûre letter. En hja hie mar ien soan, ien soan oerhâlden fan de fjouwer bern.

Wy hawwe him ophongen yn de douchecel, alhiel lossnien as in baerch by de slachter. It wie net in slimme fint, leau 'k. Doe't er útdript wie, haw ik him yn lytse stikjes seage en snien. De holle wie in heislik stik wurk, mar it kaem klear. Mem soarge foar in goed fjûr en wy hawwe der in nacht en in moarnskoft oer gear west, sûnder iten en drinken, Wy hawwe dêr net ienris oan tocht en hiene der ek grif gjin hap trochkrigen. Doe't wy klear wiene, siigde Mem oer de flier. In biroerte. En deselde jouns lei hja yn 'e kiste.

De Alde, dy't fan Memme dea neat wist, kaem de jouns. Ien fan de ‘kollega's’ hie in flater makke yn 't Suden en wie pakt, en sadwaende kaem er by my mei in bilangrike opdracht. Mar ik woe net langer en dat sei ik him planút. Hy sei: ‘Help ik dy en dyn Mem troch de tiid, om dit to hearren? Der is hjir ien dy't wol, en dat bin ik’.

‘Jo hoege oer ús Mem net langer yn to sitten’, sei ik.

‘Hoe dat sa, hat dy plak foun by in âld-rintenier?’

[p. 240]

‘Mem is dea, dêr efter de doar stiet de kiste.’

‘Hm, dat foroaret, hwannear wurdt hja bidobbe?’

‘As 't tiid is. Mei Jo haw ik ôfdien.’

‘Ien telefoantsje en dû hingest.’

‘Der út en der nea wer yn!’

‘Goed, ik sil dizze joun oersljochtsje, oant sjen.’

Sa wie likernôch ús petear, dy jouns. Twa dagen letter, nei't Mem de middeis to hôf brocht wie, kaem er wer.

Der lei in ûngroun tusken ús, dat fielden wy beide.

‘Ik haw dy yn 'e macht’, sei er. Mar ik seach oan syn g'esicht dat er himsèls oertsjûgje woe.

‘Moardner’, sei ik. Hy waerd sa wyt as in lyk. En doe wist ik it. Hwant doe't ik it lyk fan de húsfeint útbonke en oan stikken snie, hie ik in bloedútstoarting ûntdutsen yn de lofterside en yn dy bloedútstoarting foun ik de lytse woune fan in ynjeksjespuit. En it hert, dat ik ús Mem yn in klâdde oerjoech, wie alhiel útset en blau, en toande alle forskynsels fan in ûntsettende kramp.

‘Ah, sei ik, dus dochs....’

Ik roun him foarby en die de doar op slot. As fan in njirre stutsen draeide er him om. Mar ear't er in hân yn de bûse dwaen koe, hie 'k him by de kiel. ‘Bikenne’, sei ik, ‘bikenne!’ En doe bikende er, dat er de man yn 'e koffer de deadlike spuit jown hie. Hy hie alles yn scène set, om my forgoed to binen, dat hie 'k opslach wol foar 't forstân. En doe haw ik him smoard, doomny....’

‘Mar hwat skeelt Jo? Binne Jo yn 'e sliep rekke? Cipier!’

Mar ear't de cipier de cel ynstoep, wist er it al. Mei de holle tsjin it lewant oan siet de âlde grize doomny, in fredige glimk om 'e mûle, Hy wie dea.