De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 203]

P. Akkerman:
Crisis.

Dy joun doe't ik de lêste romerfol foar my stean hie, koe ik de rekken mar opmeitsje.

Dit wie de ein.

It stonk yn dy kroech. De drank wie min en de tabak wie min, om fan de froulju mar to swijen.

Dat mûlfol drank soe ik noch bitelje kinne, dan wie 't út. As yn de fierte hearde ik de skreauwerige muzyk, yn in dize seach ik de fel ferve froulju.

Nou hie 'k it dan oan tiid om ta mysels to kommen. Hoe lang hie 'k ek wer op it gym west? De oarlochsjierren meirekkene grif tsien of alf jier. Hwa wit as dy Dútskers hjir net kommen wienen, hie 'k der faeks noch op west. Nei de oarloch waerd my it fan heit sa fûl bigearde papier presint jown. Heden, heden, hwat wie dy man út 'e skroeven doe't ik dêr de jouns mei thús kaem. Hy wist suver net hoe't er him tjirgje soe. Hy sloech my mar op 't skouder en rôp oan ien wei: ‘Nou leit de takomst foar dy iepen, hwat kant wolst út, jonge, rjochten, talen, medisinen?’ Heit hie wizer wêze moatten, mar ik hie de moed hawwe moatten om to sizzen dat it neat wurde koe. Fansels hie ik de moed net, lyk as altyd. Ik liet heit mar bidisselje en ruorje. Ik kaem yn Grins tolânne. It hiet dan dat it medisinen wurde soe.

Ik en medisinen!

Fiif jier to Grins sûnder dat ik ek noch mar ien tentamen dien hie. Nei it altyd fiskjen om 'e kant, kaem dy joun dat heit der my foar sette: ‘En nou koart en goed, hoe komt it?’

Wer hie 'k de moed net om it to sizzen, mar noch helte minder om it to swijen, sadwaende sei 'k it.

Nea hie ik tinke kinnen dat soks wier wol foarkaem, altyd hie 'k tocht dat it allinne mar yn boeken stie. Doe waerd ik gewaer dat it dochs koe: Heit, skriklik om oan to sjen, dy't mei in triljende earm wiisde: ‘Der út, der út, en nea der wer yn!’

Soks koe dus.

Fansels muoide it my slim, mar botte djip siet it dochs

[p. 204]

ek wer net. Ik hie noch hwat sinten. Utsûnderlik fluch slynden dy my troch de fingers. In wike of hwat, mar doe wie 'k dan yn dat kroechje oanlânne.

*_**

Doe kaem dan de joun dat ik dêr siet mei myn bytsje drank en oars neat. Om't ik alhiel net mear wist hoe't it moast, stiek ik ek it lêste der út en stoarre mistreastich yn it lampeljocht.

Dat men sa iensum en sa forlitten wêze koe!

Sa fier wie ik sahwat, doe't der twa mannen by my oan it taffeltsje skouden. It wienen skeane Jaep en skurve Kobus, mar dat wist ik doe noch net, dat waerd ik earst folle letter gewaer.

Hja sprieken my oan: ‘Der moat noch mar ien yn, net?’ Hoe't it sa kaem wit ik noch net, mar ik sei harren alles. Hoe't it der mei my foarstie en hoe fier as it kommen wie.

It wienen tige hertlike mannen. Hja soargen dat ik hwat yn 'e romer krige, hja sprieken my moed yn en seinen my wurk ta.

De oare deis al wie ik foar harren yn 't spier. Ik roun efter in karre troch de stêd en moast sink lade by in bombidigen loads. Jaep en Kobus wienen nearne to sjen, mar ik hie goede oanwizings krige en it roun allegear flot.

It wie gjin maklik wurk, mar de mannen lieten grou fortsjinje. In ûngeregeld libben wie it ek, letter wie ik nachts wol yn 'e baen, by de haven en sa.

It kaem doe wolris by my op dat Jaep en Kobus net alhiel skjin op 'e lea wêze moasten, mar wie dat myn saek? Hja soenen dêr sels foar riede moatte.

It gyng mei 't wurk op en ôf. Soms hie 'k it in dei of hwat bannich, dan kaem der wer in liddige tiid. Dan wie it skarreljen en moast ik wolris foar in pear nachten ûnderkommen siikje yn it ‘boargerhotel’.

*_**

Doe nei in lange kalme rite kaem Kobus by my op 'e middei fan in rûzige hjerstdei. Hy hie wurk en ditkear útsûnderlik maklik wurk, it kaem net op 'e lea oan en soe dochs goed fortsjinje. Dy jouns soe ik gewoan op 'e hoeke

[p. 205]

fan in strjitte stean gean moatte, ik hoegde der mar hwat achteleas hinne to stean, mar soe de eagen goed iepen hawwe moatte. Hy en Jaep soenen dêr mei in auto lâns komme en moasten der yn in hûs wêze. It iennichste hwat fan my frege waerd, wie dat ik mei in lantearne knippe moast, mocht der ûnrie komme. Fansels hie ik fuort yn 'e rekken dat dit spul gjin ljocht fordrage koe, mar wie dat net op har noed? Dêrby ik hie al wer twa nachten yn it ‘boargerhotel’ west en oan de flieën koe ik mar net wenne. Ik sloech ta.

Mooglik dat ik net alhiel rêstich wie doe't ik dêr de jouns hinne stiek, mar doe't ik der wie, waerd it better. Ik stie tsjin in muorre oan en smookte in sigaret. Alles gyng nei winsk. Kobus-en-har kamen dêr lâns yn har oerjierrige Chevrolet, en waerden in eintsje fierder ûngemurken wei yn in hûs. Der barde neat, dat ik hie myn moed wol, faeks dat ik dy nacht al wer op in goed bêd sliepe koe.

En doe wie dy fint dêr, sûnder dat ik him fornommen hie, dy't my om fjûr frege. Ik waerd suver kjel en hie de lantearne al beet, mar ik bitocht my. Dat wie dochs sa'n wûnder net dat immen fjûr ha moast. Ik stie him to reden. Hy makke in praetsje en like it oan tiid to hawwen. Dochs winske ik dat er mar trochroun, der koe ris hwat komme. It wie in lange jonge keardel mei in pear fûle eagen yn 'e holle.

Grif moat ik to folle nei him harke ha, hwant doe't ik opseach skarrele der ien by de Chevrolet om. Ek by it hûs fan Jaep en Kobus wienen guods, like my ta.

Ik taestte nei 't lantearntsje, mar de lange neist my lei my achteleas de hân op 'e earm: ‘Lit mar gewurde’, sei er. Hy die sa kalm.... sa gewoan, it kaem net iens by my op him to freegjen hwer't er him mei bimuoide. Likegoed hâldde er de hân op myn earm as hearde it sa.

Doe ynienen wie dêr it hege en skelle lûd fan in floit. Foar it hûs wie gâns spektakel. Tagelyk stie 'k allinne, mei greate stappen stiek de lange op 'e drokte ôf.

Ik hie in gefoel dat ik it der min ôfbrocht hie. Om it noch goed to meitsjen knipte ik in kear of hwat mei de lantearne, mar ik wist wol dat it om 'e nocht wêze soe.

Dêr gûlde in polysje-auto om 'e hoek, ek miende ik dat der sketten waerd. It spul soe forspile wêze.

Ik woe wol útnaeije, mar ik doarst it net oan.

Dêr wie in foech portealtsje mei twa doarren. Ik gyng

[p. 206]

dêr yn en drukte my stiif tsjin de muorre oan. In skûlplak wie 't net, mar ik stie net sa yn 't ljocht. De Chevrolet skraste by my lâns mei in polysje efter it stjûr. Doe kaem de polysje-auto. Ik koe it net sjen, mar dochs wist ik dat Jaep en Kobus dêr yn sitte moasten. It sloech yn my del dat dat myn skuld wie. Tagelyk fleach it my oan, nou soenen se om my komme!

Ik krige in gefoel as kaem alles op my oan....

As jonge bin ik ris troch it iis sakke midden op in wide feart. Dat skriklike gefoel doe't alle fêstichheden weiskeaten en it binearjende witten, dit is de ein, om't ik it swarte wetter om my hinne fielde, dat selde en miskien noch slimmer makke ik mei doe't ik dêr yn it sigerige portealtsje stie. Noch ien tel, of twa faeks, dan soe ik weisinke, dan wie alles ôfroun.... Yn uterste fortwiveling, sûnder dat ik it sels woe, skille ik oan de doar dêr't ik foar stie.

Earst letter seach ik dat it in minske op jierren wie dat de doar iependien hie, op dat stuit seach ik neat. Hoe oft ik it sein ha wit ik noch net, mar ik moat it toilet neamd hawwe of sa.

Dêr kaem ik alteast to lânne, triljend oer alle lea, mei in wyld jeijend hert. Stimmen yn it steechje dêrneist brochten my ta mysels. Ik koe it dúdlik forstean: ‘In skurve grize oerjas en in âld swarte hoed’.

Doe koe ik wer tinke, dy fint hie 't oer my! It moast dy lange wêze mei syn gleone eagen, hja sochten om my!

Letter siet ik by it guodlik minske yn 'e koken. ‘Hast it sjitten heard, tink, en nou bist fan 'e wize, hast yn 'e oarloch west grif’

En ik knikte mar. ‘Stil mar, jonge,’ treastge hja, ‘ik wit der alles fan, myn eigen jonge hat yn Indië west, hy is it noch nea wer to boppe komd. Ik sil dy ris ynjitte, dan kinst hwat bikomme’.

Doe hong hja in forhael op oer har dochter dy't tsjinne, en dat der langer sa'n bytsje mei dy jonge bern to bigjinnen wie. Ik koe der safolle út bigripe dat it fanke dy jouns húswarje moatten hie, mar dat de mem der foar opstrûpt wie, mynhear en mefrou wienen fuort.

Soks hearde ik oan ûnder alle spanningen troch. Allegeduerigen tocht ik dat de skille gean soe en de mannen der wêze soenen om my to heljen.

Mar it bleau stil en it âld minsk sels trune my op 't lêst oan om fuort to gean: ‘Hja kinne ek sa daelk thúskomme,

[p. 207]

ik wol leaver net dat hja sjogge dat ik frjemd folk yn 'e hûs ha’.

Dat woe ik sels leaver ek net. Sadwaende weage ik my wer bûtendoar, alhiel fan 'e wize. En dochs wie 'k noch sa goed by myn sûpe en stút dat ik myn skurve grize oerjas en de âld swarte hoed-yn in tsjustere gloppe smiet. Sels it boargerhotel doarst ik net hinne: dat polysjefolk is sa hwat mânsk. Swarte Myp hat my dy nachts in plak ynskikt, withoeheech ûnder de pannen.

* _* *

Nou bin ik lytsfeint by in boer, it is net folle as men tritich jier is, mar fan 't hjerst sil ik it melken leare.