De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 193]

S.J. van der Molen:
Eat oer Emily Dickinson en har wurk.

It soe ús gjin nij dwaen en fyn yn de Libelle of Het Rijk der Vrouw noch ris in artikel oer Emily Dickinson. Ommers, dit is hwat it anekdotyske oanbilanget nou krekt in libben dat men bignuve kin ûnder it ljocht fan in skimerlampke by in kopke thé en hwat radiomuzyk sêft yn in skadige hoeke fan in boargerlju's keamer. Dit is in libben dat de fantasije flecht jowt - flecht altiten binnen de romte fan in Libelle-plasse. Hwant tink ris ta: dêr is in âldfaem, dochter fan in jurist, dy't mar trije boeken harres neamde (Emerson, Keats en de Bibel), dy't jerne kuijerje mocht mar letter minskeskou waerd en it hûs net mear útkaem, dy't al op de âldens fan tritich jier yn in brief skreau ‘I do not go from home’, dy't nei alle gedachten neat fan de ‘wiere’ leafde preaun hat en fangefolgen fan somlike critici it nontsje fan Amherst neamd wurdt (mar dôch in mennich singeliere leafdesfersen neilitten hat), in frommins, dat op har tritichst lytse ferskes bigoun to skriuwen en dy sa út en troch ris oan kunden stjûrde, fersen dêr't nei har dea in kofferfol fan foun waerd. In dichteresse dy't by har libben mar in mennich fersen foar publikaesje ôfstie, dy't yn 't earstoan miskend en ta de lytsen (‘minor poets’) rekkene waerd, mar nou presentearre wurdt as ‘one of the most orig'inal and appealing poets in the entire history of American letters’. Is dit gjin kostlike stoffe foar in feuilletontsje en dan mei it aparte portret fan Emily der by: ‘bes-donkere, schuw-verwonderde ogen; volle lippen die aan het hele gezicht iets negroïds geven; wat brede en platte, maar niet grote neus’, lyk as Vestdijk it ús biskriuwt?

*_**

Mar oer it wurk fan dizze Amerikaenske dichteresse soe sa'n romantyske garnearring fan in breidpatroan fansels swije moatte, hwant dat bliuwt noch hûndert jier lang in boek mei sawn slotten foar immen foar hwa't it libben bistiet út geselligens-mei-skimerlampkes. Né, gesellich is Emily Dickinson hielendal net en hja kin echt fan dy dingen skriuwe dêr't de boarger it ûnwisse gefoel by kriget: wurd ik nou forrifele of net? By har ek net yn it minst in bisykjen

[p. 194]

om by it lêzend publyk yn 'e graesje to kommen. Gjin dichteres alsa foar gelegenheitspoëzije, g'jin skriuwster by hwa't by einsluten dôch wol hwat gaedliks to finen is foar in blomlêzing ornearre foar de middelskoallen. (Dy komme nammers net ienris oan wrâldliteratuer ta.).

Emily Dickinson har poëzije mist alles hwat de wissichheit fan succes jowt. Hja is net muzikael; falt net op troch rykdom fan klank, noch troch folsleinens fan de foarm. Né, as wy oer foarmfolskinens komme to praten, bliuwt Emily grif ûnder de mjitte. Har wurk docht net tinken oan in museum, mar oan in atelier, dêr't wy it skeppingsproces noch justjes yn meimeitsje kinne. (Vestdijk, Lier en Lancet, s. 18.).

Effekt troch variaesje siket men by har omdôch. Suver al har seishûndert fersen bisteane út kwatrinen of coupletten fan acht wurdlidden de rigele, guon mei rym, guon mei klinkerrym (assonance), guon sûnder rym. In dichteresse op 'e lange baen is hja net en bytiden lykje har ferskes wol spreuken of aphorismen, sa koart. Modern is dêrby har macht om krekt mei sa'n pear rigels alles oer it ûnderwerp to sizzen. En har plastyk, har bylden dy't rekke binne, jin oer it mad komme, jin pakke lyk as kontrasten yn in filmmontage of - om noch efkes by de film to bliuwen - as close-ups en detail-opnamen, is fan gjin oarenien foar noch nei har birikt. Ien fan de bikendste foarbylden hjirfan is it koartdicht, dat fan O. Postma^*) oerset is en to finen yn It sil bistean (s. 33). It is fan him foarsjoen fan it opskrift De reaboarstkes (hja sels hie gjin titels, hie allinne har fersen yndield yn de skiften Life, Nature, Love, Time and Eternity en The Single Hound):

*) Postma wie de earste dy't mei inkelde oersettingen yn tydskriften omtinken foar Dickinson frege. Nijsgjirrich is it en forlykje syn (en ús) oersettingen mei dy fan Vestdijk, útjown as skrift XI fan De Vrije Bladen (Nov. 1939). Ien foarbyld:

Als ik niet meer in leven zal zijn
En de roodborstjes komen, zul je dan schenken
Dat ene met 't dasje van karmozijn
Een kruimel brood als aandenken?

En hoor je dan mijn dankwoord niet
Diep uit de donk're groeve,
Weet, dat ik 't toch zal beproeven
Met mijn lippen van graniet.

Hjir hâld ik it mei Postma.

[p. 195]

If I shouldn't be alive	As ik ris net mear libbe
When the robins come,	As de reaboarstkes komme,
Give the one in red cravat	Jow dy mei 't read daske
A memorial crumb.	In oantinkenskrommel.
If I shouldn't thank you,	En as ik jo net bitankje
Being just asleep,	Just yn 'e sljippe,
You will know I'm trying	Tink dat ik it prebearje
With my granite lip.	mei myn graniten lippe.

Mar net allinne fanwegen de plastyk, ek fanwegen it ûnderwerp: de dea, is dit fers typysk foar Emily Dickinson. Hja pakte tige mei de dea om, ‘she died all her life, she probed death daily’, seit Conrad Aiken yn syn ynlieding' ta de Selected Poems (The Modern Library New York, 1948) en it hjirneimels wie foar har in ding om lang en faken oer to mimerjen. Dat de himel bistie wie foar har wis, mar fan in Kristendom dat it gebet brûkt as ‘in mekanykje om God jins wurden mei yn it ear to toetsjen’ moast hja neat hawwe.

Foar har wie de natûr in gâns moaijer boadskip fan it Godsbistean as in tsjerke en in credo. Har natûrfersen (komselden natûrlyryk) meitsje in great part fan har produksje út; hja falle op troch plastyk, boartlikens, fantasije. In idé sit der net efter. Bytiden dogge hja tinken oan de primitive folkspoëzije lyk as ús dy byg. yn riedsels oerlevere is:

‘A rapid, footless guest,
To offer whom a chair
Were as impossible as hand
A sofa to the air.

No bone had he to bind him,
His speech was like the push
Of numerous humming-burds at once
From a superior bush.’

Dit fragmint út in fers oer de wyn dy't ta de keamer ynkomt, is nei bisibbe oan ús riedlingepoëzij dy't de snie forliket mei tûzen wite douwen dy't it lân oerstauwen, de stjerren mei in pôt mei koalen en al yn de 10de ieu it ranen fan de snie troch de sinne mei dichterseach biseach yn:

[p. 196]

 

Daar vloog een vogel vederloos

 

op een boom bladerloos.

 

Toen kwam juffrouw mondeloos,

 

die at de vogel vederloos

 

van de boom bladerloos.

Dat it mûglik is en bring dizze dingen yn forbân mei it wurk fan Emily Dickinson biwiist de boppetydlikens der fan.

En fierders hoopje ik, dat better as dizze mennich oantekeningen de fyftsjin oersettingen dy't hjir folgje in ynlieding foarmje meije ta har kunst.