De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 169]

B. Fokkema:
Myn heit.

It is wol nuver dat myn heit hjir nou by my sit, dat it nou doch sa is. Altiten al haw ik witten dat it ienkear sa wêze soe en nou is it sa.

Hwat is it al lang, lyn dat ik mei mem yn 't lytse wite húske wenne, earne yn it Suden. Dêr wie kamperfoelje en der bloeiden roazen en de heide wie der, mei yn de fierte de donkere bosken.

Myn mem skildere. Ik kin se noch foar my krije as se oan it wurk wie yn har ljocht atelier. Ik sjoch har smel antlit mei de greate grize eagen en de sletten mûle noch.

It kin ek wêze dat ik har gesicht mear ken fan it portret dat boppe myn bêd hong en dêr't ik al dy lange jierren dat ik by omke en muoike wie, nei sjoen haw. Ik wie sa lyts noch doe't se har yn 'e brune kiste fuortbrochten. Amper fiif jier. En der is my san bytsje bybleaun fan dy iere bernetiid. Ik wit noch hoe't wy togearre by it lyts taffeltsje mei 't bûnte kleedtsje sieten to iten en hoe't se my meinaem de fiere heide op.

Ek wit ik noch hoe'n feest it wie as de freonen kamen. Omke Henri mei it wite burd, dêr't ik altyd by op 'e knibbel siet en in frouminske mei swart hier dy't Ella neamd waerd en dy't altyd de fioele mei hie. Der wiene wol mear dy't by har kamen, mar dy kin ik net sa goed mear foar my krije. Wol wit ik dat mem har eagen dan fleuriger seagen en dat se ek noch laitsje koe. Omke Henri moat har it neiste stien hawwe. Se sil fan freonen ek wol forlet hawn hawwe en 't wiene mar inkelden dêr't se har by thús fielde.

Mei de minsken, út it doarpke dêr't wy wennen, hie se suver gjin gedoente. Se wie ien fan dat frjemde kunstnefsfolk en se hie in bern. En de famylje út it Noarden dy't har forstaet hie om har skande neamde har net mear ien fan harren. Hwat moat se it swier hawn hawwe en hwat moat se hwat forduorre hawwe. En doch hat se mei de holle yn 'e nekke en de lippen opinoar it libben oannommen. En yn har skeppingen moat se lokkich west ha en hat se al har hertstocht lein. Koel en bihearske moat se like ha, in masker, dat in forwar tsjin de wrâld en in rem foar har sels wie, en dat soms fan har ôffoel as se alles forgeat.

[p. 170]

En ik wie lyts en boarte allinne, of mei de bern fan de buorlju en hie alle frij, mar in heit hie ik net. Ik moat noch hiel jong west ha, doe't ik frege hwerom't ik net in heit hie. Oare bern hiene in heit en bruorkes en susterkes. It like my it aldermoaiste ta dat der wêze koe, in heit to hawwen. Hwerom hie ik net ien?

Der stoar in man yn 'e buorren, in heit fan lytse bern. De dei fan 'e bigraffenis stie ik mei myn buorjonkjes by it stek fan it tsjerkhôf, de noas der troch hinne. Mei ûntsetting seach ik hoe't dy man yn 'e groun dien waerd en ik seach de mem en de bern skriemen. Nou hiene se ek net in heit mear, krektlyk as ik. En ynienen waerd ik sa aeklik, hwant ik tocht dat ik miskien ek in heit hawn hie dy't se yn 'e groun dien en in swiere stien der op lein hiene. Ik koe der net mear nei sjen, ik moast gûle en ik woe nei mem ta, dy moast ik freegje. Mar it wie net sa, sei mem, ik hie net in heit dy't se op 't tsjerkhof brocht hiene. Doe helle se my tsjin har oan en tute my fûl en hjit.

Mar it liet my net mei rêst; as ik dan net in heit hie dy't stoarn wie, hwerom hie ik dan net ien?

Op in kear boarte ik by in boerke op it hiem mei oare bern. Dêr fortelde ien fan de famkes dat se de oare deis mei har heit to fytsen soe. Ik ha net in heit, koe ik doe net forswije. En doe bin ik foar 't earst wiis wurden dat ik wol in heit hie. Doe hat in greate jonge my sein dat alle bern in heit hiene, mar dat mines in rare keardel wie dy't by mem weiroun wie. Forstive stie ik him oan to sjen, wie dat wier?

Hwat ik sein haw, wit ik net mear, mar alhiel oerstjûr en gûlende bin ik thúskommen. En mem hat my op 'e skerte nommen en krekt sa lang oer myn hier streake dat ik bidarre wie en doe hat se forteld. De túndoarren stiene iepen en de rook fan 'e kamperfoelje dreau de keamer yn. Oer de heide kaem de skimerjoun en yn 'e fierte wie muzyk. Ik snokte nei, hja hie de earmen om my hinne, har kin op myn holle, en se fortelde my foar 't earst fan myn heit. It wie wier, hwat de jonges sein hiene, har lyts famke hie in heit sa as alle oare bern. Mar it wie net in rarenien.

Wier net, mem? Né pop, wier net. Ik suchte fan forlichting, dus net in mâlle keardel sa as Pierre út 'e spulwein, dy't syn frou altyd sloech en raesde en tjirge, dat men it fan fierren hearre koe, en dêr't ik noait lâns rinne doarst. Sa dus net.

[p. 171]

En mem fortelde fierder en fordreau it byld fan Pierre út 'e spulwein alhiel. Der kaem in jonge man mei in fioele dy't prachtich spylje koe, dat alle minsken stil waerden. Soms spile er dat se der fan gûle moasten, en soms ek makke er alle minsken bliid dat se dounsje moasten en de wurge eagen skitteren. Hy wie sa goed en leaf en der wie net ien dy't net fan him hâlde koe. En hy hie by mem west en blommen meinommen en spile en oer skilderijen hie er praet en oer boeken en fersen. Mem hie in hiele bult fan him hâlden en hy fan mem en se hiene lokkich west, mar doe wie er fuortgien. Hy moast fuort, it siet him yn it bloed. Hy koe net helpe dat er sa wie, hy moast altyd wer hwat oars. Hy hie sa gûld doe't er fuortgyng en doch koe er net oars. Dêr hat mem folle fortriet fan hawn, mar doch hat se net lilk op him west.

Hy is nei fiere lannen gien, dêr't altyd sinne is en fûgels sjonge.

De joun kaem út de bosken oer de heide en memme lûd, dat lústerjend hast oan myn ear west hie, forstille.

Doe is se oereingien en hat my op bêd brocht en sein dat ik mar lekker sliepe moast en my bistoppe sa as alle jounen.

De oare deis sleat se har yn 't atelier op, wie se oan it skilderjen en moast ik my mar rêdde. Doe't ik op 'e joun om 't hoekje fan 'e doar kipe, seach ik dat it in portret waerd, ja winliks wiene it allinne in pear ljochte eagen dy't my oanseagen. Der wie hwat frjemds mei dy eagen. Se bitsjoenden my en ik moast der oanhâldend nei sjen. Doe wist ik yn ienen dat dit myn heit wie, en doe't ik mem frege, sei se dat it sa wie.

In wike letter hat se pine krige en in pear dagen neitiid is se stoarn. Se moat al faker pine hawn, mar it altyd forswijd hawwe.

Yn 'e krante, haw ik letter lêzen, skreauwen se oer har dea as to ier, se hie talint en de lju moatte hwat fan har forwachte hawwe.

Hwat is it doe allegear aeklik wurden. 't Binne noch hwat bylden dy't my bybleaun binne. Moaije dingen haw ik altyd better ûnthâlde kinnen as aeklike.

Der kamen frjemde minsken yn ús hûs, famylje út it Noarden, stiif en deftich. In âlde omke en muoike namen my mei. O, ik wie sa bang, ik woe by omke Henri bliuwe en ik gûlde sa om mem, dy't ik noait wer sjen soe. En de âlde mei it wite hier en de trilderige hannen hat my noch

[p. 172]

ienkear optild en sein dat ik net skrieme moast om mem, dat dy nou yn 'e himel wie en dat ik mar in great famke wêze moast en mei omke en muoike gean, dy't goed op my passe soene.

Doe wenne ik yn it greate hûs oan 'e grêft yn it lytse stedtsje. It greate hûs dêr't it sa stil wie en sa steatlik, dêr't in pluchen loper yn 'e gong lei en alles op syn plak stie, Siik fan ûnwennichheit haw ik west, al it fortroude, it ljochte en waerme wie om my weifallen. O, se pasten goed op my, omke en muoike en se mienden it goed, mar se wiene sa stiif en deftich en se hiene noait gjin bern hawn, se koene de wei nei myn bernehert net fine. Letter bigriep ik dat se it wol bisocht hawwe, mar ik aerde net yn dat hûs en wie skou en bang.

Ik libbe noch altyd yn it forline by mem yn it húske op 'e heide. Doe't ik myn sykte to boppe wie, moast ik op skoalle en doe bin ik stadichoan hwat oplibbe.

By de juffer moast ik oan Ella tinke en de dominy's bern namen my mei nei de rommelige pastorij, dêr't mefrou my oanhelle as wie ik ien fan har eigen. Dêr bigoun ik my thús to fielen, mar yn it grêfthûs net. Dêr moast ik fuotfeije en rjochtop by de tafel sitte en net slanterje en yn 'e tún moast ik moai om 'e bedtsjes rinne en net yn 't gers komme.

En as ik boarte hie en myn klean stikken wiene, sei muoike dat ik net sa wyld wêze moast. En ik krige sterke deeglike klean oan en it siden blommejurkje dat mem foar my koft hie, krige ik noait wer oan. Site koft altyd fan dat foddeguod, hearde ik muoike tsjin omke sizzen. Doe bin ik pûrrazend wurden en haw tsjin de doar oanskopt. Muoike hat my eigenhandich yn 'e kast treaun, sa lilk wie se. Omke hat my der wer út helle en my in par yn 'e hân treaun.

Jouns lei ik forlitten en allinne op it twapersoans bêd ûren lang wekker. Yn it earstoan tocht ik altyd oan ús húske en oan mem, mar stadichoan forflauwe it, it wie sa lang al lyn en it kaem noait werom.

Mar as ik dan allinne op it greate bêd lei, dan kaem heit by my mei de fioele en ik tocht oan de fiere lannen dêr't er wêze soe. Oan sinne en blommen en muzyk. Oan hege bergen, blauwe marren en greate bosken.

Dêr wie myn heit en spile foar de minsken dat se stil waerden, of dat se bigounen to dounsjen.

Hy wie fier fuort, mar ienkear soe er komme en my meinimme. Ienkear soe ik by myn heit wêze. Fan dy joun ôf

[p. 173]

dat mem my fan him fortelde, haw ik it witten en der fan dreamd. En ik tocht allerhande forhalen op, dat er by my wie en foar my spile en dat ik op syn knibbel siet en hy my fortelde. Hy naem my mei oer de bergen en troch de bosken en hie my by de hân. Jouns op bêd tocht ik oan him en deis tocht ik oan him. Sinne en blommen en muzyk wie it bigryp heit foar my wurden en it wie altyd by my en ik wie net ûngelokkich mear, mar dreamde de dagen troch.

En by omke en muoike yn 'e hûs waerd ik ûnforskillich en dwers. Muoike hie geandewei mear oanmerkingen op my en se bigoun mear en mear to suchtsjen.

Ik tink dat har fredige âlde dei alhiel forgalle is troch it bern fan Site dat se by har nommen hie, omdat se net woe dat it bernsbern fan har suster fortutearzgje soe. Mar as se it foarút witten hie, soe se it faeks net dien ha.

Soms kaem der famylje op bisite en dan seagen se skean op my del en fregen muoike oft dat nou it bern fan Site wie. En doe't se miende dat ik it net hearre koe, sei se dat ik sa dwers en dôfhûdich wie, de apel wie net fier fan 'e beam fallen. En in nicht tocht, myn heit soe ek wol in nuver hear west ha en doe mûskoppen se fierder. Dat seine se fan heit en mem, mar se wisten der lekker neat fan hoe't it wol wie en se wisten ek net dat ik myn heit wol koe en dat er alle jounen by my kaem. Ut klearebare balstjurrigens ha 'k doe in amer mei wetter, dy't yn 'e gong stie, omskopt. Ik sil der wol foar straft wêze, mar dat wit ik net mear. Ik wit wol dat omke my better fordrage koe as muoike.

Doe't ik folwoechsen wie, bin ik myn eigen wegen gien. Ik woe myn eigen libben libje. 't Hat net maklik west út it hûs oan 'e grêft to kommen. 'k Wie ûntankber, forwiet muoike my en ik moast der mar oan tinke hoe't it myn mem forgien wie. 'k Ha de skouders ophelle, ik moast frij, ik soe dêr libben forwurde. Dat hûs wie my in finzenis en yn dy binypte sfear koe ik net sykhelje. It aerd fan heit en mem sil my ek wol net frjemd wêze. Hoewol't ik alhiel gjin skeppend formogen haw, hear ik yn har wrâld doch thús.

'k Wenje nou op keamers en ik bin oan in krante. Sa is it kommen dat ik myn heit einlings foun haw. By it greater wurden hie er net mear dy bitsjutting foar my as it west hie. It libben easke my op en ik kaem op de jierren dat in heit net it bilangrykste is. Mar op 'e eftergroun bleau altyd noch it forlangen nei him en it witten dat ik him ienkear sjen soe.

[p. 174]

Syn namme wist ik net en 'k wist net hwer't er wie. Mem, dy't sa sletten wie, hie him nea neamd en myn famylje koe it my net sizze. Omke Henri hat it faeks witten, mar dy hat mem mar in pear jier oerlibbe en hwer't Ella bidarre is, wit ik ek net. Doch hat it sa wêze moatten dat ik him moetsje soe. It wie earne op in kongres dêr't ik foar de krante hinne moast, dat ik ynienen seach yn 'e eagen fan in man. Ljochte eagen, dêr't ik my net los fan meitsje koe. Hwat wie der mei dy eagen? Hwer hie 'k se earder sjoen?

Ynienen wie der wer dy joun by mem op 't atelier, it skilderij dêr't se mei bigoun wie. Dy bitsjoenende eagen. Mei in skok wist ik dat dit deselde wiene, dat dit myn heit wie. En hy - like ik sa op mem, of wie 't it bloed dat spriek? - hy wist it ek.

Hoe't it krekt gien is wol ik net oer prate, kin ik net.

Nou binne wy byinoar en jouns dan sit er op myn keamer. Hy moast winliks in frjemd foar my wêze, mar it is krekt oft alles weifallen is. Syn hier grizet al en it is to sjen dat it libben net oan him foarby gien is. Hy hat frege nei mem. Ik haw forteld, mar him forwiten hwat er mem oandien en my ûnthâlden hat, haw ik net. Hwat sille minsken elkoar forwite?

As er dan by my sit en sa stil is en ik yn syn eagen de opkommende triennen sjoch, hwat sil ik dan oars as stryk him oer it hier?