De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 158]

Kronyk fan it proaza:
E.B. Folkertsma:
De heiden.

‘WANKEND LJOCHT’ fan P. Akkerman. Nûmer 73 fan 'e Fryske Bibleteek. Brandenburgh en Co., Snits, 1950.

Fan Akkermans nijste forhael is as stael biskriuwings- en fortelkunst suver itselde to sizzen as fan syn twa, trije foarige boeken. Datoangeande liket dizze skriuwer syn foarm foun to hawwen. Hy wit in hiel wenstich stik folkslibben nijsgjirrich to meitsjen, en it sielkundige forklearing mei to jaen oant op in niveau dat foar de greate mannichte fan it folk yn tuskenbeiden g'efoelsgraed de ûnderste grins fan har biwustwurding útmakket - al tinget en taest er inkele kearen ek wolris effen djipper. Boppe dy grins is syn wurk knap forantwurde, mar deròp bigjint it gefaer. Al dy lytse bigearten, driften, ideälen, conflicten, wederwaerdichheden dêr't Akkerman syn persoanen en formiddens sa sympathyk yn bigrypt, wolle de lêzer likegoed as himsels maklik forliede om it libben to formoedlikjen en to idyllisearjen. Bescheidenheit ist eine Zier, doch weiter kommt man ohne ihr.

Fielt de skriuwer dêr linkelytsen sels hwat fan? Men soe it hast wol sizze. Yn Hessel Ypma tominsten hat er him weage oan in figuer dy't primityf, strak en fûl dreaun wurdt fan gâns greater bigearte en hwaens biskriuwing, alhoewol ûnwisser soms, net sûnder aen fan it needlottige en demonyske yn it minskebistean is. En nou yn ‘Wankend ljocht’ probearret er syn krêften op it swiere ûnderwerp dat safolle christenskriuwers al lokke en forûngelokje litten hat: de bikearing, it brocht wurden en kommen út 'e tsjusternis ta it ljocht.

Hoe is dat Akkerman ôfgien? It pleitet foar him, dat er yn 'e manear hwerop himsels allyk bliuwt. Ek by dit ûnderwerp lit er alles sa natuerlik mûglik forrinne, en jowt al fortellende wei fan Keimpe en syn libbensg'ong in byld, dat binnen de boppe oanwiisde grins sielkundich

[p. 159]

goed forantwurde is. Oars as binammen âldere skriuwers yn 'e regel siket er it net yn útsochte tafallichheden noch yn bjusterbaerlikheden noch yn moralisearjende suggesty's en oèrhellingen noch yn 'e tsjinstelling fan felle kleuren. Né, alles hwat er Keimpe wjerfarre lit, is hiel gewoan.

Op dy manear makket de skriuwer it him sels en de lêzer lang net maklik. De ûnbikearde Keimpe biskriuwt er minstens like sympathyk as de bikearde. Mar sa ûntdekt er tagelyk de echte heiden. Hwant de heiden, likefolle oft er braef is of dat dat der oan hat, hat in sterk elemint fan sympathikens oer him. It is gjin barbaer noch dogeneat, mar de sa natuerlik mûglike minske. Mannich lêzer sil himsels de fraech stelle of't Keimpe einlings wol bikearing fan neden hat. Hwer't hy ta komt dy kearen dat er min of mear út 'e bân rekket, is dat nou sa slim? Hja hawwe gelyk. Op himsels is it allegearre ûnskuldich, syn trouwe moatten sels yn sa'n formidden en maetskippij. Mar yn it forbân fan it libben forriede en aksintuëarje dy natuerlike ûnskuldichheden de heiden Keimpe, Keimpe bistean yn en mei de natûr krekt. En net troch him birou krije to litten fan sûnden, mar troch him foar de frage fan 'e dea to setten, taest Akkerman him op it g'oede sté.

It tokoart fan ‘Wankend ljocht’ is lykwol, dat de skriuwer him net fierder weaget as er sielkundich foarinoar krije kin. Dat stiet him to priizgjen, mar it kin net ta. Hwant it biskiedende momint fan 'e bikearing leit net yn it dwaen fan minsken, mar yn 'e Godlike wurking. En dy is sielkundich net nei to kommen, forhoalen wegen dat hja giet. Dêrom moat de christen de kunstner to help komme en op it gefaer fan mislearjen ôf, ja wis fan heger mislearring, him op in stuit fierder tabitrouwe oan 'e fantasy fan it leauwe mei har boarne en har hâld tagelyk allinnich yn it reälisme fan 'e Skrift. Hat ek Akkerman dêr aen fan hawn, doe't er, wanke bigripend it sij as winke it sij as oankomme it sij as driigje, dit boek syn eigenaerdige titel joech, mar him op dy wei ienfâldich net bitroude?

En dan op 't lêst kin men net wei foar de kardinale fraech. Is it wol bikearing, hwat der fan Keimpe forhelle wurdt? Hat it net mear fan it krampeftich roppen fan 'e heiden oan syn god en macht as fan it weromkommen fan in bern ta syn Heit? De ûnforwachte wurden dêr't it forhael mei bislút - ien ding hie er nou wissichheit fan: dat men

[p. 160]

altyd bidde moast en nea bilies jaen - koenen wolris minder útskamper wêze as ûnwillekeurich forried. Hja lizze net allinne ryklik de klam op it minsklik momint, mar biroppe har ynienen ek op it rjocht yn sté fan op 'e genede. Of moat men bigripe, dat Akkerman yn dit diel noch net oan 'e bikearing' ta is en de heiden allinne noch mar lyts makket?