|
| |
| |
| |
Roparz Hemon:
De reizger yn 'e winter.
Ik seach hoe't de tsjusternis delsiigde oer de iensume lânnen, oer de dridzige wegen, en hoe't de keale beammen súntsjes foarbyglieden neist de stadich fuortavesearjende trein. Ik siet allinne yn 'e koupé, weidûkt yn myn oerjas, de kraech oan 'e noas ta opset, it antlit deun by it glês dat bispat wie mei reindrippen. Hoenear soe ik yn it stedtsje wêze, dêr't ik de nacht oerbliuwe soe? Wy hiene der al op syn minst in kertier wêze moatten. En oan ien tried wei glieden fjilden, wegen en beammen foarby, wylst in grize en dizenige kym opdoek efter in oare grize en dizenige kym, sûnder earne ien inkeld biwyske fan huzen, geartroppe om in tsjerke.
In frjemd gefoel komt oer de reizger dy't meifierd wurdt oer de stielen rails yn 'e frede fan 'e skimerjoun as der jitte gjin ljocht is en hy him allinne wit. Forfeelsumheit en eangstme. It ûnmeilydsum byld fan it rêdde en gelde bistean, ûnwis en ûnûntkomber. It ear wurdt dôf fan it roffeljen fan 'e tsjillen, de eag'en slûch fan it gedraei fan 'e lânsdouwe, de wurklikheit rommet it plak foar de dream en de oarderleaze forbylding trochkrúst de ôfpaste bitinkingen fan it biwitten. As ûnder de ynfloed fan 'e sliep foroaret de geast alles hwat ûnwierskynlik is yn wêzenlikheit. It bisef fan tiid en romte dôvet út. De siele set har iepen foar de fynste gefoelens dy't forhoalen bliuwe of fuort forjage wurde soene, byhwannear't de sinne fan 'e rede yn al syn gloarje ljochtet. Sokke stuiten kin men as in wytging de dingen fan it takommende gripe. En ik wist op dat stuit dat it nuvere en drôvige dingen wêze soene, djip treurich foar my en foar de minsken dy't ik mei gauwens moetsje soe.
Dy bitsjoening hie my sa yn 'e macht, dat it my oer it mad kaem (wylst it my fuort foartiid noch ynbarnd hie) doe't de trein hâldde oan it stasjon. Ik krige myn koffer en stapte út. It wie noch net iens sa tryst as ik tocht hie. Lykwols wiene de huzen weisonken yn in tichte damp. Der wie nimmen oars útstapt, en ik foun mysels allinne op in great forlitten plein, dêr't hjir en dêr it ljocht fan in winkel barnde.
Ik haw it mier oan hotels tichte by stasjons. Dy binne kâld, suterich, de keamers lyts en keal, en alle dingen
| |
| |
lykje dêr to sizzen: Meitsje datst fuortkomst, frjemdling'. Ik mei graech oer hotels midden yn 'e stêd. Dêrsanne, fier wei fan it geraes fan treinen dy't de hiele nacht troch mâlgûle, is men feilich en rêstich.
Dat sadwaende folge ik de strjitte dy't my de foarnaemste talike. Ik roun gâns in skoft. Ik kaem by in kapel lâns, in kaserne, merkg'ebouwen en in tsjerke krekt doe't it fiif ûre sloech. Ik kaem ek oer in rivier, in lytse smelle rivier, dêr't huzen mei skerpe oerhingjende gevels har oer hinne bûgden. Ik seach oars gjin minske as in frou, roungear ûnder har paraplu en in bern dat mei meagere skonkjes ûnder in reinkape boksele. In swart plak op 'e rânne fan it sljocht spile miaukjend de wyk doe't myn foet der hast tsjinoan skôp.
It hotel dat ik socht, foun ik yn in efterôfstrjitte. In hynstepoarte, iepensteande foar rein en wyn, boarre midden troch in hurdstiennen gevel hinne, dêr't hege finsters yn útsparre wiene. In hûs sûnder mis dat de iene of oare edelman of rike boarger yn it bigjin fan 'e 18e ieu sette litten hie. It ljocht fan in lantearne, ophongen oan in heak, wiisde yn 'e gong my de wei. Oan 'e oare kant de poarte, lofts fan in romme binnenpleats, wie it bureau: in âlderwetsk fortrek grôtfol mei meubels: opbolsterjende stuollen mei read flewiel biklaeid; earmstuollen yn alle soarten en fatsoenen, guods mei reid, oaren mei borduersel biwurke en mei kantwurk oan 'e beklingen bispjelde; in kanapé mei de romte fan damasten kjessens; in bûkige commode mei forguldene knoppen; yn in hoeke in wyt oplakt fuotstik mei in lege kouwe der op; in loper fan read flewiel mei goudtried binaeid lei op 'e wytmoarmeren skoarstienmantel, dêr't in pendule op stie mei oan wjerskanten in kandelaber; in forlakte tafel op ien poat bidutsen mei linnen kjessens en foar dy tafel siet, it hier sulverich forljochte troch in lampe dy't ophongen wie oan it sket dat de keamer yn twaën forparte, in frou op in lege stoel to hoasstopjen.
Ik brimde, hja tilde de holle op en seach my oan oer de brilleglêzen hinne. Ik frege om in keamer en moast it jitris oersizze: sûnder mis wie hja hurdhearrich. In amerij bleau se ûnforweechlik sitten, lyk as tocht se nei. Doe, nei in siden gerissel fan har swartsatinen jûpe, sloech hja in ûnbidich register iepen dat op in soarte fan lessener lei. Hja folge in pear rigels mei de ein fan har pinnehâlder, sei doe: ‘Keamer 1’ en drukte op in elektryske skille.
| |
| |
De faem kaem yn, in folslein frommis, breed fan skouders, swier fan heupen, fleizich fan skonken en earms, mei hwat kou-eftichs yn har eagen. Hja krige myn koffer sûnder in wurd to sizzen en roun de treppen op dy't ik rjochts fan it kantoar seach. Ik gyng har efternei. ‘Nûmer 1’, sei de frou jitris wylst wy ôfsetten.
As nûmer 1 de neiste keamer wie, en soks lei oars wol yn 'e reden, dan wie dy dochs noch gâns in ein fuort. In forsliten skiere loper, fêstset mei koperen roeden dêr't in pear fan út 'e ringen sketten wiene, lei oer de lege, lange en brede optrêdden. Yn 't foarbyg'ean foel my de moaije trepleuning op fan smeid izer. Nei de tredde oerloop kamen wy op in bochtsjende, tsjustere gong. Wy moasten noch twa, trije opstappen op om in oare gong to krijen. De faem krige in kaei út har skelksbûse, fierde de doar fan myn keamer wiid iepen, sette myn koffer der yn en waerd wei sûnder in wurd sein to hawwen.
Ik bleau fan alle wrâld forlitten midden oer dy ûnbidige keamer stean, yn it hert fan dat stille en forgetten hûs. De lampe joech suver gjin ljocht en hong tige heech deun tsjin de souder oan. In eigenaerdige lucht, de rook fan fochte, fan stof en fan âlde houten bitimmeringen hâldde my earst tobek, loek my doe nei ien fan 'e twa greate finsters ta, dy't weiskûlen efter grien flewielene gordinen. Mar ik die neat iepen. Ik wie huverich en ik fielde my ynienen wurch en wiet. Ik seach ris nei de greate bibyldhoude skoarstienmantel, dêr't de iepening fan ôfsletten wie mei trije platen fan donker stoart. Koe men de keamer moai neame, de meubels wiene de banale kant neist. Ik g'yng op it bêd sitten.
Ik leau, ik wie hast oan it biswimen ta. Ik wie suf en slûch, it bloed sloech forheftich oan myn sliepen. En fannijs kaem oer my dy frjemde sensaesje, dy't ik yn 'e trein al field hie, mar diskear buorrele der kalmte en stilte troch omheech, of leaver: dy biweging, dy ynlikheit dy't syn weagen útwreide oant yn frede en stilte. Sa, wurdt der sein, fiele guon lju har sésykte jitte as it skip al yn 'e haven leit.
Noch ien kear fielde ik eat driigjends tichterby kommen, as in reuzefûgel dy't stadich om my hinne swonk. Ik forbylde my dat it skaed fan syn wjokken him ôftekene yn 'e djipten fan 'e greate spegel boppe de hurd en heech by de muorren lâns glied. Doe krige ik foar my hoe't ik de ûn- | |
| |
bikende stêd trochroun wie: lyk as yn in dream, lyk as wie ik meifierd fan in geheimsinnige han. Wrychtich, ik hie nimmen nei de wei freegje hoegd. Linkendewei fielde ik hoe't myn holle swierder waerd. Ik joech my del en rekke yn 'e sliep.
Ik waerd wekker fan 'e kjeld. Myn iiskâlde fuotten fielden as stikken lead. Ik prústte, wreau my de eagen út en gyng oerein. Ik seach op myn horloazje dat it oer achten wie, hege tiid foar it jounsiten. Nei't ik myn hannen wosken hie en myn klean en hier boarstele, gyng' ik nei ûnderen. De tsjinstfaem wiisde my de ytseal. Ik gyng der yn. Ik wie de iennichste.
It wie in greate seal mei in lambrisearing' yn 't rounom, in romte folle langer as breed. De gielige panielen hiene yn 'e midden slingers fan forguldene, skurve blommen. Hjirsanne wie ek in mânske skoarstien en dêrboppe in ûnbidigen spegel, dy't greate plakken tsjuster wjerkeatste, hwant alhoewol't der in ynoarme krystallen kroan oan it plafond hong, wie der oars net op as in lyts lampke, apart foar my, ticht by in tafel yn in hoeke. Bihalven de tafels en stuollen wie der neat as in âld buffet, grif kocht op in boereboelguod, dêr't se itenspannen yn libbene kleuren op to pronk set hiene. De iennichste forsiering bistie út 'e gaffelhoarnen fan harten oan wjerskanten fan 'e spegel.
Der barnde in fjûr yn 'e blauwe hurd foar de skoarstien: skynsels gluorren read efter de micaplaetsjes en, hwat nofliker wie, men fielde hoe't de waermte de dampens en kjeld yn 'e atmosfear baes waerd. Ik joech my rêstich del by it taffeltsje dat foar my ornearre wie net fier fan 'e hurd ôf, en wachte.
De ûnderdielen fan it miel kamen stadich mei lange tuskenskoften. Ik hie in krante iepenteard, al hie ik net folle sin oan lêzen. Mar hwat soe men oars ek al dwaen, nou't it oangripend barren dat ik forwachte net kaem? Ik bigoun mei in artikel oer de tiid fan sinne en stjerren, ien fan dy heal-wittenskiplike stúdzjes dy't jin in protte nijsgjirrige ûntdekkingen. fordútse en dy't men lêst sûnder der folle fan to leauwen, mar altyd mei nocht. Ik moat noch al djip yn dat stik wei west hawwe, hwant doe't ik de holle optilde, fornaem ik dat der in lampe opstutsen wie lyk as mines en dat twa minsken de seal ynkommen wiene en sitten gyngen by de tafel oan 'e oare kant de skoarstien.
In man en in frou. De man wie sa'n 25 jier, it frouminske
| |
| |
miskien 18. Hy great, foars, ljocht fan hier. Hja lyts, fyn, swart fan hier. Hy like gjin boer en ek gjin boarger, mar san bytsje tuskenbeiden. Hja wie dochter fan bigoedige lju, in studinte grif.
Ik seach dat allegearre by de earste eachopslach. Ik hearde harren sitten gean. Ik bearde dat ik krantlies, mar hommels heakken myn tinzen fêst oan dy beide wêzens, as hie har forskinen it greate barren west, dat my troch de geast spûke. Hja seine net folle en as hja hwat seine, dan wie it sa súntsjes dat ik der neat fan forstie. Miskien wiene hja fan 't stik rekke troch it bywêzen fan dy frjemde sa tichteby. Dochs fornaem ik op g'eheimsinnige wize dat hja yn ûnstjûr wiene troch hwat oars en dat myn bywêzichheit harren folslein kâld liet.
Beide wiene it kreaze jongelju, alhoewol hy roun der fan datoangeande net bot út. Mar hja wie fan in útsûnderlike tsjeppens, dat it like my ta, hie men har ienris sjoen, dan koe men har net wer by jin wei krije. Omdôch bisocht ik de oarsaek dêrfan to finen. De djippe eagen diene it net, noch it krol hier, earder donker kastanjebrún as swart, net de lippen dy't in bytsje smel wiene, net de biweechlike eachslidden en ek net de linige skouders; de trekkens fan it gesicht wiene regelmjittich, de linen fan it lichem ek. As ik my der goed ynjow, dan leau ik, it wie net sa lyk de foarm fan it wêzen as wol de glâns dêrfan, teken fan wjerskyn fan in ynwindige gloede.
Hja hiene inoar leaf, dat wie dúdlik. Hja seagen inoar faek yn 'e eagen, op in noch al binijde wize en, like my ta, in bytsje bang, as fregen se har ôf oft se net dreamden. Sa nou en dan seine hja hwat tsjin inoar dêr't se om glimkje moasten. Sûnder mis dingen dy't net folle om 'e hakken hiene. Yn har eagen lies men blidens en drôvens en, by it fanke binammen, in djippe eangst.
Hja bleauwen net lang by de tafel en forlieten al ridlik g'au de seal sûnder my acht to slaen. Ik hearde har de treppens opgean, har stappen klonken hol troch it greate, swijende en holle hûs.
In skoftke neitiid gyng ik ek oerein.
***
De oare deis wie it moai waer, in frisse wyn boarte mei wite, roune wolkjes oan 'e blauwe loft. Ut 'e finsters fan
| |
| |
myn keamer wei, dy't útseagen op 'e tún fan it hotel, seach ik de lânnen en de spits fan in tsjerketoer tusken de beammen efter in ûnúteachbere rige fan hagen.
Mei de nacht wie dy frjemde opstiging, dy't my de foarrige deis oankommen wie, saksearre. Nou, mei de sinne der by dy't de lêste dizen fan myn nachtmerje forjage - hwant in nachtmerje wie it, ek al wie ik klear wekker - bifoun ik it hotel, dat foartiid sa geheimsinnich west hie, suver fleurich en blier. It sinneljocht aeike oer it plafond fan 'e keamer krekt op it plak dêr't twa kalken ingeltsjes in bosk blommen beethâldden. Ynienen moast ik tinke oan it swiersettich pear fan de deis tofoaren. Dy hiene ek grif allinne bistien yn myn nachtmerje.
De toer dy't ik út myn finster wei seach, wiisde it doarp oan fan myn freon, dy't ik hjoed opsykje soe en om hwa't ik yn dit hotel oernachte hie. Doe't ik nei ûnderen gyng om to iten, frege ik de tsjinstfaem hoe let der in bus ried dy kant út. Net foar alven, sei hja. It wie healwei tsienen. Ik bisleat om rinnende to gean.
De wei roun by in feart lâns dêr't sa't my talike, al gâns jierren gjin skipfeart west hie, hwant hy wie oergroeid mei reid en snilen. Jonge popelieren, suver sûnder blêd al, foarmen in leane by de útgong fan 'e stêd. It wetter lei flak en wjerspegele de wâl en de wolkens, mar fierderop, tichteby de slûs, wiene lytse weachjes en sels skûmkoppen. De lânnen leine der forlitten hinne.
Letter makken de wei en de feart in bocht fan it doarp ôf, dêr't ik de toer iderkearen fan seach boppe de kym. It like my ta dat der in paed rjocht op myn doel oan roun. Ik joech my dy kant op, mar fornaem al gau, ik hie my forsind. It paed, fol swarte dridze, roun smel tusken twa tichte sombere hagen troch allinne nei in boerepleats ta. Ik hearde al in houn oangean en oan syn keatling hoarten. Lykwols roun ik troch yn 'e hope immen tsjin to kommen dy't my de rjochte wei wize koe.
Ik bleau forheard stean, doe't ik yn pleats fan in boerespul, in kastiel foun, wol heal útsloerd, mar dochs noch moai. De hege gevel mei twa fordjippings riisde omheech út in modderpoel dy't by âlds faeks in tún west hie, mar dy't nou brûkt waerd as foarplein.
In frommis die in finster iepen en ik frege har de wei. Hja antwurde net, mar suver tagelyk sprong in lyts jonkje mei tige ljocht hier út in doar to foarskyn en bea út namme
| |
| |
fan syn mem freonlik oan my nei it doarp to bringen.
Ik naem it tankber oan. Wy setten dwers troch de lânnen hinne. It hûs fan myn freon, fortelde myn paedwizer, stie oan diskant it doarp. Ik kaem dêr tsjin alven oan.
Myn freon wie in man fan koart postuer, dy't mar ien forsin makke hie yn syn libben, nammentlik dat er de stúdzje folge hie oan de Skoalle foar Skipsdokter. Hy koe g'jin foet op in skip sette, itsij mei moai of mei min waer, of hy rekke út stel. Hy hie him weromlutsen yn dit doarp, yn in hûs dat eartiids fan syn âlden west hie, net om dêr arts to wêzen, mar om him dêr út to lizzen op syn tún en syn boeken. Hy skreau my sahwat ien kear yn it fearnsjier en hie yn syn brieven oars gjin praet as oer syn blommen en syn lektuer. Ut en troch krige ik, dy't altyd yn de iene of oare greate stêd forkearde, fan him in sûnderling boadskip. Ik moast dan de siedwinkels en biblioteken ôfrinne op 'e siik nei in seldsume plant of in ûnfynber tydskrift. En ik gyng oeral foar in nuverenien.
Lykwols, al skreauwen wy inoar gauris, wy hiene inoar yn jierren net sjoen. Lichtwol yn tweintich jier net. Dat siet him net oan myn freon, hwant dy noege my yn hast alle brieven út en brocht my myn ûnthjit yn 't sin syn hûs en syn tún to bisjen en him en syn frou oer de heap hinne. Ik hie kâns sjoen moannenlang yn fiere lânnen troch to bringen, mar nea wie it my slagge my in dei frij to meitsjen en biwiis him dy lytse freonetsjinst.
Myn lytse gids brocht my foar in lang, plat hûs, midden yn in tún mei muorren der omhinne. Ik loek oan in koperen ring' dy't in skiltsje tingelje liet djip yn it hûs.
Myn freon die my sels iepen en opslach joech er my to hâlden, dat ik de winter ôfwachte hie om him op to sykjen.
‘Krekt om distiid,’ sei er, ‘kin ik dy neat sjen litte. Hwerom bist net yn Maeimoanne kommen of yn Augustus, lyk ast tasein hiest?’
Ik seach him oan. Hy wie noch krektlyk as ik him kend hie, amper âlder wurden, syn hier waerd justjes griis oan 'e sliepen.
Al hie er dan neat om my sjen to litten, dat naem net wei, wy bleauwen oant healwei ienen ta oan 't plantebisjen, hy pratend en ik harkjend of kwânskwiis harkjend om't ik to wurch wie foar syn útlizzerij. It wie gâns in lape tún en ik moat sizze, hy wie mei soarch ûnderhâlden, it wie in soarte fan botanyske tún: rjochthoekige blombêdden mei
| |
| |
mispelbeammen en reseda's en wit ik hwat by de kanten lâns en mei foege paedtsjes fan grint. Mar hjir ûntbrieken de rare buordtsjes mei de Latynske nammen. Myn freon soe op sa'n trochsichtich bihelp delsjoen hawwe: hy hie alle nammen yn 'e holle.
In greate frede hearske yn it hûs en yn 'e tún. Miskien wie dat jimmeroan wol sa. Mar ik koe it net helpe dat ik dy frede healwiis foun, in frede dy't net einleas wie en net soun, - hwerom dat wist ik net; it lei my mar sa by, - in frede fol ûnrêst, sa to sizzen lyk as fan in tsjerkhôf. It lei him allinne oan 'e rook fan 'e seldsume planten dy't op my ynwurken, ornearre ik. Dat naem net wei, ik sloech myn freon skerp acht, sa't er bûgd stie oer in gerske of in strûwel, om op syn wêzen it spoar to sykjen fan ûnrêst, fan dy ûnrêst dy't ik hingjen fielde yn 'e loft om my hinne, yn 'e groun, yn 'e stiennen, yn 'e keale tûken fan 'e beammen, dy't lykwols ûnforweechlik tsjin de himel stiene.
De kokenfaem rôp ús doe't wy alhiel efter yn 'e tún wiene. Stadich stiek myn freon op it hûs oan en ik folge him. Mear as ienris bleau er noch stean om my hwat to fortellen oer de iene of oare plant, om in tûkje ôf to snijen of om in liedstôk rjocht to bûgen. It like my ta dat der hwat mear wie as syn soarch foar de tún en syn winsk my dy sjen to litten, dat him bûtendoar hâldde.
Doe't wy yn 'e keamer kamen, seach er fuortdaliks nei de tafel dy't foar trije persoanen réskikt stie. En op syn antlit murk ik in binijdens en in wjeraksel, alhoewol't dat net langer as in tel duorre.
‘Myn frou sil sa daliks wol komme,’ sei er.
En hy stelde my út salang yn in earmstoel sitten to gean tichte by de skoarstien.
It wie in g'eryflike keamer dêr't wy sieten. Oan 'e túnkant hiene se dúdlikerwize de âlde finsters forbrede en der bleau om sa to sizzen mar ien greate iepening oer, lang en leech fan 'e iene ein nei de oare. De muorren hiene in bitimmering fan heldere kleur, tige seldsum op it boerelân; de soudersbalken wiene wyt opferve en op 'e houten flier lei in kleed ek helder fan kleur, ljochtgriis mei blommen yn grille kleuren, read, grien en giel. De meubels wiene rjochtoarsom tryst en der wiene net folle yn forhâlding ta de greatte fan it fortrek: in foech buffet, in bysettaffeltsje, stuollen, in kiste en in tafel fan tuskenbeiden greatens, dy't nou dutsen wie foar it iten. Der hongen gjin skilderijen,
| |
| |
neat as âlde pannen fan wyt ierdewurk, swier opgnist yn reliëf mei blommen en fruchten; rounom stie it der fol mei, op it buffet, op it taffeltsje, op 'e brede richels boppe de doarren. Greate houtblokken knapten midden yn 'e hurd ûnder de skoarstienmantel dy't twa pilasters hie yn 'e foarm fan brûnzen draken.
De kokenfaem brocht in greate soppanne yn. It sop wie sa gleon dat hja hie in handoek nedich om de earen beet to hâlden. Doe't hja de panne op 'e tafel set hie, seach hja om har hinne, ek al binijd en sûnder writen to dwaen har binijdens to forbergjen.
‘Is mefrou der noch net ôf?’ frege hja.
‘Warskôg'je har efkes’, sei myn freon hwat wrantelich.
Op datselde stuit gyng der in doar op efter yn 'e keamer. In lyts frouspersoan mei ljocht hier ûnder in soarte fan mantilla fan swarte kant, kaem der yn, lynjend op in stôk mei in sulveren knop. Hja hie in wide jurk fan swart lekken oan, in swarte sjael om 'e skouders en hege swarte sloffen oan 'e fuotten.
Hja kaem op my ta. Yn har fyn en ronfelich antlit skitteren twa djippe swarte eagen, dy't amper útdôve wiene troch de jierren, tige biweechlik, fol ienfâld en goedens.
‘Myn man,’ sei hja, ‘hat it faek oer Jo, dat it stiet my oan mei Jo yn 'e kunde to kommen. Nim my net kwea dat ik net daliks ûnder kommen bin, doe't Jo oankamen. Ik wie fan 'e moarn hwat út stel....’
In biwyske fan in glimke swime har om 'e lippen doe't hja bigoun to praten, mar by de lêste wurden seach hja har man oan en it glimke foroare yn in trek fan ûngerêstens. It gyng my oan, doe't ik dy rêdde wikseling opmurk: hwant wylst hja har wer nei my takearde, frege hja my freonlik om by tafel to skikken. Hja liet de sjael oer it bekling fan 'e stoel falle, skepte it sop op en sei:
‘Hjir yn it boerelân ite wy sels middeis sop. Dat is gjin min iten yn 'e winter, sjoch!’
Ik wie der nou wis fan dat der yn dit hûs eat bard wie dat dizze twa minsken, myn freon likegoed as syn frou, yn binaudheit brocht hie, eat dat hja foar my net wêze woene. Under it miel waerd it my mei de minút dúdliker, dat hja de swiere soarch dy't har op 'e siel woech, bisochten foar my forburgen to hâlden. Myn freon praette oer my, oer ús libben fan eartiids doe't wy studint wiene; hy forhelle sterke stikken dy't er har sûnder mis al gâns kearen forteld hie,
| |
| |
frege my fan alles oer mysels, oer âlde freonen, dêr't ik neat mear fan wiste as allinnich de nammen. In forlechje en oars neat om net oer oare dingen prate to hoegen, oer dy dingen dêr't hja, dêr wie ik wis fan, oer praet hiene as ik der net by west hie. Hja sei net folle en iet noch minder, mar trune ús oan om ta to iten en to drinken. Hja hie de sjael wer om 'e skouders lutsen en rydboske bytiden, towyl de keamer suver to waerm wie troch it houtfjûr dat knettere en helder oplôge.
Doe't it miel der ta siet, gyng hja oerein.
‘Ik gean efkes lizzen,’ sei hja.
Myn freon en ik bleauwen efter en beide sûgden wy reekwolkens út ús pipen by ús kop kofje. Hy swei en ik ek. In kearmannich bisocht ik it petear wer oan 'e gong to krijen, mar it slagge my net. Myn freon syn tinzen wiene fier by my wei yn in lân dêr't ik wis net it rjocht hie him to folgjen. Nettsjinsteande ús freonskip wie der tusken ús yn al dy jierren fan byinoar wei wêzen in muorre fan ûnderfinings en fan ûnbikende tinkwrâlden opriisd, dy't wy net yn ien dei sljochtsje koene.
‘Wy sille efkes traepje as it dy goed is,’ sei er wylst er de kop fan syn pipe leechkloppe tsjin it haelizer. Krekt op dat stuit hearden wy reindrippen tsjin de glêzen tikjen. De hiele loft sette ticht mei leechhingjende wolkens. Mei gauwens gyng' it op in reinen, kalm, evenredich, kâld en ûnmeilydsum en dat liet de dakken glimme en makke de gevels noch tryster en ferve de paden griis, foarme op 'e groun lytse eilantsjes dy't daliks ûnderrounen, makke de stammen fan 'e beammen swart en joech in kromke grienens oan 'e blêdden, dy't noch tige inkeld oan 'e úteinen fan 'e tûken sieten. In mosk fleach de tún troch, swier as in stik lead.
‘Wy kinne better noch ris opstekke,’ sei myn freon, ‘en de boeken ris bisjen.’
Hy liet my syn studearkeamer sjen, in bihindich fortrek mei rigen boeken oan boppen ta dêr't de muorren efter weiwaerden. Der wiene âlde boeken by, de measten wiene út 'e 18e en 19e ieu, forsierd mei kopergravueres fan dieren en planten; hja sprieken fan wûnderlike kunstfeardichheit en great geduld by de graveurs, mar liken in bytsje bernlik by de fotografyske reproduksjes fan hjoed-de-dei. Neffens myn freon - elk hat in sin by hwat op dizze ierde - wiene de biologen fan foarhinne mei har soun forstân as liedsman,
| |
| |
tichter by de wierheit as ús gelearden mei har hiele útris. En doe't er my syn bitinken útlei, kaem der wer praet oan him en wy slieten sa in freedsume ûre sûnder in oar lûd as fan syn stimme, it knisterjen fan boeken dy't iependien, trochblêdde en wer tichtslein waerden, it slaen fan 'e brûnzen pendule op 'e skoarstienmantel en bûtendoar it rûzjen fan 'e rein, ûnderbrutsen troch in wynskuor, dy't him like gau wer deljoech.
It waerd al gau wer tiid foar my om de bus to heljen op it doarpsplein. Ear't ik fuortgie bea myn freon my noch in kop thé oan.
‘Ik bin bang,’ sei er, ‘dat myn frou net ûnder komme kin om ôfskie fan dy to nimmen.’
‘Skeelt har faek hwat?’ frege ik.
‘Noch al, ja.’ Hy wifke in tel, doe forfette er:
‘Dou hast grif wol fornommen, dat hja net op har dré wie. Hja makket har altyd ûngerêst om dingen fan neat. Us dochter is juster fuortgien, in dei nei de famylje ta en hja is noch net werom. En al siz ik ek hûndert kear dat der gjin reden is om yn noed to sitten, hja koe fannacht gjin wink yn 'e eagen krije en bringt har tiid tonein mei wachtsjen. Meitsje steat dat hja op 't heden by it finster op har keamer sit en de wei úteaget.’
‘Is jimme dochter dan noch yn 'e hûs?’ frege ik. It die my nij, hwant de moarns doe't ik nei soan en dochter fornommen hie, wie my sein wurden dat hja om utens studearre.
‘Ja,’ sei er.
En ik merkbiet op syn antlit de tekens fan yn noed sitten, dy't ik fan to foaren ek opmurken hie. Hy wifke noch effen, doe liet er my in portret sjen dat heal yn in hoeke forside stie op it bysettaffeltsje en sei:
‘Dat is myn dochter. Tinkt dy ek net, dat hja op har mem liket?’
***
Ik haw nea in moard dien yn myn libben, mar nea lyk as doe haw ik field hwat it wêze moat in misdiediger to wêzen. Lyk as doe yn dy bus dy't my meinaem fier fan it doarp fan myn freon.
Doe't ik it portret seach hie ik opslach it fanke werom kend, dat ik de foarrige deis yn it hotel sjoen hie by it
| |
| |
jounsmiel. En ik hie my stil hâlden. Ik wie by dy heit weigien dy't sa yn noed siet - ik joech my der op dit pas rekkenskip fan - oant yn it djipst fan syn wêzen. Ik hie dy mem, lyts fyn silhouet, siik en huverjend, mei har sear efter har finster sitte litten, dêr't hja de wei siet út to digerjen, wylst ik mei ien wurd....
Né, dat wurd soe ommers de hope yn twa herten ûtdôve hawwe. ‘De dei trochbringe by famylje?’ Ut dy leagen wie dy fleach fan ûnrêst fuortkommen - ik praet lyk as theosofen en spiritisten - dy't my yn 'e trein yn 'e bisnijing naem en dy't slimmeroan waerd nei't ik tichter by hûs kaem. Miskien hie ik ûnforskillich bleaun as it midden yn 'e simmer west hie. Ik hie dan in freedsum hûs troffen en rêstige minsken en ik hie jaloersk west op har frede, en myn freon hie net yn 't forlied kommen my dat portret sjen to litten, noch om my hwat to fortellen, my dy't sa'n bytsje weromsein hie. En ik wie dan fleurich ôfset en foarbygien fan al dy smerten lyk as in bline fan in tafriel foarbyg'iet. Mar dy tryste dagen, dat leechhingjende swurk, dy dampens makken de heimige sielekrêften towekker.
Ik hie earlik west as ik myn freon forteld hie, tige klear en sûnder falske efterhâldenens: ‘Ik wit hwer't dyn dochter justerjoun sitten hat’. Ik hie bang west. En binammen wie it my yn 'e wei dat ik mear forheard wie oer dy macht fan foartsjirmerij as dat ik yn noed siet oer myn ûnearlik stilswijen.
Omdôch hâldde ik mysels iderkearen wer foar dat ik forstânnich west hie en dat it nou myn plicht wie ûndersiik to dwaen yn it hotel.... Miskien wiene dy jongelju der noch.
Mar dy jouns siet ik allinnich by de tafel, en hoe't ik ek omhingjen bleau, al piipsmokend nei it dessert, der kaem neat.
‘Is der joun oars gjinien?’ frege ik de faem dy't de tafel ôfrêdde. ‘Binne dy beide jongelju dy't hjir juster wiene al wer fuort?’
‘Ik wit it net,’ sei hja, de eagen strak en wiid iepen as fan in idioat.
Doe't ik op myn keamer kaem, gyng ik fuortdaliks op bêd en foel yn 'e sliep.
Midden yn 'e nacht waerd ik mei in skok wekker. It wie my krekt, as hie der immen op myn doar kloppe. Ik harke. De wyn dy't sûnt de foarrige deis ta de joun út ûnlijich
| |
| |
blaesd hie, rûsde nou en gûlde oer de dakken, liet de blinen klepperje, skuorde de dakpannen fan laei los dy't op 'e goaten delglieden en mei in klinkend gewelt op 'e strjitte oan digg'els foelen. It wetter skolpere yn in delgoate en, boppe it trelit út, allerwegen de lûden hast smoarend, wie dêr de machtige stimme fan 'e rein, en noch oare stimmen, swak, ûnmerkber, minsklik, - ierdsk of himelsk, ik wit it net - dy't gûlden.
(Oersetting yn it Frânsk Roje Ar Gelleg; oersetting yn it Frysk Anne Wadman.)
| |
Roparz Hemon.
Is berne yn Brest yn 1900. Studearre oan ûnderskate universiteiten yn Ingelân; Dútsklân en Frankryk. Loek de oandacht fan it Bretonsk-sprekkend publyk troch de publikaesje, yn 1925, fan it tydskrift ‘Gwalarn’ dat in folsleine fornijing fan de Bretonske litteratuer bitsjutte en in almeugende opdriuw joech oan de kulturele striid. Strider foar de Bretonske tael, nat er grammatica's skreaun, artikels oer de útspraek, wurdboeken, berneboeken, hat er útjeften forsoarge, moderne ûnderwiismethoaden ynfierd yn Bretagne; en boppe al hat er fan 1925 oant 1944 de tige wichtige funksjes hawn fan útjower-direkteur, redakteur en redaksjeskriuwer fan ‘Gwalarn’ en fan 1941 oant '44 it populaire wykblêd ‘Arvor’ útjown, dêr't er al syn jild en syn wurkkrêft oan joech. As skriuwer hat er de Bretonske litteratuer forrike mei novellen, dêr't in part fan samle is yn boekfoarm yn 1942, mei toanielstikken fan in greate suverheit en ienfâld, mei romans, dêr't de forneamde satyre ‘Monsieur Bimbochet’ ien fan is, en mei treflike gedichten: it bikendste dêrfan ‘Pirc'hirin ar Mor’ (‘De Pylgrim fan de Sé’) sil in masterstik bliuwe yn de Bretonske dichtkunst.
Doe't nei 1944 de Frânske autoriteiten bisochten de Bretonske biweging to liquidearjen en plat to slaen, setten hja Roparz Hemon, as slachtoffer útkeazen, finzen yn Rennes. Mar mei gauwens waerd de finzene in symboal: de regelrjochte tuskenkomst fan persoanen út Wales, Skotlân en Ierlân, dêr't ek de ex-presidint fan Ierlân by wie, (de rjochtbank forbea by it forhoar it foarlêzen fan harren bitsjûgingen en protestbrieven) rêdde de skriuwer: 30 Maeije 1946 waerd er frijlitten nei 13 moanne finzenisskip.
Roparz Hemon wennet nou yn Dublin, dêr't er Bretonsk docearret oan it ‘Ynstitút foar Heger Keltysk Underwiis’.
PIERRE DENIS.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd