De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 125]

Krityk yn it koart.
Abortive poezij.

G.Tsj. Kooistra, Mem. Sonnetten. T. Wever, Frentsjer.

Der is gjin mis op, dat dizze 24 sonnetten, artistyk mishipt as hja wêze meije, ûntstien binne út in earlike ûntroering, út in oprjochte oandrift. Dat jowt se in biskate wearde en in biskate ûnoantaestberens op net-poëtysk, mar suver muisklik terrein, dy't my huverich meitsje fan détailkrityk. It mês sette yn dizze fersen bitsjut foar in kritikus: it mês sette yn in stik libben fleis. Ik wol dizze útjefte dan ek earst en meast ôfwize op prinsipiële grounen. Dizze fersen binne ûntstien út in to persoanlike, to direkte ûntroering, of leaver: hja binne yn in to persoanlike en direkte ûntroering hingjen bleaun, om útjefte yn it iepenbier to rjochtfeardigjen. Hie dit in boekje-foar-in-mannich-freonen west, hie it net op myn skriuwtafel bidarre yn syn dúdlike hoedanichheit fan resinsje-exemplaer, hie ik it net yn boekhannels lizzen sjoen ûnder allemans each, - ik soe der net oan tocht hawwe it to bisprekken.

Mar nou't op dizze wize hwat oars net wêze meijen hie as in persoanlik oantinken, in persoanlike gemoedsútstoarting, steld wurdt as in publike kulturele died, dat bitsjut: as in died mei konsekwinsjes, fergje dizze fersen op in konfrontaesje mei it artistyk gewisse fan de kritikus en sette hja him mei-iens foar in probleem: dat fan de forhâlding tusken it ûntroeringsmomint en it ‘kréatyf momint’. Marsman hat ris de wearde fan Slauerhoff syn útsûnderlik dichtwurk forklearre út in duorjende striid tusken de passive, tsjinakseljende ûndergroun fan dichters natuer, dy't op 'e forneatiging rjochte is en fan gjin foarmwurding witte wol, en it foarmjend kréatyf bigjinsel, dat de natuerlike stoflikheit omfoarmje, forwêzenlikje wol ta de heger oarder fan it fers. Hy forklearret de poëtyske krêft fan Slauerhoff syn kréatyf formogen út de krêft fan syn tsjinakseljende natuer. Just dy lêste lit ús sjen hoe sterk as it skeppend formogen by Slauerhoff wêze moatten hat.

Sûnder nou al to opsetlik de hear Kooistra mei (yn syn eagen faeks wakker forspijbere) dichters as Slauerhoff to kompromittearjen, soe men dochs fêststelle kinne, dat it by Kooistra krekt oarsom is: by him twingt de natuer har leidich en wjerstânleas op oan de kréative macht, dy't der gjin wei mei wit, dy't der mar hwat fan makket, dy't it net oan kin. By Slauerhoff forset elk fers him tsjin syn berte, by Kooistra forsearret it fers syn eigen berte, kin it sels gjin medyske help ôfwachtsje. Dêrfandinne dat dizze fersen, al bisykje hja har it ôfroune klaed fan it sonnet om to hingjen, stik foar stik yn it abortive, it foetale stadium hingjen bliuwe. Hja binne stykjen bleaun yn it ûntroeringsmomint, net útkristallisearre ta in produkt fan heger wêzenlikheit. Hja binne foetus bleaun en net útgroeid ta dichterlike homines sapientes. De sonnetfoarm jowt har dêrby it oansicht fan in foetus mei in bril op.

De skriuwer fan dizze gedichten hat, om it hiel ienfâldich, mar

[p. 126]

wol dúdlik to sizzen, to folle fan syn mem hâlden, om har en syn leafde yn dichtfoarm stal jaen to kinnen. Hwant foar dat staljaen is nettsjinsteande alles in objektivearring, in soarte fan distânsje nedich. Allinnich yn it primityf-magyske soene lâns dizze wei fersen fan skientme ûntstean kinne: yn in folslein primityf-magyske identifikaesje mei de mem-figuer. Mar om dy identifikaesje ta stân to bringen sjit it dichterlik formogen fan de hear Kooistra to koart. Dizze leafde is net magysk, en de gedichten lizze dus bûten it magyske, yn it reedlik-forantwurdzjende flak. En dan hat dizze leafde gjin tsjinwicht yn in krityske distânsje eventuëel in soarte fan haetgefoel-tagelyk om har yn it yntellektuële to forwêzenlikjen. It komt by einsluten del op in foar it magyske to folle en foar it yntellektuële to min oan kulturele pretinsjes. Dat hwat it psychologysk aspect oangiet. Yn it poëtyske: in sonnet leit qualitate qua bûten it magyske, mar it freget ek mear artistyk gewisse as dêr't de dichter Kooistra baes oer is.

Dêrom hawwe dizze gedichten allinne wearde foar de dichter sels en foar in mannich oaren, dy't it net om 'e poëzij en net om harsels, mar om 'e útsprutsen leafde giet, en dy't mei in foetael ûntroeringsproses tofreden binne.

Ik soe minlike graech ris witte wolle hoe't immen as Kooistra tinkt oer dat fers fan Willem Elsschot: ‘Moeder’. Foar ien sa'n fers jow ik tûzen sonnetten à la Kooistra kadeau. Mar dêr is dan ek de distânsje dy't de leafde artistyk forantwurdzje kin. Oan 'e artistike needsaek fan de fersen fan Kooistra sil ik leauwe, as er fan syn mem sizze kin, lykas Elsschot:

‘Ik zie uw knoken door uw kaken steken
en diep uw oogen in het hoofd gedrongen.
En ik ben gansch ontroerd en kan niet spreken
wanneer gij zegt: ‘kom zit aan tafel jongen’.

Mar faeks achtet de hear Kooistra dit gjin leafde, en dus ek...... gjin poëzij. En dan is in petear tusken him en my net mooglik.

ANNE WADMAN.