De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 90]

Kronyk fan it proaza.
M.J. de Haan:
Fryske bernelektuer.

Inne de Jong, ‘Nije Aventûren fan de Jonges fan Gaesterlân’. Mei tekeningen fan Pier Feddema. Brandenburgh en Co., Snits, 1950.

Lyk as de titel al oanjowt, dit boek is in fuortsetting. It lei wol yn 'e reden, dat Inne de Jong syn ‘Jonges fan Gaesterlân’ nochris forfetsje soe. Net, omdat it earste der sa goed ynfallen wie - dizze skriuwer kin it gefaer fan sokken oantrún kleardernôch sjen -, ek net yn it foarste plak om't Fryslân sa'n forlet hat fan goede bernelektuer, mar it genre dêr't dizze boeken ta hearre, ferget wol hast de hiele jiergong: Yn it earste diel joech de skriuwer ús it Gaesterlânske jongeslibben yn 'e maitiid en by 't simmer, dit twade is wijd oan hjerst en winter.

Earst hwat oer dit genre, it berneboek dat yn 't foarste plak in jier bernelibben werjowt, dêr't bern dus de haedrol yn spylje en hweryn it libben, as ut berne-eagen wei sjoen, biskreaun wurdt.

It sil wol binammen Jan Ligthart syn ynfloed west hawwe, dat dit soarte yn Nederlân sa'n greaten opgong makke hat en dat ek de Fryske berneliteratuer al tige dy kant út wiist. Dat hoecht gjinien nij to dwaen, bern fan de legere skoallejierren leit dit soarte wol.

Dochs wurdt it tiid, ek yn Fryslân, to warskôgjen foar it jimmer weromfallen yn dizze fuotleasten. Net allinne, om't men sels fan it goede to folle krije kin, mar hoe licht bilânje wy sa by al dy - och sa aerdich skreaune - jonges - en famkesboeken - de lêste net to min - dêr't sels de bern nei forrin fan tiid mislik fan wurde.

Binammen ús opslûpen jongfolk hat forlet fan wurk dat djipper taest en dus it bernelibben net mear yn it sintrom set.

Just om't Inne de Jong syn boek sa goed is, hat it doel tsjin it soarte to warskôgjen en de Fryske skriuwers dy't ús bern hwat jaen wolle, to rieden: Siikje it nou ris net yn neifolging, gean yn oare wei, en nim jim to wacht foar it to bernlike, dat gau op berneftigens útrint.

Lit ús lykwols op it stik prate: Dit jongeslibben - dêr't

[p. 91]

ek wolris famkes oanpart yn hawwe - spilet him ôf yn de krite dy't de skriuwer syn leafde hat, it Gaesterlân fan syn jongesjierren, as idéalisearre neitins sjoen. As ûndertoan hat it dus de ûnwennigens dêr't alle literatuer út ûntstiet. Dêrtroch stiket it in moai ein út boppe gâns skriuwerij dy't as berneliteratuer oan 'e merk brocht wurdt. De leafde foar groun en minsken, ja foar alle skepsel oan dit formidden boun, tilt dit boek omheech, al is it dan ek lang net altiten ta itselde niveau.

It bêste is wol it forhael oer Springer, de rébok. Hat de skriuwer dit sels ek sa field en dêrom just Springer op de bân ôfprintsje litten? - Spitich dat de tekening hjir wol hwat skealik ôfstekt by de tekst. Mar yn dizze episoade binne dan ek twa Fryske dichters oan it wurd. Yn 't foarste plak D.A. Tamminga, sûnder hwaens ‘It Hart’ dit fragmint net skreaun wêze soe. Is Inne de Jong syn fortsjinste der lytser om? Né, greater! Hwant dizze biynfloeding oer en wer makket literatuer ta kultuer. Hjir is in dichterlike paraphrase jown dy't oandocht as in mânske greep om ús jongfolk tichter nei in juwiel fan Fryske dichtkunst ta to heljen.

Dêrby is it de skriuwer slagge it forbân mei it forhael to biwarjen en de helten fan dit boek in folslein yn it ramt passende, biskieden - en dochs biskiedende - rol spylje to litten. Berneliteratuer op syn alderbêst.

Ek de natûrbiskriuwing stiet yn dit fragmint op syn plak: de natûr spilet mei. Sa goed de mjitte hâlde docht de skriuwer net altiten; syn leafde foar de Gaesterlânske natûr springt wolris út 'e bân.

Leafde is gefaerlik. Ek yn oar opsicht laet dy de skriuwer wolris op nuodlik paed. Skriuwend út in idéalisearre neitins wei bilânnet men licht yn de hwat al to njuete idylle. Binammen de berneskriuwer is hjir faei en wol nammersto slimmer nei't er syn paedagogyske gewisse meisprekke lit.

Wis, bern en folwoechsenen meije har lekken en brekken hawwe, mar it moat net to slim wurde en yn elts gefal oan de ein dochs torjochte komme. De tragyk fan it minsklik libben bliuwt foar in berneboek in bihyplik gefal.

Yn dizze ‘Nije Aventûren’ koe de skriuwer, doe't er de klysterfangerij as stik folklore net misse woe, der min foar wei. Men kin net oars sizze as dat er him der knap útrêdt. Dit is gjin lyts komplimint!

Dêr stiet lykwols foar oer, dat it idyllyske wol ris to-

[p. 92]

folle oerhearsket en nei it sentimentele útskaeit. Ik neam b.g. it mei-inoar sjong'en fan Hartman en Getsje.

Is ek it Krystfeest net tofolle yn in sentimentele sfear set om noch tsjûgenis fan de wierheit to wêzen? Yn de bernelektuer wurdt, just as men op sokke groun komt, slim sûndige, In skriuwer mei in forantwurdlikheitsfielen as yn dit boek ta utering komt, mei men derop fergje, dat er op dit iis net útglydt.

Wy stelle de saek sa skerp, just om't wy hjir mei in berneboek to krijen hawwe, dêr't flyt op dien is. Dat blykt ek út 'e styl.

As yn haedstik XI Springer, de rébok, yn keninklike feart troch Gaesterlân dounset, dan fiert de skriuwer ús yn it rythme fan syn styl mei, greiden oer en bosken troch; wy spylje mei fan ruten as de amers fan de melkers bigjinne to ratteljen of de jagers op Springer syn libben loere. Hjir libbet de styl as in hart, wurdt skreaun mei in feart, dat men fornuvert jin earst neitiid oer greiden dy't grien binne fan bûterblommen.

Mar, as immen syn talint sa útkomme litten hat, dan is men bidoarn en kin men sokssahwat as op side 201 net mear fortarre:

‘In hiel doarp wrakselet mei yn de deadsneed fan de Baukema's. En de opjage séfûgels, dy boppe har hollen wjukkelje, krite rau en ûnrêstich. It liket wol, dat hja ek meisykje en kleije om it forlerne famke. Dat minske en dier, loft en ierde noch mar ien langst, ien need, ien rop hawwe: Richt.

De hieren soene jin oerein rize fan sa'n klachte.’

Yn elts gefal fan dizze âldmoaddrige, melodramatyske styl. Sa forret in skriuwer himsels as er forkearde paden giet. Hwant dizze hiele episoade oer it famke dat to siik rekke is, docht it min: Stiet hwat kealleleafde fan in Jolmer foar in Richt op itselde plan as dy fan in heit en mem foar har bern? Men soe it hjir hast tinke. Dizze lykskeakeling en dus devaluaesje fan wearden is nou krekt it slimme by in great part moderne bernelektuer.

Lit ús Fryske skriuwers dêrfoar op har iepenst wêze! In warskôging mei hjir lykwols net stean as lêste wurd. In krityk bliuwt - hy mei dan gunstich of ôfwizend wêze - in earesalút. Wy bislute uzes mei de konklúzje, dat Inne de Jong de Fryske berneliteratuer forrike hat mei in boek dat in earnstige krityk wurdich en, by einbislút, treast is.