De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 86]

Geart Jonkman:
De trijehoek.

Yntuïtyf wist ik dat wy fijannen wiene, de earste dei, de earste ûre al, en sadwaende mijde ik elk direct conflikt; der heal en heal rekken mei hâldend dat ik, minsklik sjoen, fiif jier mei him ta moast.

Dy middei lykwols, der wiene doe al rom trije jier om fan de fiif, hie er hwat oer him, dat my yn it ûnwisse brocht, Hwat it krekt west hat is my nea alhiel dúdlik wurden, mar der wie hwat yn syn hâlding, syn gebeart, dat mei de minske fan dwaen hie, dat bigryp ferge.

Syn tûfe hong' like driigjend boppe it rjochtereach as oars, syn ljochte eagen stoarren like heechhertich en kâld oer ús hinne as yn eardere lesûren. Syn ‘S’ systere lyk as in drip wetter tsjin in gleone kachel, koart en skerp, en de ‘D's’ en ‘T's’, op de ein fan it wurd, wiene deselde forninige swypslachjes fan altyd.

It wol my mar oan, dat der in frou mei mank wie, dy middei; ik haw jit in dizige foarstelling fan in blaueftich fluïdum, dat stal krige tusken him en it boerd, en somlike formules, lofts fan him to lêzen, in griis oansjen joech.

Mar dat is fansels ûnsin; de experiminten mei de saneamde leagenmeter hawwe der grif gjin goed oan dien. Ik haw ommers dingen bikend, dy't ik nea dien haw en nea dwaen kinnen hie. Hawar, dat is hjir net oan de oarder.

Dy middei dan, hie er hwat oer him, dat my mylder stimde; mar lit it wêze, hwat it wie....

Hy joech bûtenwenstich knap les, om it wurd magistrael net to brûken, hwant de greatste oksen wist er jit genôch yn to pompen, Hy wie master fan it wurd, in alsidich talint, wist alles fan ekonomy, polityk en fakorganisaesjes, nèt minder as fan wiskunde, syn fak, en houd yn wide omkriten, likernôch joun op joun, ynliedingen en redefieringen yn ûnderskate stêdswiken en omlizzende plakken. Hy hie de namme, dat er op sokke jounen syn harkers meinaem; biolog'earre, fan har stikbrocht.

Foar de klas lykwols, wie er de hearsker, de fjildhearynstructeur, hoewol't it my altyd mar oan woe, dat er dy rol spile, spylje moast. Ik koe my him alteast net foarstelle, as yn in rol. Syn gesicht stie, as er de klas ynkaem, oars as by it fuortgean, mar beide kearen altyd lyk as op oare dagen.

[p. 87]

It wiene twa gesichten, dy't pasten by de biskate rol. Ja pasten! Hwant as er in trijehoek tekene, hie er sûnder mis in oare kop, as op it stuit, dat er in cirkel op it boerd loek; en it fornuvere my hieltyd wer, dat it gesicht by de situaetsy paste, der diel oan krige.

Letter haw ik wolris bisocht, my foar to stellen dat er op it húske siet, mar ik koe him net út 'e rol tinke. It waerd my op 't lêst klear, dat er syn rollen yn 't foarste plak foar himsels spile; de minsken fungearren allinne as effectmeter.

Kom, dit is de twadde kear, dat ik ôfdwael, hoewol't ien en oar fansels net los stiet fan it forhael.

Dy middei dan, doe't ik dat fluïdum observearre (of net observearre, hwant de forhoaren, binammen dy mei it nije technyske helpmiddel, hawwe my sà út 'e like brocht, dat ik nearne mear alhiel wis fan bin), dy middei dan, stoep er ynienen nei de doar, wylst er tsjin Bertus Raat sei:

‘Skras my yntiid in trijehoek op it boerd’. Hy fordwoun de gong yn en Bertus skau út 'e bank, om to dwaen hwat him hjitten wie.

Like ûnforwacht as er gien wie, kaem er werom; nimmen hie him oankommen heard en it soe my alhiel gjin nij dwaen, dat er om 'e hoeke fan 'e doar stien hie.

‘Hwat is dat foar in spearpunt’, frege er skerp.

Opslach lei der in ûnnatuerlike spanning oer de klas, de sfear waerd swier en laden, lyk as de loft foar in driigjende tongerbui. Ik fornuvere my dêr oer, hwant der barde yn wêzen jit neat, en ik fornuvere my binammen oer Bertus, de iennige dy't, sa to sjen alteast, bûten dy sfear stie en hwat ûnnoazel forwûndere syn learaer oangappe. Lang om let sei er:

‘Mynhear sei dochs dat ik in trijehoek....’

‘Ik haw sein: Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd!’

‘Mynhear sei: Skras my yntiid in trijehoek op it boerd.’

‘Soa.... haw ik dat sein?!’

Syn ljochte eagen flikkeren kâld, doe't er him stadich nei ús omdraeide, Ynienen stiek er de finger út en sei tsjin Daniël, dy't by Bertus yn 'e bank siet:

‘Hwat haw ik sein, Tenboom?!’

De spanning wie op dat stuit suver ûndraechlik, ik seach dat Bertus ek ûnder de bisnijing kaem. Daniël, oars ien fan de drysten, krige in kaem en stoarre foar him del op it iepen boek.

‘Nou?!’

[p. 88]

‘Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd, mynhear.’

‘Moai! Dat ‘mynhear’ haw ik der lykwols net oan ta foege.... Hwat haw ik sein, Bulthuis? Sjoch my oan!’

‘Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd.’

‘Moai! Hwat haw ik sein, Grevelink?’

‘Skras my in greate trijehoek op it boerd.’

‘Mis! Ik haw sein: Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd.... Hwat haw ik sein, de Jongh?’

‘Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd.’

‘Moai! En hoe hat de Vries it heard?’

It antwurd wie lyk oan de oare.

‘En, Jo, van der Stok? Moai! En Jo, Meijles? Moai!’

‘En Jo?! En Jo?....’

Hy wie omtrint oan my ta. Ik fielde it bloed yn 'e slachier fan e kiel klopjen, myn rjochterskonk trille hinderlik. Ik fordom it, sei ik yn mysels, ik fordom it. Hy kriget my net safier, hy kriget my net.... my net....

‘En Jo, Nolthenius?!’

Ik waerd sà kjel by it hearren fan myn namme, dat ik gjin wurd oer de lippen krije koe.

‘Hwat haw ik niis tsjin Raat sein, mynhear Nolthenius?!’

‘Skras my in trijehoek op it boerd.’

‘Hea, dat 's aerdich.... Hoe? - Sjoch my oan!’

‘Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd,’

‘Moai! - Hwat haw ik sein, Gerlach?’

De antwurden kamen mei de regel fan in klok, allegearre lyk, alle sawn en tritich.

Nei de lêste fraech stoep er mei in gesicht fan ‘Der binne jit rjochtfeardigen yn Sodom’ by de fierste rige banken lâns nei foaren.

Doe lei er Bertus Raat, dy jit altyd mei it stik kryt by de lessenaer wachte, de hannen op 'e skouders en seach him sekondenlang mei in blik fan faderlik bigryp oan. It wie mûsstil yn 'e klas, elk harke, kaem my foar, allinne nei it bounzjen fan syn eigen hert.

Lang om let sei er, mei in amper to merkbiten irony:

‘En? - Hwat haw ik sein, myn soan?’

Bertus skau ûnrêstich mei de fuotten, waerd earst fjûrread en doe wyt om 'e holle. Elk houd de siken yn, elk hope, ta rjochtfeardiging fan eigen lefheit (dêr doar ik wol op swarre!) dat er sizze soe:

‘Skras my yntiid in greate trijehoek op it boerd’.

It duorre lykwols in ivichheit, ear't it antwurd kaem. Ik

[p. 89]

fielde dat elk oanstriid hie, it him fóar to sizzen.

Einlings sei er, mar it wie net mear as flústerjen:

‘Skras.... my yntiid.... in....’.

Doe swei er. De spanning wie amper to fornearen, langer. It gesicht, rjocht boppe him, draeide hwat fansiden, as waerden de wurden net alhiel forstien. It wachte harkjend op de herhelling....

‘Skras my yntiid in....’.

It gesicht draeide jit mear fansiden.

‘Skras my yntiid in.... trijehoek op it boerd.’

As der in bom ynslein wie, hiene wy net méar fan 'e wize wêze kinnen, wy bistoaren it suver.

De beide hannen loeken har tobek. It glimkjend harkjende gesicht foroare súntsjes, ik lies om bar, en letter tagelyk, hillige ûntweardiging en djippe forachting. Doe kearde it stadich nei de klas. Elk stoarre nei in punt, dat efkes leger lei as de kâldljochtsjende eagen. Elk hearde fannijs it bounzjen fan syn hert,

Bertus Raat stie jit bleek en ûntdien op itselde sté. Wy hearden immen nei de doar stappen. En wy hearden in stim, kâld en skerp as in poalwyn:

‘Der út en ûnder myn les der nea wer yn!’

Immen skoffele út ús eachweid.... wy hearden de klink fan in doar.... Ynienen draeiden wy, as hie immen dêrta it sein jown, de holle in kwartslach om,

Der stie in man yn de iepen doar, de rêch tsjin de iene, de lofterhân lynjend tsjin de oare stile. En ûnder de útstutsen earm troch, seagen wy Raat fordwinen, de holle foardel....

Nimmen hat ea genôch moed foun, de wierheit to sizzen. In healjier letter stie Bertus Raat ûnforwacht foar de klas, ûnder de wiskunde-les. En doe spriek er de eartiids sa bigearde leagen út, op oanstean fan syn âlden en de directeur ian de skoalle.

En tsien jier letter naem ik de aptheek oan de Schiedamske wei oer. En doe, wer treddel jier letter, kaem dat needlottige recept....

Mar it ‘forsin’ waerd net nommen en ik koe dizze leagen net salang úthâlde as dy oare,

Om't ik fannijs to lef wie....

Der binne, neffens de kranten, treflike wurden sprutsen by syn grêf.... Mar kom, dêr rinkelje de kaeijen. En ik moat de wurkmaster hwat ta freon hâlde....