De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 73]

Ypk fan der Fear:
De forwoeksene en de frelle.

Der wenne yn it gea in frelle, dy har feint forstoar yn it moaist fan 'e hjerst, doe't hja mei him op trouwen stie en hy die himsels to koart. De frelle wie nou al slim âld, mar noch altyd en by minsketinken hie elk fan dwaen hawn mei de lytse bleke frelle, om't hja sûnt as in teare skime troch har greate keamers sweve, allinnich, foar har forstjerren al in sjamme. Utsein de húswarder Benedictus seach nimmen ea de frelle, mar ienris yn it jier wie hja foar it jongfolk to sjen op har jierliks feest. Dat feest waerd op har troudei holden en elts dy't jong wie, wie wolkom, mar forwoeksenen mochten der net komme, hwant de frelle har feint hie net oer it sjen fan sokke wanstaltige fatsoenen kinnen.

*_**

Hjoed soe it feest fan de frelle wêze. 't Wie middei. Hja dounsen om to wennen earst in hoart efter yn de slottún, by de moerbeibeam, dy't bloedreade fruchten droech.

De frelle soe op 'e neimiddei komme, hwannear't it skimerich waerd en dan soe it feest pas feest wurde, salang mochten hja it slot en de tún bisjen. De kwekerij fan siderûpen dy't de frelle yn ien fan de keamers hie, wie al oer de fyftich jier yn eare holden. Fol biwûndering bûgden hja har oer de útstalkasten mei allerhanne kleuren side. Hja stiene forsteld, dat der sokke moaije dingen bistiene op 'e wrâld. Der wie ek in houten mountsje, dêr wuolle de frelle de side fan elke rûp mei op. Benedictus fortelde dat en hja tochten suver dat it in tsjoenmountsje wie. Sa mochten hja it hiele slot bisjen op twa keamers nei, yn de iene forklaeide de frelle har en de oare wie har sliepkeamer, dêryn to sjen soe net fatsoenlik wêze. Oan de muorren hongen greate skilderijen mei nuvere drokke tafrielen fan útlitten lju sûnder skamte en fatsoen, tochten hja, de leafde wie faek brutael it ûnderwerp. En hja gruten sadwaende eins mar hwat útwrydsk oer de frelle.

Doe't hja it Slot bisjoen hiene, stil, sûnder praetsjes, g'yngen hja wer bûtendoar by de kolossale planten fan de leane lâns nei de kassen ta, dêr't in waerme damp harren yn 't antlit sloech. Hja gyngen ûnder it ljochte glêzen tek

[p. 74]

as yn in reinbuije en founen dêr frjemdsoartige krûden, ien gyng ticht as der oan tipt waerd, ek stie der in passiflora, Benedictus wiisde harren de tekens oan; wûnderlik, Gods lijen yn in blom útbylde.

‘Nearne sil dochs in tún wêze lyk as dizze’, seine hja, ‘in Adam en Yfke tún’.

It aldermoaiste wie it krudehôf mei lytse plantsjes, roune en spitse bledtsjes yn doffe kleuren. Dêr wie de rêst fan ieuwen. Mar hja moasten nei de weeldrigens werom, hellen de roken rounom yn en waerden der binei dronken fan.

Boppe yn it slot, foar in hol swart glêsgat, siet de frelle ré yn ljochte klean, hja knikte freonlik en weau foarsichtich mei de porsleinen hân.

It waerd nou tiid. De spylman bigoun to spyljen. Hja stiene om de fiver hinne, dêr't de pompeblêdden breed op tugen, en wiene mei harsels forlegen. It wie ek sa'n nuver gefoel, in hiele lange middei oars neat dwaen as sjen en de fuotten forsette as wiene hja famylje fan de frelle, to gast op 'e wrâld. Hja dounsen en der wie net ien dy't dounsje koe. Dêrom hossebossen hja sa't natûr it opjoech en op de spylman syn wize; it joech in bliid gefoel, krekt as koene hja it dounsjen út 'e pin.

Ynienen waerden de kearsen opstutsen, ien foar ien en wazige kleure ljochten widzen yn lange en roune lampions in krânse om de fiver hinne, wjerspegele troch it stroeve swarte wetter, oant dat libbe as in hart.

Dêr kaem de frelle oan. In binearing' lei oer de jonge minsken, wylst hifken hja hoe't hja der útseach. Wie hja wier fan fleis en bloed of wie hja mar in gril, ûnwennich skynsel? Wie hja ek âlder wurden en mear forsliten? Mar né, kwikker wiene har lea, rêd gyngen har fuotten. Hja noege harren mei to gean yn de ring, mar hja koene hast net, krekt as lei der in ban op harren. Op 't lêst gyng de frelle allinne om de fiver hinne, en dounse har âlde opkroppe leafde út. Hja stalde it út yn hâlding, rhythme en tempo, it blide kommen en it drôve gean ek. It jongfolk rekke oerstjûr. Dit wie net it sleauwe âlde biwende, it deistige, mar it bûtengewoane, it avontûr. Hja wiene op 't lêst út 'e liken.

Einlings hold de frelle hommels op. Pynlik glimkjend seach hja om har hinne. Hja bigoun to praten. Hie hja dêr noch azem ta? Wie hja dan dochs in geast, dat it lichem har net oan grinzen boun?

[p. 75]

‘Freonen, freondinnen’, sei hja.

Eins praette hja net tsjin dizze nommele lju, yn har tinzen wiene it de jonge eallju en frelles fan alearen.

Har stimme hearde as in mearkelûd, krekt as lústeren de moerbeibeammen efter yn it tún in yntym petear. In sunich, bidutsen lûd, ja, mar fel krong' it yn de harkers.

‘Ik haw leaf’, sei hja, ‘jimme net. Jim witte net, hwat leafde is, dat fornimme jim pas yn de âlderdom. Ik haw leafhawn, in minskelibben lang, en de twinger nei de ein ta bidijt by my neat. Hwa't leafhawwe wol, moat it langstme fuorje en nea de bifrijing fine.

Neat is folslein by jimme, it leafhawwen net en it haetsjen net, jim binne sa hastich en sa rimpen. O, sleauwen dy't de haet net kenne om jim lot. Forruostkje dan.’

Forachtlik gyng har stimme út.

Doe wie hja hommels âld, stokâld. Hja hong yninoar, forfallen, formôge, in fortoarke leat. Benedictus fleach nei har ta en brocht har foarsichtich yn 'e hûs.

De reäksjes by it jongfolk wiene ûngelyk. Efkes feesten hja nei yn 'e bosk, mar net spontaen lyk as oars, it woe net. Hwerom hie hja der fan 't jier sokke wurden by sein? Hwat soe dat bitsjutte? It waerd in koart, opswypke feest, dêr't hja oer 'e mjitte wurch fan waerden, de ein wie in bineare kliber, steande oan de wei, petearjend oer de leafde.

*_**

Lytse Jochem, dy't forwoeksen wie, dus op 't feest net komme mocht en de hiele joune tusken de beammen troch gluorke hie, harke nei de petearen. Hy hie it niiskrektsa bistien in fanke to freegjen en hja hie sa nuver lake, dat Jochem wie fuortroun as in forhûddûke houn. Nou stie er foar de izeren hikke fan it Slot yn it skaed fan boskjes, it jongfolk dat stadichoan ôfsakke, seach him net. Hoe langer er dêr stie, hoe lilker hy him tocht. Hy seach broeisk de kant út fan it Slot. Hie hja dêr de miswoeksenen net it earst fornedere? En hwêrom? Hwêrom mocht hy nea op it feest komme? Wie miswoeksenens in misdied? Hoe mannich jier hie hy der al om lijd?

‘As ik dan oerdei net komme mei, kom ik by nacht’, sei er ynienen en resolút stoep er de Slotsleane yn. Mar fier doarst er net. Hy gyng fansiden oan de rânne fan in droege sleat sitten en tocht oan it fanke. Sear en smertlik drigeminte er de frelle.

[p. 76]

Nei in hoart hearde er immen slydskjen yn de leane. It wie Benedictus, dy't grif nei it doarp ta soe. Fuort neitiid riisde Jochem oerein. Hy fielde him greatsk, hy soe de earste wêze, dy't hjir sûnder boadskip kaem en dan ien mei in bult. Hy strúnde, tomûk fierder en fielde oan de efterdoar, mar dy stie oan. Syn skande en hún waerden der lichter fan, hwat miende dat frommis by dit en by dat? Hy koe har wol meitsje en brekke, hy koe har wol formoardzje as er dat woe. Al de oaren mochten wol komme en hy net? En dy hún al safolle jierren. Mar hjir wie er al. Hy gnyske. Doe treau er in doar iepen en kaem yn in mânske keamer.

‘Yn oarder’, bromde er, ‘rûmte foar ien tin minske.’ Wacht, soed er foar ynbrekker spylje? As hy dy kast ris iepen briek? It hoegde net, it laed joech samar mei. Hy striek in lúsjefer oan, efkes, doe seach er dat der goud yn lei. De ynbrekker trof it. Even foar de pourdelagrappe yn 'e bûse dwaen, der soe wol mear wêze, mar hy woe noch nei boppen ta, dêr't hja wenne. Hwat wie dat? O, in skille. Heden, it hert bounze him sa. Moast hy sa bang wêze foar sa'n âlde frelle? En hy hie ommers gjin kwea yn 't sin? Lykwols fielde er him net sa wis mear, mar forsette him dêr tsjin, hy woe en soe deunby de frelle sjen.

‘Dat serpint’, sei er, ‘ja en dat yn har eigen hûs.’ Hy gnyske foldien oer syn wraek. Hark, al wer hwat. De skille wer? Benedictus koe him net hearre. Soed er mar net fuort? Hy stie njonken sa'n ûnbidich finster, dêr tikke hwat tsjinoan, grif in beamtûke, of joech dat net in oar lûd? Ynienen biret, klattere er de treppen op en stie yn in brede gong. In hoartsje bleau er stil stean to bikommen, mar hommels waerd er kâld fan eangst. In wyt stal kaem syn kant út en skriemde sunich as in bern. Hiel stadich kaem se tichterby, in stander yn 'e hân. Alle piid loek út him wei, it swit briek him út. Hy woe kiche, mar dat mocht net. Hja wie nou deunby, dalik soe hja hìm sjen! de forwoeksene. Doe koed er wer biwege en roun stadich efterút mei it skynsel mei. Oant it him troch alles hinne flime en hy in lûde gjalp joech. Hy wie mei de rêch earne tsjin oanbatst. Skerp en skril geklets en gekletter fan diggels. Hy seach, dat it skynsel foel; it kriet earmhertich, binearjend en wie stil. De kearse lei barnend op it kleed. Sûnder erch die Jochem hwat er dwaen moast: hy naem de kearse beet, soe har de stander út 'e hannen nimme, mar dat woe mei gjin mûglikheit. Hy seach it antlit fan de frelle en liet fan skrik de

[p. 77]

kearse wer falle. Dy holle as in winterapel en wie hja dea, forsinde er him dêr net mei? Hie hja it ivige libben dan net? Hy blies de kearse út, hwant hy hearde wer hwat. Wûnderkalm en sekuer wachte er by de treppen ôf, oant de swiere, stadige fuotstappen boppe komme soene. It soe Benedictus wol wêze. Fuort batste er doe mei sprongen de treppens del, fielde net oft er se rekke, 't Wie krekt as yn in dream, lokraek springe en dan dochs, great gelok, groun ûnder fuotten krije. En dêr wie de doar, as in dief avensearre er de Slotsleane út en kaem einlings hymjend by syn mem oan de doar. Efkes bleau er stilstean to bikommen. Op 't lêst koed er de hûs yngean. Hy stiek de hân yn 'e bûse en sloech him forheard en kjel yn 't goud.

*_**

Trije dagen letter waerd de frelle biïerdige op it tsjerkhôf efter har bosk. Hja kaem net yn 'e grêfkelder, hja woe yn in gewoan grêf lizze, om't har feint ek yn de ierde lei. Hja hie it nêst jierren al biskriuwe litten.

Lytse Jochem stie ek op 't hôf en frege himsels eangstich ôf, wie hy nou in moardner of net? Hy hie har net mei opsetsin deamakke, dat wist er wol sekuer, mar hja wie fan him kjel wurden en dat hie har de dea dien. Stie hja al net mei beide fuotten yn 't grêf? Mar hja hie noch sa dounse. En der wiene gjin tsjûgen.

Doe't it bigraffenisfolk nei hûs tein wie en ek de taskôgers de leane ynrûgelen, bleau er noch op 't tsjerkhôf omhingjen en seach nei de lêste hântaesten fan de deagraver.

‘Wolst mei nei hûs?’ frege de deagraver.

‘Né, strak’, sei Jochem.

‘Nuver’, tocht de deagraver.

Doe wie Jochem allinnich. Hy seach de deagraver nei en moast samar oan Benedictus tinke. Hwat soe dy der fan makke hawwe? Hy hie der neat oer heard, suver neat. In set stie er dêr noch sa, mar hommels bûgde er him oer 't grêf, dolde; der mei de hân in gat yn, syn hân trille doe't er it goud der yn rûgelje liet; hy sljochte it wer en stoattele hastich nei de tsjerkhôfshikke ta.

‘Dêr hast it wer, dû smoarge húnder fan in frelle’, sei er heas, ‘wolst my yn dyn dea noch hjitfolgje? Hast my by dyn libben noch net genôch to fiter hawn?’

[p. 78]

By de hikke draeide er him noch in kear om nei 't farske grêf.

‘As it dan nou mar út is’, rop er lûd en rôlle de fûst op.

Unforhoeds waerd er beetgrypt en krige er de hânboei om.

‘Ik, ik, ik haw gjin moard dien’, stammere er wyld.

‘Soa, nou, dat sille de rjochter en God útmeitsje’, sei de man yn unifoarm. Unbarmhertich skuorde er it bultsje mei, dat stil bigoun to jammerjen, mar him hommels ynhold. 't Wie krekt as hie er it sunige skriemen fan dy nachts wer heard. Forbjustere seach er tusken de hagetûken troch nei it grêf fan de frelle. Hy flokte, mar efkes letter bea er lûdop.