De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 30]

Op it harspit.

Frysk yn Hollanske skoalleboeken.

Men kin jin soms fornuverje as útlanners war dogge en etalearje in kromke Frysk yn har Nederlânske learboeken. It twadde diel fan Verhalen en liederen (1949), gearstald fan F.G.A. Stemvers en W.L.M.E. van Leeuwen, jowt bygelyks in treflike blêdside út Hwet scil it libben ús bringe? fan B. Tuinstra, forsjoen mei mar leafst 115 wurdforklearrings, fakernôch yn 'e trant fan: ‘set’ is ‘zet’, ‘swalkers’ binne ‘zwalkers’, ‘gean’ is gaan.

Slim stiet it op dit stik mei it tredde dieltsje fan de nijsgjirrige Nieuwe Nederlandse Spraakkunst met oefeningen fan Dr. B.H. Erné en Dr. Jc. Smit (1950). It Frysk is in tael, sizze hja, om't it sa hiel oars klinkt as oare talen en om't der fan âlds moaije dingen yn skreaun binne. Earme Súd-afrikaenders, earme Eskimo's! Der waerd foarhinne, lêst men fierder, Frysk sprutsen net allinnich yn noardlik Grinslân en East-Fryslân, mar ek yn Hollân boppe it IJ, dêr't it heitelânsk troch it ynbrekken fan 't Suderhêf en troch de expansy fan 'e Hollânske greven toneate gean moast. Barnende kwestje fan 'e wittenskip, dy't ôfmakke wurdt yn ien rigel, as curiosum trochjown oan 'e bern dy't doch al sa folle leare moatte! Positive feiten as it Saterlânsk, Helgolânsk en Noard-Frysk wurde net neamd, mar dochs wol it Biltsk en it Frysk fan 'e stêdden. En earder yn it tiidrek fan Waling Dykstra as yn ús dagen, nou't it oeral optilt fan Frysk libben, past de misskien hwat denigrearjende konstatearring: ‘Het eigenlijke Fries wordt dus alleen op het Friese platteland gesproken; men noemt het Boeren-Fries of Land-Fries’. Tink oan de ‘Boeren-Friesche overbrenging’ fan Borger syn ‘Rijntje’ troch dûmny Rinse Posthumus, ûntstien om 1830 hinne. By wize fan priuwke folgje dan noch - om skriftlik oer to setten - sa'n sawntjin rigels likernôch út it Frysk sêgeboek fan S.J. van der Molen, yn de âlde stavering en net frij fan printflaters.

Al is Fryslân de neerlandici fansels tige tankber foar stipe en meilibjen, in oare kear soene stavering, korreksje en wittenskiplike meidielingen wis wol hwat krekter útfalle kinne. Soe it net forstânnich wêze en stjûr fan nou oan in kladde oan ien fan ús Fryske foaroanmannen?

TJ.W.R. DE HAAN.

Administratyf mystearje.

(Op in pakje fan de ‘Koninklijke Drukkerij en Uitgeverij Van Gorcum & Comp. N.V., Aan den Brink te Assen.)

[p. 31]

Oan de hear H.A. Gomperts, frisiopaeth.

Snits, 12 Jann. 1951.

Achte Hear Gomperts,

Wy hjir yn Fryslân kenne Jo as de ûnfolpriizge creator fan de ûnfolpriizge fynst oer it ‘locaal bargoens’ to Dokkum en omkriten sprutsen en blykber ek skreaun. Wy, mei ús ivich minderweardichheitekomplex, hawwe dêr fansels tige serieus en djipdollerich op reägearre en oer de kop sjoen dat Jou formule as utering fan in bipaelde folkshumor sûnder mis tige slagge is. Jo ommers binne yn Jou taelgebrûk interlokael forboun (mei trochforbining nei Parys), en hwat wy sprekke sil Jo dus grif as in boevetaeltsje yn 'e earen klinke. Yndied binne wy in stel boeven. in lânsforriederlike clan, in samling oproerútbrieders, dy't yn lêste ynstânsje net oars wolle as de Nederlânske steat en alle Hollanners mei of sûnder trochforbining de rêchbonke brekke. Foar Jo binne wy mei ús Tsjerne dan ek like lokael as foar ús b.g. it deiblêd ‘Het Parool’ lokael is, ntl. lokael Amsterdamsk. Hwer lies ik ek al wer dat ‘Het Parool’ op 'e ‘Heerenveense Koerier’ nei (of wie 't krekt oarsom?) it bêste regionale blêd fan Nederlân wie?

Ik neam dat ‘Parool’ hjir net sûnder opsetsin. ‘Léés-die-krant’ hat in swak foar Fryslân, binammen as hjir in moaije lustmoard bigien is of in straeljager delknoffele. Okkerdeis lies ik yn dat blêd ek, dat Fryslân al lang in bigearich each smiten hie op it eilân Urk, om dat to brûken as ‘wingewest’. Sjoch, soks is freonlik èn wier. Hwant hwa soe net graech in op 'e tried ta ôfsliten ‘afleggertje’ fan Noard-Hollân oernimme? Ik bigryp nou ek hwerom as Oerisel hommels sa ryk wurden is.

Jo nou, achte hear Gomperts, sitte yn (of op) 'e redaksje fan dat ‘Parool’. It falt net ta om opfolger fan Vestdijk to wêzen, mar oant nou ta switte Jo it der aerdich goed ôf. Binammen lies ik mei great noft Jou bisprek fan de dissertaesje fan Dr. Tj.W.R. de Haan oer ‘Volk en Dichterschap’, dêr't Jo sa goed oer to sprekken wiene. As ik goed bigryp. hwerom't Jo sa wiis mei dat proefskrift binne, is it net om 'e algemiene strekking dy't it hat (in pleit foar in better forstean tusken ‘folkskunst’ en ‘individuële kunst’ en sels ta in hichte in partij kiezen tsjin dy individuële kunst) mar omt Dr. de Haan, as in ‘verlicht folklorist’ ôfrekkenet mei in mannich romantyske hillige húskes oangeande it kreätyf formogen fan it ‘folk’. Ik bigryp nou ek skoan hwerom't Jo sels ek fan 'e weromstuit oan 't ôfrekkenjen slein binne. Hwant dy saek fan dat ‘Oera Linda boek’, tja, dat is noch altyd in gemiene hurde oast yn ús lichem. It read giet ús noch altyd oer de kaken as wy dêr oan tinke. Dêrom is it goed, dat Jo jitris ôfrekkenje mei.... ja hwermei winliken? Dat it O.L.b. in ôfrekkening wie mei de Frisiomany fan in mannich 19de ieuske Ljouwerter liberale boargerhearen dy't meastepart gjin wurd Frysk prate woene en koene, mar har ‘Het Friesch Genootschap’-mei-noch-in-sturt neamden, wisten wy al lang. Yn safier bringt Jou requisitoir gjin nijs. Mar Jo soene Jo net wêze as Jo der dochs net in nij elemint yn brochten. Lit my Jo it wurd jaen:

‘Het hoofdargument tegen de echtheid blijft evenwel de kolderieke

[p. 32]

inhoud, die de hand van een grappenmaker verraadt, die een loopje heeft willen nemen met de ‘Frisiomanie’, die reeds in de vorige eeuw begon te woeden, één van de meest breidelloze excessen van romantische volksverheerlijking. waarvoor een nuchtere onderzoeker als dr. De Haan gelukkig niet vatbaar is’ (tusken heakjes, ik haw in mannich wurdtsjes fet printsje litten om de skientme fan Jou interlokael bargoensk útkomme to litten).

Sjoch, achte hear Gomperts, dit makket myn binijdens wekker nei de stalen fan ‘één der meest breidelloze excessen van romantische volksverheerlijking’ út ús dagen. Ommers, eat dat ‘reeds in de vorige eeuw begon te woeden’, moat dochs ek in fuortsetting hawwe yn dizze ieu, oars soe der net ‘reeds’ stean. Ja, it hâldt sels yn. dat dy forskriklike Frisiomany optheden slimmer is as ea, hwant eat dat bigjint to woedzjen boazet ornaris oan.

Ik haw sa it idé, dat Jo hjir wichtich biwiismateriael ta bybringe koene. Dêrom woe ik graech in ôfspraek mei Jo meitsje. Jo krije foar Jou artikel oer de skiednis fan de Frisiomany 5, as 't nypt 10 siden Tsjerne, en meije dêryn skriuwe hwat Jo wolle, as Jo mar biwize swart op wyt. Jo krije it gewoane honorarium sûnder dat wy der kosten ôflûke foar it oersetten fan Jou interlokael yn ús lokael bargoensk. Wy binne ré om in foto en in biografy fan Jo to pleatsen en om Jo op ús kosten 3 of 5 dagen yn Fryslân roun to lieden op 'e siik nei safolle ‘breidelloze excessen’ as Jo mar wolle. Wy sille Jo net fan Jou Frisiopathy (of is it Frisiophoby?) ôfhelpe kinne, mar it soe ús in deugd dwaen as Jo ús fan ús Frisiomany ôfholpen. Dêr offerje wy De Tsjerne graech foar op. Hwant wier, om earlik to wêzen, wy wolle stik foar stik graech fan Fryslân ôf, it leit ús as in stien op 'e mage.

Ofpraet?

Mei groetnisse,

Jins

ANNE WADMAN.

P.S. As Jo sels komme nim dan in extra winterjas plus hwat revolvers mei. Men kin nea witte.