De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 3]

Sj. van der Schaaf:
De wapens.

Safolle fleantugen as diskear wiene noch net earder oerkomd. Healwei njoggenen wie it bigoun en nou, oardel ûre letter, wie de loft noch fol gedroan. Hille siet lykme allinne yn it goed fortsjustere keukentsje en syn hert bounze. In bytsje fanwege al dy fleantugen, mar ek om't Klaes mar net kaem. Dy wie al hast in healûre oer syn tiid. As it Klaes net wie, soe men hast ûngerêst wurde.

Of bilune it droanen dochs hwat? Hille hearde nou ek de Oktoberwyn rûzjen yn de populieren. Dit wie al de fjirde hjerst sûnt de Poepen hjir kamen; hoe lang soe it noch duorje? Hark, dochs noch wer nije fleantugen. As men dat sa hearde, dan moast it wol tsjin 'e ein rinne. Fordeald, it waerd ek tiid! Nou hiene se ek al bisocht om Pyt nei Dútsklân to krijen. Pyt, dy simpele geast, hwat soene se dy dêrjinsen knoeid hawwe! Fansels, op 'e buorkerij heefde er net folle út, mar thús wied er dochs wol nuttich sûnt Mem wei wie. As dy yn it Poepelân op in fabryk komd wie tusken al dat rouwe folk, hie it net goed komd. It hie syn dea wurden, grif. It soe wol in streek west ha fan dy lânwachter, dat ûngelok fan in Oepkes. Dat misbaksel krige syn lean wol; nei de bifrijing of hwa wit earder noch. Lokkich hie dokter in forklearring ôfjown foar Pyt. Dat wie harren allegearre tafallen, hwant dokter wie bileaven gjin helt. Mar dit wie him dan dochs to mâl.

Hear de populieren ris! Of wiene it de populieren net? Hille skeat ynienen oerein. Unrie? Der wie hwat in risseljen yn de blêdden. Doe tikke immen trijeris justjes tsjin it rút. Lokkich, Klaes.

Hille die it ljocht út en gyng nei de doar. Hy hie dy noch mar krekt iepen, doe waerd him in great pak tastutsen. ‘Hjirsa, pak oan!’ sei Klaes syn stimme; ‘'t is gjin wurk, ik bin sa wurch as in maits.’ En dêr wie Klaes sels ek al, greate gewearde knaep dy't amper troch de doar koe sûnder syn holle to stjitten.

By it ljocht fan in knypkat brochten hja it grouwe pak yn de keuken. ‘It wie in bliksemse toer,’ fortelde Klaes,

[p. 4]

‘sa út en troch moast ik efkes útpûste. Lokkich wiene der gjin Poepen op 'en paed. Ha ha, 't is al twa ûren efter mekoarren loftalarm.’

Hy hie it noch mar amper sein, doe kaem fan fierren it lûd fan de sirene, ien lange gelikense toan. It loftalarm wie ôfroun.

Klaes loek oan 'e skouders. ‘'t Koe nou ek wol, en foar my kin 't dochs gjin kwea mear. Nei 't Noardeasten yn wie it allegearre fjûr. Se sille Imden wol wer ûnder hannen nomd hawwe. Der bliuwt gjin stien op 'e oare stean yn Dútsklân. Das Alles und noch viel mehr verdanken wir dem Führer. Nei de oarloch libje de Poepen dy't der oerbleaun binne, yn hoalen en rioelen en dêr hearre se ek thús, dat rotfolk.’

Sa evenredich as al dy grouwélichheden der útkamen by Klaes. Hille bisaude der him altiten wer oer. Twa forkearde polysjekeardels hied er al út de wrâld holpen; en hy praette der oer as wie it neat. ‘Yn hoalen en rioelen,’ sei Hille; ‘sok folk bliuwt gefaerlik, tochtst ek net?’

Klaes gnyske.

‘Net as wy by elke útgong in keardel mei in boksizer sette. Dan binne se wol brûkber, de Herren.’

Ut it pak kamen stenguns en revolvers, in moai soad.

‘Kwaliteit!’ sei Klaes. ‘Dat docht de Poepen fêst ek sa nij as fleanen, as dy losbrânne. Made in England, brûkt yn Fryslân. Aensens komme Krine en Lútsen ek noch; dy nimme daelks har part mei. Se moatte ynfette wurde en weistoppe ûnder it hea of op in oar goed en droech plak.’

‘Just, Krine en Lútsen.’ Hille rôp der net oer. ‘Goede jonges, oars net, mar hja binne my lûdroftich genôch yn 'e nacht.’

‘Hja steane foar neat; sokken ha wy nedich. As hja to mâl beare, spikerje ik har de bek wol ticht’.

Glêdde, nije wapens mei munysje der by. Acht stenguns, tsien revolvers, se rûkten nei it fet. ‘In lust foar de eagen,’ sei Klaes. Doe seach er nei it rút. ‘Ik leau, ik hear de oaren dêrre. As it Krine en Lútsen net binne, kinne wy daelks sa'n stengun ris bisykje.’

It wiene Krine en Lútsen wol; boerejonges, brún noch fan de goede simmer. Hja sloegen mekoarren op 't skouder doe't hja de wapens seagen en bisochten hoe't hja se hâlde moasten. Gewoane boerejonges, dy't oars allinne

[p. 5]

yn in feinteforiening of sjongkoar sitten hiene en dy't har wegen gien wiene oer it hiem en lâns de ekers en op Freed nei Ljouwertermerk, lyk as har heiten en har pakes. Nou stiene hja yn it forset en soene sjutte as dat fan harren frege waerd of faeks ek wol, sûnder dat it frege waerd. Hwant hja wiene yn frijheit opwoechsen en wisten net folle fan discipline.

‘Foarsichtich!’ moanne Klaes, dy't einliken de lieder wie.

‘Ha ha, foarsichtich,’ lake Krine; ‘foarsichtich yn 'e oarloch, dat harket nuver. Soene se ek: foarsichtich sein hawwe tsjin dy piloaten dy't nou Dútsklân bombardearje. Dat soe krekt itselde wêze as dat in pikeur tsjin in hurddraver rôp: net sa hastich! De Poepen sille dizze boarters-dinkjes net fine, wy sille harren fine.’

‘Hark, wer fleantugen,’ sei Hille.

Jawis, dêr bromde wer hwat en dêr wie ek wer it lûd fan in sirene, heech en dan wer leech, as it gûlen fan in bern.

‘Se moasten hjirre op it fleanfjild ris hwat bomkes delsmite,’ ornearre Lútsen.

Hille tikke op 'e tafel; fanwege de senuwen.

‘Pas op myn sizzen, dy oarloch kin net lang mear duorje. Ingelân stiet fol fleantugen.’

‘Der binne tûzenen en tûzenen,’ woe Klaes ha. ‘Ynkoarten sweve der hiele armada's oer Dútsklân, dy't de himel fortsjusterje, as gêrshippers de loft yn it lân Egypte.’

En doe wiene se allegearre even stil; hwant de fleantugen kamen diskear ticht oer. De ruten trillen. En jawol, dêr waerd ek sketten.

Doe naem Klaes it wurd.

‘Mannen, wy moatte ôfwurkje. Wy hâlde elkmis twa stenguns. Krine en Lútsen krije elk twa revolvers mei en Hille en ik hâlde trije de man. Se moatte ynfette wurde en weistoppe, oant it tiid is, oant de oarders komme, net earder; tink der om! Ik jow de oarders, of myn opfolger as ik der net mear wêze mocht. Alles hwat bart sûnder bifel, bart foar eigen rekken en kin letter straft wurde.’

Krine knypeage tsjin Lútsen, mar dy sloech it net acht en de oaren seagen it ek net. De fleantugen wiene nou wol hiel ticht by en it rottele frijhwat fan de kant fan it fleanfjild ôf. En boem, bats, dêr wiene de bommen ek al, in stikmannich grouwe.

Hille wie wyt wurden; Krine en Lútsen seagen as ûlen;

[p. 6]

allinne Klaes gnyske. ‘Dêr hast dyn bommen, Lútsen,’ sei er. ‘Ja ja, hwa't wyn sieddet, sil stoarm rispje. En dit is noch mar in bigjin. Ynkoarten is it hiele fleanfjild ien krater’.

Hja moasten doch even bikomme. En doe foel Hille fan de iene skrik yn in oare. Syn eagen waerden great en roun. ‘Ik hear immen yn 'e hûs. Soene wy forret wêze?’

Allegearre pakten hja in wapen. Se wiene net laden, mar dat koene de Poepen net witte, as it Poepen wiene. Fuotstappen op 'e gong. De binnendoar gyng iepen. Fjouwer wapens rjuchten har op 'e iepening. Dêr hiene je Pyt yn syn nachtklean. Hy soe hwat sizze, mar de wurden bistoaren him op 'e lippen. Hy foel fan himsels.

‘Fordeald,’ flokte Hille. Hy roun nei de kraen en bihannele syn broer doe mei in wiete bûsdoek. De jonge kaem gau wer by. ‘Hwat sil dat?’ hime er.

Och, hie doe Klaes him mar stilhâlden. Mar Klaes koe Pyt net sa goed. ‘'t Is yn oarder, Pyt jonge,’ sei er. ‘Wy dogge dy neat, mar dizze dinkjes hjirre jowe wy de Poepen har part mei. Gean mar wer op bêd, mar hâld de bek ticht.’

‘Neat fan wier, neat fan wier,’ bearde Hille. ‘Dizze wapens ha wy tafallich foun. Moarn smite wy de hiele bringst yn 'e wyk. Hoechst net bang to wêzen, Pyt. It is neat. Dizze mannen binne hjir mar even komd, om't hja it bûten net bitrouwe mei al dy fleantugen. Dat is alles.’

Pyt sei neat. Hied er mar hwat sein. Hille brocht him op bêd. It duorre in moai skoft ear't er werom kaem, lulk en ûntdien.

‘Dû bist net wiis,’ snaude er tsjin Klaes. ‘Fordeald, dy jonge is alhiel oerstjûr. Hy mei neat witte, neat tinke fan wapens dy't hjir wêze koene. Hy hat in swakke geast. Ik kin hjir nou gjin wapens mear hâlde. Fiersto gefaerlik foar ús allegearre.’

Hja praetten der noch lang oer. Hille hâldde op 't lêst dochs hwat fan it stengun- en revolverreau, mar de fleur wie der hwat út by de fjouwer illegalen.

‘Ik hoopje dat it goed komt,’ sei Hille, doe't syn maten ôfsetten yn de nacht.

*_**

De oare moarns molken Hille en de greatfeint en de arbeider yn 'e rein. It fé moast einliken yn, it wie ûnlijich

[p. 7]

waer dizze hjerst en it lân wie dridzich fan it reinen elke dei weroan; mar gêrs wie der noch genôch en je moasten it útrekkenje mei it foer yn dizze ellindige tiid. Letter op 'e moarn helle de wyn noch oan; de kij stiene wiet en skrousk mei de sturten nei it súdwesten, dêr't it op dat stuit weikaem. En doe't it middeis al droech waerd, bloes it sa allemachtich kâld út de hege hoeke dat Hille ornearre, it koe sa net langer. De bisten moasten mar op stâl.

‘Gelyk ha jo,’ sei de arbeider. ‘Mar der moat hwat tou komme. En ik gean net nei stêd.’ Syn papieren wiene falsk en okkerdeis wie dêr ek al ien op trapearre. De greatfeint bearde noch mâlder. Hy hie alhielendal gjin papieren; hy frege se net en woe ek gjin falske ha. Yn beide gefallen koene je tsjin 'e lampe rinne. Hy wie gjin helt.

‘Nou, dan Pyt mar,’ sei Hille. Dy koe sokke boadskippen skoan dwaen en syn papieren wiene hûndert persint. Pyt wie aerdich fleurich en hie noch mei gjin wurd praet oer it trelit yn 'e nacht. It wie dan dochs hwat tafallen. Hille hie Pyt forteld dat de hiele bringst wapens de wyk yn soe; en dat woe de jonge wol oan.

Pyt wie daliks ré. Hy helle de âld fyts mei de houten bannen út de skuorre, roun der mei oan 'e hân it smoarge paed del nei it púndykje. Doe't er opstapt wie, swaeide er noch mei de hân. Hille, dy't him efternei seach, waerd ynienen bang. Hwerom, dat koed er net krekt sizze. Pyt syn papieren wiene al sa faek kontrolearre en dy âld rottelkast op syn anti-pech-bannen hie gjin Poep bilang by. Lykwols hie Hille noch oanstriid om to roppen: Kom mar werom! Mar dêr wie ommers gjin reden foar. Pyt koe him wol aerdich rêdde. Hy die syn boadskippen goed, koe de plattegroun fan 'e stêd út 'e holle en hie in ûntwapenjende simpelens en sljuchtens oer him. De minsken woene him allegearre graech helpe. Hwat soe Pyt oerkomme kinne? tocht Hille, en dochs forbiet er him hast fan ûngerêstens. Hy seach Pyt noch de hoeke omriden, by de greate dyk, doe gyng er nei it bûthûs ta, hwant der wie noch genôch to dwaen foar de joun.

Och, it hie oars wol goedkomd mei Pyt. Wied er mar gewoan trochriden. Mar hy seach Dútskers stean dêr't de earste hûzen fan de stêd bigounen. Doe tocht er ynienen oan de wapens, en stapte ôf. It is swier to sizzen hwat der fierder yn syn ienfâldige geast omgien is. Faeks hat er miend dat, as se him pakten en ûnderstienen, hy dat fan dy wapens net forswije koe. Yn elts gefal, hy stie dêr

[p. 8]

in skoftsje en sette doe werom. En daliks hied er in Dútsker op 'e side. Hwant har théory wie dat der hwat wie mei lju, dy't net fierder doarsten. De Dútsker siet op in fyts, hiel hwat better as Pyt sines; en hy bitsjutte Pyt dat er mei moast.

‘Zurück!’ sei de Dútsker. ‘Mit!’ Dat wie alles hwat Pyt fan him hearde. Pyt praette hwat oer tou en kij dy't op stâl moasten, mar de Poep harke der net ienris nei. En sa seagen de stedlju it taferiel fan in jongkeardel op in hobbeljend fytske, sa wyt as in deade, dy't blykber fan in soldaet opbrocht waerd.

En noch wie der neat oan 'e hân. Pyt hie syn papieren; hwat koene se him dwaen dêrre op it Old Boarger Weeshûs, by de Grüne Polizei en de SS? Pyt hat it blykber net ôfwachte. Earne op in brede gong, dêr stie in bank, dêr't er op sitte mocht oant er roppen waerd. En oan syn lofterhân wie in g'reat rút dat útseach op 'e strjitte. Hiene se him daliks mar roppen! It duorre sa lang, sa lang. Nimmen hat der by west; mar Pyt hat it grif net foar mekoarren hâlde kind. Hy moat wol foar it rút stean gien wêze; hy hat de frije minsken bûten rinnen sjoen. En it soe wêze kinne, dat er ek hwat heard hat; kjirmjen of sa, hwant as ûnder immen yn de kelder tige pinige waerd en lûd raesde, dan wie dat boppe op 'e gong wol to hearren. Yn elts gefal, der kaem in amerij dat Pyt it net langer úthâldde, it rút oan gruzels sloech en domwei nei ûnderen sprong. Dêr kaem er torjuchte op it izeren stek. Twa minuten letter wie de strjitte ôfset. Mar forskate lju hiene it sjoen en it gyng as diggelfjûr de hiele stêd oer: se hawwe op it Old Boarger Weeshûs in man troch de ruten smiten, krekt op 'e punten fan it stek; de banditen!

*_**

De oare moarns waerden de lju fan 'e parse by de Referent op it Old Boarger Weeshûs hjitten. De Referent wie tige ûntdien. It wie in raer gefal, in ellindich gefal, sei er. De Herren Schriftleiter moasten mar yn har kranten skriuwe, dat nimmen de jongkeardel mei in finger oanrekke hie. In fleach fan waensin, sa moast it wol wêze. Elkenien koe dochs wol fan tinken hawwe, dat se yn dit gebou net immen troch de ruten smíeten! It wie to gek.

De Herren Schriftleiter knikten en skreauwen alles op.

[p. 9]

Doe ornearre de Referent, it soe wol wer hiel oars yn de illegale krantsjes komme. Fordeald, en dat leauden de minsken, dy blöde Geschichten gyngen der yn as koeke. De skriuwers moasten ris witte hwat ûnheil as hja stiften yn de sielen.

De krantelju knikten en skodhollen, al nei't dat pas joech. Hja seine net folle. It wie de fjirde hjerst dat de Poepen hjir tahâldden; en der wiene al wer fleantugen yn 'e loft.