De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 391]

Marten Sikkema:
It laitsjen.

Nou wist er wol fêst, dat er it hearde: as in lyts hikkerjen bigoun it, dan waerd it stadichoan langer en lûder, oant it de hiele keamer folle; fan in swiere toan gie it dan mei stjitten omheech ta in hymjend, snijend gefloit, om mei in falske úthael to eingjen en de keamer efter to litten yn in frjemde stilte - it laitsjen. En hieltyd wie it, oft de keamer nei en troch it laitsjen oars wurden wie, lytser, binearjender as foartiid.

Hy lei it boek del, fage him it swit fan de foarholle en gong oerein. Fiif-, seisris roun er, lûd mei de learzens stampend, de keamer op en del. Doe bleau er stean foar de tuskendoar en lei it ear op de naed. Soene hjà it dwaen? Mar hwat soene hja der mei foarhawwe? It wie him in riedling. Dêrnêst wie alles stil. De âld man soe wol sitte to slûgjen, de dochter to breidzjen. It wiene wûndere lju, heechhertich en op in ôfstân. Hy hie wolris better kertier hawn.

Ja, yn oare lannen hie it better west. Dêr wiene de lju jin as minske to mjitte komd, lyk as soks hearde. Guon hiene him alle jounen by harren yn 'e keamer noege, hja hiene mei-inoar dronken, songen en kaertspile. En sels hied er net oeral allinne hoegd to sliepen. Mar hjir! Net dat er smjocht hie op dy âlde jongejuffer, o heden né, dêr wie it bêste al lang ôf. Dêrta wied er dochs noch efkes to sinnich. Mar hja koene oars tsjin him wêze, hja koene him tominsten to wurd stean as er hwat frege; mar sels dat koe hjir blykber mar amper lije. Men fielde oan alles: dizze lju haten jin, biskôgen jin as ynkringer yn har hûs, yn har lân, seagen jin leaver hjoed fuortgean as moarnier. En dochs mochten hja bliid wêze dat hja in ofsier krigen hiene: dat bitelle mear as dûbeld.

Soed er deryn gean? Hy hie de kruk al yn 'e hân. De doar wykte. De âld man siet yndie yn 'e lege stoel to slûgjen, de krante lei him op 'e knibbels. Hja siet steil rjochtop by de tafel. Nou lei hja it breidzjen del en seach him troch de bril mei goudene rânnen skerp oan. Hatich loek hja mei de mûlshoeken.

Hy bleau stean by de doar, de kruk noch yn 'e hân.

[p. 392]

‘Ik woe jo hwat freegje.’

‘Nou?’ kreake hja.

‘Hawwe jimme lake?’

‘Lake, wy? Wy laitsje al lang net mear. Hwerom soene wy noch?’

De âld man kaem hwat biweging yn, hy skoude hwat oerein en knippere mei de eagen. Né, dizze lju koene net laitsje, dat wie oan de gesichten wol to sjen.

‘Hwat hat er?’ frege er.

‘Noch hwat?’ frege hja.

‘Né, tankewol, ik gean al.’

Hy loek de doar efter him ta en wie wer allinne. Hy lies fierder, mar koe de holle der mar amper by hâlde. Hy siet yn in spanning as wachte er earne op. It laitsjen? Och, hy wie net wiis. En al lake der ien, hwat koe him dat noch skele. Mar hommels skeat er oerein, it bigoun wer: hikkerjend en foarsichtich earst, wreed en forskuorrend letter, einlings snijend en heech. It gie him troch alles hinne, de holle die him der sear fan. Hwer hied er dit dochs faker heard? Jawis, jierren forlyn hied er ris in film sjoen: oan 'e ein hie de man mei de bokspoat en de hoarnen syn bût ophelle, in dokter of in professor, as it him noch goed foar de geast stie. It slachtoffer hie jammere, mar de kweade hie him oerstimd; lake hied er, lake krekt lyk as dit laitsjen. Mar dat wiene mearkes fan de film. En hwat koe dit laitsjen him einliks dwaen? Hy wie oplêst gjin skoaljonge mear, yn syn koart eintsje libben hied er al genôch meimakke dat efkes gefaerliker wie as dit laitsjen. De lûden fan it front wie dit laitsjen in praetsje by. It rekke him net. En miskien wie it net ienris foar him ornearre.

Mar dêr bigoun it wer. En nettsjinsteande al syn théoryen kromp er yninoar as in houn dy't de swipe sjocht. It wie ek krekt, oft it hieltyd langer oanhâldde, oft it de ein mar net fine koe. Doarst er net sykhelje of waerd de lucht út de keamer weisûgd? Hy grypte himsels nei de kiel.

En dochs waerd it wer stil. Hy gie oerein en roun mei wisse trêdden nei de tuskendoar. Midden yn de oare keamer stie er, as in hearsker. De âld man kaem kjel oerein.

‘Hearre jim neat?’ frege er rou.

‘Né, hwat soene wy hearre, bihalven dat ûnfoech gebats fan jou learzens?’

‘Der wurdt hjir lake.’

‘Lake? Lake?’ frege de âld man mei in trilderich lûd.

[p. 393]

‘Lake? Hjir net. Mar op strjitte miskien. Hawwe jo dêr biswier tsjin? Meije de minsken dan ek al net ienris mear laitsje? Alles is langer ek forbean blykber.’ Sa'n lange sin hied er de âld man noch nea sizzen heard.

‘Né, net bûtendoar, yn myn keamer wurdt lake.’

‘Jo kinne wol om oar plak sykje, as it jo hjir net foldocht,’ kreake hja nou wer, wylst hja him feninich oanseach. Hy hate dit minske. En hja him, dat fielde er.

‘Ik bliuw!’ sei er, makke rjochtomkeard en gie. De doar sloech er lûd efter him ta.

Hy hearde dúdlik, hoe't hja dêrnêst praetten, oer him fansels. Hy hie him ek wol hwat nuver oansteld. Ja, dat soene hja wol wolle, dat er fuortroun. Hy burch it boek op en socht syn skriuwblok. Noch mar efkes in brief nei hûs skriuwe, dat wie ek al wer wiken lyn. Dat koe dan moarn foar de tsjinst noch krekt mei de tsjinstpost, Hearde er dêr hwat? Bigoun it nou wrychtich al wer? Hy stiek de fingers yn 'e earen, mar dat koe it lûd net keare, krektoarsom, it wie hast noch fûlder as oars. Hy skuorde it pistol fan 'e rieme en lei it foar him op 'e tafel. It wie wer foarby.

‘Dan kin ik jim noch hwat fortelle. Ik bin hjir op in nuver plak bidarre. Der liket hjir in gek yn 'e hûs to wêzen, dy't hieltyd wer laket, né, soks hawwe jim noch nea heard. Hwa't it is wit ik noch net. Mar hy laket bytiden as de satan sels, en net ienkear, mar de hiele joun troch. Jim bigripe dat it net noflik is, it steurt jin by it lêzen en sa. Mar ik lit my hjir net weireagje. De âld man en de dochter dogge krekt as hearre hja der neat fan. Mei my giet it fierder -.’

Hy fielde it wer oankommen en lei de pinne del. Nou sjen kalm to bliuwen. Mar it wie oft de muorren op him takamen, oft de keamer leger waerd en tsjusterder. Gie de lampe stadichoan út? Hwat wie dit?

Hy fleach oerein en grypte it pistol, skeat doe op 'e doar ta en wâdde dy iepen. It laitsjen folge him op 'e foet.

‘Hearre jim it nou? Of noch net?’

Hja skeaten oerein.

‘Jo koene wol bang wêze,’ sei hja, haetlik glimkjend, ‘mar dan fan jou eigen skaed.’

Hy rjochte it wapen op har.

‘Hearst it nou? Jow antwurd of ik sjit!’

De âld man kaem triljend fan 'e stoel en woe foar syn dochter stean gean. De hannen houd er biswarrend omheech. ‘Hwat sil dit?’ gûlde er. ‘Hja is ûnskuldich, hearre jo dat, ûnskuldich.’

[p. 394]

Hy treau de âld man wreed fansiden, dat er stroffele.

‘Jimme sille my sizze hwat dit bitsjut,’ skreaude er.

‘Hwatte?’ frege hja iiskâld.

De âld man wie wer oereinkomd. Fannijs kaem er op him ta, skuorde him oan 'e earm. Hy omfette it pistol stiver. Doe gie it skot ôf.

Hied er dit wollen? Hja siigde efteroer, krige noch efkes hald oan it bekling fan de stoel, har gesicht forloek. Doe lei hja oer de groun. De âld man joech in gjalp.

‘Jimme hawwe it sels dien, jimme meitsje in minske gek. Ik haw dit net wold, mar jimme! En it kin my ek neat mear skele, der binne betteren fallen. Ha, ha, ha....’ Hy lake, súntsjes en hikkerjend, stadichoan langer en lûder; fan in swiere djippe kieltoan klom it stadich omheech, mei halen en stjitten, ta in snijend himerich floitsjen; dan einge it yn in piipjende falske úthael, lyk as it lûd fan de kweade oantrúnder yn dy film.

Hy grypte himsels mei beide hannen nei de kiel. Bylden draeiden foar syn eagen: in doarpsstrjitte dêrjinsen, hy trape in doar iepen en slingere de granaet tusken de froulju en bern. Hy hie lake. Ut in kûle oan 'e dyk wie er omheechkomd, ynienen, en mei de kolf fan it gewear hied er dy boer de plasse ynslein, dat it bloed der nei spatte. Hy hie lake. Hy hie it famke ridendewei yn de kommandowein skuord en har twongen. Hy hie lake. En nou, nou't dy frjemde frou dêr lei en dy âld man der snokkerjend by stiet, nou lake er wer.

It wie it laitsjen.