De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 305]

[Nummer 10]

Marten Sikkema:
De oerwinder.

Larsen wist dat it komme soe; wythoefaek al hied er him de lêste wike it momint yntocht, dat Koetsjareff troch de doar komme soe, mei wisse trêd, de glimk fan de oerwinder om de mûle. Mar nou't er it klopjen hearde waerd er der dochs noch efkes oars fan. Daliks hied er himsels wer yn 'e macht: dit hie ommers sa komme moatten, it wie net to kearen. Sûnt it nije regym yn prinsipe bislach lein hie op alle bútenlânsk eigendom wie it in kwestje fan dagen en ûren. Hwant it regym wie slim hastich mei it omsetten fan de prinsipes yn dieden. De iennichste reden dat er hjir op dit stuit noch siet wie dat itselde nije regym der bilang by hie, dat de saek draeijende bleau; it hie syn maetregels dêrta wol foargoed nommen.

Hy eage fansiden, oer it fabryksplein. It folk wie normael oan it wurk, krekt as foarhinne, doe't it noch foar de maetskippij arbeide. Efkes skeat it troch him hinne, dat al dat oare net mear wie as in neare dream. Hy seach hoe't de hikken iepenfierd waerden, om in trein troch to litten. In lange sleep platte frachtweinen krûpte op de útgong ta. Oer de blokken dy't midden op elke wein stiene sieten brune dekkleden spand: der gongen wer dynamo's en elektromotoaren op reis. Mar nou net mear foar de maetskippij, mar foar it kommissariaet fan de swiere yndustry.

Koetsjareff stie oan de oare kant fan it buro; hy glimke fyntsjes.

‘Dêr giet wer in partij, mar nou de goede kant út. Alles giet de goede kant út, al hat it langernôch duorre ear't it safier wie.’

Larsen wiisde op in stoel. ‘Né, ik winskje net to sitten; hjoed sitte jo noch.’

Larsen skoude him de sigaretten ta. Hy fette it: moarn siet Koetsjareff op syn plak.

Koetsjareff stiek net oan. ‘Dat hawwe hja my wol ôfleard; mar hja smoke sels ek net mear, de hounen!’ Hy lake. ‘Ja, ik soe jo sizze, dat jou tiid om is. Moarn hoege jo net wer to kommen.’

‘Ik wist it, Koetsjareff. Alles giet foarby, alles....’

[p. 306]

‘Hoe miene jo dat?’ frege Koetsjareff skerp.

‘Sa't ik siz.’

‘Nou, dit wie wol oan foarbygean ta, tinkt jo ek net?’

‘Jo witte myn miening.’

Hy koe Koetsjareffs idéën. Yn Koetsjareffs eagen wie hy neat mear as in stik ark yn 'e hannen fan greate útlânske yndustrybaronnen, in slaef dus, mar in gefaerlikenien. Koetsjareff hie yn tsjinst west fan deselde maetskippij, Larsen hie him sels mei útsocht út de stikkers, destiids. Mar Koetsjareff hie de maetskippij dy't him útkard hie net trou west: hy, de ingenieur, wie ien fan de greatste agitators wurden; hy hie de arbeiders ‘foarme’, sa't er it destiids sels neamd hie, by it proses.

De twangarbeid hie him net knoeid blykber. Allinnich it smoken hiene hja him ôfleard. Hy soe weromkomme, hied er sein. En hy wie weromkommen: it folk hie him forline wike mei jûchhei bigroete. En moarn soe er de macht oernimme.

De man hie moed, it wie net to ûntstriden; hy hie alle risiko's nommen, frijwillich. Larsen hie optheden ek risiko's, mar dy hied er sels net makke; dy wiene gefolch fan it dwaen fan Koetsjareff en sokken. Larsen suchte.

‘Ik haw hjir foar fochten, Larsen!’

‘My is gjin mooglikheit ta fjochtsjen litten, Koetsjareff!’ Hy praette as yn in dream. It lûd fan de oare kaem fan o sa fierwei op him ta.

‘Wês bliid, dat jo net hoege to fjochtsjen foar in forlerne saek. It rjocht wint altyd.’

‘Leauwe jo dat? Hwat tinke jo yn wêzen primityf.’

‘Ik haw in idéael, Larsen. En ien dat de striid wurdich is.’

Larsen hie it idé, dat hja alhiel net mear op it fabryk wiene, mar dat hja it ôfbrutsen petear fuortsetten, dat hja, nou jierren forlyn, op in joune yn Koetsjareffs kosthûs hawn hiene. Hja hiene freonen west, oan dy tiid ta.

‘Ik wit, hwat dit foar jo bitsjut, Larsen; as minske, mien ik. Wy bilibje hurde tiden, en moatte sels hurd wêze. Mar as minske, as freon soe ik sizze.... As minske en freon haw ik jo altyd achte, Larsen. It muoit my dat dit jo oerkomme moat....’

‘Miskien binne sels jo noch net earlik hurd genôch, Koetsjareff.’

Op dat stuit setten de sirenen yn. Koetsjareff forblikte.

[p. 307]

Efkes letter waerd de doar iepenwâdde. Fjouwer man fan de nije fabrykspolysje kamen deryn. ‘Sabotage yn hal G, kammeraet Koetsjareff. Jo fetsje wol hwa't de skuldige is.’

Larsen koe de methoade. Koetsjareff hie syn folkje goed ‘foarme’. En de efterstân op de dwylsinnige produksjeskema's moast dochs ek forklearre wurde. It wie Simons oerkomd, en Leroux, it soe him fornuvere hawwe dat hy der oan ûntkomd wie. Dat it derop like dat hy moarn as frij man op strjitte stean soe, hied er taskreaun oan syn âlde freonskip mei dy man dêr, dy Koetsjareff. Hy hie efkes miend dat dy sa hurd net wie as syn soartgenoaten. Mar hy wie hurder! Hwant hy kaem as freon en forrieder tagelyk.

Larsen fielde noch, hoe't de boeijens him tichtknipten om de polzen. It fierdere makke er net biwust mear mei.

Syn hannen taestten by de dampe muorre lâns. It wie wer tsjuster. Wie it langer altyd nacht, of hie de sel gjin rút? Yn 'e fierte hearde er it slaen fan doarren en it droanen fan learzens oer de gongen. De dize yn syn holle loek stadichoan op. Hy hie dus alles bikend, lyk as de oaren foar him. Hoelang wie it nou lyn, dat hja him ophelle hiene? Hoefaek hiene hja him ta de sel útskuord en der heal lam wer yn smiten? Hy woe der net mear oan tinke. Hy seach wer it forblinende ljocht fan de lampen dy't by elk forhoar op him rjochte wiene, oft it dei west hie of nacht. Hy hearde wer de skerpe stim fan de rjochter fan ynstruksje, de haetlike opmerkingen fan de prokureur, it skrassen fan de pinne fan de amtner dy't it protokol makke. Hy seach wer de greate seal, de rjochters efter har tafel, de rige arbeiders dy't tsjûge hiene, allegearre mei deselde forklearring. Foartiid soed er him dêroer opwoun hawwe, nou wie alles him lyk, krekt as gong it om in oar. Hy wie gear. Mar it wie krekt oft er nou wer hwat ta himsels kaem: hy koe wer tinke, hy koe himsels syn tastân biwust meitsje. Mar dat hoegde net mear, it wie sels better fan net.

Hied er de jonge Septow net to maklik oerwinder litten? Mar Septow hie it polityk kommissariaet efter him, en dêr wie gjin striden tsjin. Septow hie ek in forklearring ôflein. Syn wurden wiene him yn 'e efterholle hingjen bleaun, mar nou waerd har sin en bitsjutting him eins earst dúdlik. ‘Hy hat bisocht, ús ûnwis to meitsjen, ús leauwe

[p. 308]

oan de saek to knoeijen. Hy hat my bygelyks sein, dat de bûtenlanner dy't syn foargonger wie, gjin saboteur wie, dat in pear arbeiders de died úthelle hiene dêr't dit kollege de bûtenlanner om foroardiele hat. Hy hie noch bisocht it to kearen, mar hja hiene heger opdrachten, sei er. Hy hie de plicht hawn foar de bútenlanner to tsjûgjen, mar hie de moed net hawn. De rjochtbank sil nou wol bigripe hokker man it yn de skuldige foar hat. Immen dy't sokke dingen seit is ommers tekene as in fijân fan steat en revolúsje.’ Ja, dat hie Septow sein, de jonge Septow, de man dy't er sels oansteld hie en dy't er fortroud hie mear as oaren. De rjochtbank hie syn konklúzjes lutsen. Hy hie ommers ek ûnder de âlde lieding op it fabryk west; ûnder de skyn fan tsjinstanner fan dy lieding hied er op fyn ynleine wize it wurk fan de bûtenlanners fuortset en tsjin syn eigen folk striden. De rjochtbank seach elke skuldige foar folle fyn ynleiner oan as er wie; de rjochtbank bistie fan konstruksjes.

Hy taestte wer by de muorre lâns. Hjir wie de doar. Dêrnjonken fielde er in pear djippe groeven yn de kalken muorre. Hy taestte der oerhinne, syn fingers folgen de gong derfan. It wiene letters, seis letters. Meiïnoar foarmen hja in namme: Larsen. Dus dit hie ek Larsens lêste forbliuw west! Larsen en hy, hja giene itselde paed, lyk as freonen past. Hwant hja hiene freonen west, oer alle forskeel hinne. En achte hied er him oan it lêst ta. Larsen hie de moed hawn to bliuwen, doe't alle hâld om him weifoel. Mar krekt dy moed, en syn earlikheit en bitrouberheit hiene him op dit paed brocht. Jitris taestte Koetsjareff by de letters lâns. Dit is in boadskip, in boadskip oan my, skeat it troch him hinne. Hy fielde oan syn jas. Syn hân foun in knoop. Mei in wylde skuor loek er him los; mei de tosken biet er der in stik ôf. Doe bigoun er op 'e taest syn namme ûnder dy fan Larsen to skrassen, as symboal fan in nije freonskip.

De doar waerd opskuord, it ljocht forbline him. ‘Jo kinne folgje.’ Doe't er ta de doar útstoep, waerden de polzen him fan efteren fuort byinoarsletten, op de wenstige wize. Mar meiïens waerd him in blynkape oer de eagen skoud. Hy fette, hwat dit bitsjutte. Hja rounen de gong del, de beide mannen en hy. Gjin wurd waerd der wiksele. Hja sloegen loftsom (oars gong it hjir altyd

[p. 309]

rjochtsom, skeat it troch him hinne). Hy fielde dat de gong delroun, grif nei in kelder ta, tocht er. Mar hoe koe it dan stadichwei ljochter wurde? Hoe koe dêrjinsen de gong eingje op in ljocht paed tusken griene hagen, dêr't de flinters boppe boarten? De klingen leine yn de gloede fan in simmerske sinne. Hy wie fan skoalle ôf ûnderweis nei hûs ta. Hy seach om: it doarp lei dêr op 'e hichte. Foar him út roun in jongkeardel. Hy sette de stap deryn: hwerom net togearre rinne? De jongkeardel seach om. It wie Larsen.

‘Ik hie it forwachte, Koetsjareff.’

‘Alles giet foarby, Larsen, alles.... Ek it ûnrjocht.’

‘It rjocht sil hearskje, Koetsjareff, ienris; en de frijdom; en de leafde.’

‘Leauwe jo dat, Larsen?’

‘Ik wit it! Jow my de hân en hâld moed.’

‘Larsen, freon!’

It skot foel.

‘Hy is fallen mei de namme fan dy oare saboteur op 'e lippen’, tekene de prokureur dy't amtshalve de eksekúsjes bywenne glimkjend oan. ‘As dat gjin biwiis is!’ Hy snútte de noas.

‘It is goed, dat der rjocht hearsket yn dit lân. Wês der greatsk op datstou it dwaen meist’, sei er tsjin de boal. ‘Hjir, stek ris fan my oan.’