De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 163]

Marten Sikkema:
Plagiaet as ynspiraesjeboarne?

Kees Jongsma ‘UNDER IT ULEBUORD’, ‘De Torenlaan’ Assen 1949.

Der forskine de lêste jierren net safolle fryske fersebondels. De reden dêrfan is net, dat der gjin fersen mear skreaun of bondele wurde soene, mar dat de bilangstelling fan it dochs út soarte al biheinde fryske lêzerspublyk net sa tige nei de poëzij oerhinget en dat fangefolgen de útjowers fan frysk wurk har kulturele taek yn dit stik alsaleaf net neikomme.

Nou soene men forwachtsje, dat itjinge der noch àl forskynt der dan ek tige by tige op liket, nei uterlik en nei ynhâld. It falt hwat ôf.

Op de útjefte ‘Under it Ulebuord’ is gâns to sizzen: de útfiering is suterich, it omslach tsjûget net fan folle smaek, it titelfers ‘Steatlik en steil droegen sierlike swannen....’ is troch de ûnbikende makker fan de omslach-tekening ryklik frij forarbeide ta in ûnbihelperich stikje dak mei dêrop in hynder healwei in prikke. De útjower hat it boekje ‘nûmer 6 fan de Reiddomprige’ neamd, wylst er sels al earder yn deselde rige in nûmer 6 en in nûmer 7 yn it ljocht jown hat....

Mei de stavering fan de ynhâld is it al sa'n binaude boel. Men kin tajaen dat de wearde fan in fers mei de krektens fan de stavering gjin forbân hâldt en lykwols fan bitinken wêze dat in bihyplike fortoaning op staveringsgebiet, lyk as hjir jown, de stân fan de fryske literatuer net to'n goeden komt. Wanstaveringen lyk as ‘biket’ en ‘misjet’ sette boppedat de lêzers foar riedlingen.

De wearde fan de opnommen fersen is wakker ûngelyk; ornaris driuwe hja op inkelde sterke rigels, dy't der troch har plastyk fier útrinne, mei 't it oare faek de ûnbihelperige kant neist is namstomear:

‘Ienris de knokkels krom, en ynhalich
De fingerseinen, de neilen rânnich swart,
Tramtearre 'r syn bunders bou skandalich......’

(Grêfskrift.)

‘Hy wie nei de groun woechsen en der yn op woartele,
Al nei 't gewaechs ûnthiet yn kiem en sjêdde;
Hy hie him yn de fruchtberens biskoat(t)ele
En syn hûngerich lichum sêdde.

[p. 164]

 

Hy hie it wêzen fan de bou toroppe,

 

De kostbere fruchten ta him dreaun;

 

De gouden kerlen, skyld en útdoppe

 

Tusken syn kromme fingerseinen wreaun.’

(Erfskip.)

‘Sont hatet en it lân en hâldt er fan de stêdden,
Priket de winter syn pimpel-noas,
Sliept er syn nachten op goare bêdden,
Goare bêdden yn de flieë-soas.’

(Warmoldus.)

‘By rein en by wyn yn dizze wiete hjerst
Hâldt hja de dridze teantsjend út 'e klompen,
Skeukt har mei 't skouder tsjin in waerme kou(w)eromp...’

(Jonge Boerinne.)

Sokke rigels biwize sûnder mis, dat Jongsma eat kin, dat dichterlike visy en foarmjend formogen wol foargoed oanwêzich binne. Mar oant nou ta bliuwt it altiten wer by inkelde goede rigels tusken gâns swakke, helpleaze uteringen yn. Rigels lyk as:

‘Huverich krûpt tsjin it foarhûs de klimmer
Dy't djip yn 'e kankerige muorren fret.’

kinne it fers ‘Spoekepleats’ net rêdde, rigels lyk as:

‘De gleone kier fan in doar knippert fel
En gemien as in kat......’

it fers ‘De Swalker’ allikemin. Men moat jin ôffreegje, oft Jongsma it yndie net fierder bringe kin, of dat er him der mar mei in slinger en in slach fan ôfmakket. It lêste soe fansels tige sympathyk wêze, mar dan bart it krekt net geniael genôch om moai to wêzen.

Lyk as yn Jongsma's eardere bondel ‘Boer en Dichter’ binne der gâns ynfloeden fan oaren to merkbiten. It moat jin fornuverje, dat dy ynfloeden sa ûnselsstannich forarbeide binne dat men bytiden miene kin in oersetting ûnder eagen to krijen, fan fragminten altyd, dy't forfrissele binne yn eigen wurk. It skynt sa to wêzen, dat plagiaet (ûnbiwust plagiaet fansels) ien fan Jongsma's ynspiraesjeboarnen is. Wy wolle hjir mei de sterkste foarbylden folstean.

‘En nu, na het begeerde, het ontbeerde,
Na de onrust en het levenslang geduld:
Een steen, door 't groen gebarsten, en verweerde
Letters en cijfers, die de regen vult.’

(J.C. Bloem, Grafschrift, Verz. W. blz. 132.)

‘En nou, nei it bigearde, it barbare
sûnder rêst forgarre bittere ein:
In stien, bimoast en opskuord, en forware
Letters en sifers, foldrupt fan 'e rein.’

(K. Jongsma, Under it Ulebuord, Grêfskrift.)

[p. 165]

 

‘Toen ik jong was, bestond ik in vormen

 

Van het leven, dat komen zou:

 

Een vervoerend de wereld doorstormen,

 

Een lied en een eind'lijke vrouw.’

(J.C. Bloem, Aanvaarding, Verz. W. blz. 190.)

‘'k Wie jong, ik bistie fan it foarmjen
Fan it libben dat komme soe:
As in kening de wrâld trochstoarmje
Mei in frou dy't my hawwe woe.’

(K. Jongsma, Under it Ulebuord, Treastlietsje.)

By sokke fersen hie, tinkt ús, dochs wol meidield wurde mocht dat hja foar in tredde of in fyfte part ûntliend binne. Yn elts gefal leit de konklúzje foar de hân, dat Jongsma foar in tredde of in fyfte of faeks noch in oar part tart op it wurk fan oaren, in forskynsel dat net folle hope jowt.

Mar hwa wit, miskien skriuwt ek Jongsma syn fers nochris, de mooglikheden binne der grif!