De Tsjerne. Jaargang 5

Inne de Jong:
Foar de bern fan alle jierren.

DE HILLIGE HISTOARJE, forteld oan 't Fryske folk fan U. van Houten. Diel I. It Alde Testamint. T. Wever, Frentsjer.

As ik my net forsin, wie de opdracht, dy't Van Houten fan it Kristlik Selskip oannaem: in bernebibel skriuwe. Op it earste gesicht soe men sizze: foar immen as Ulbe van Houten, dy't de bibel ken en ús tael goed bihearsket, in net al to swiere opjefte, ôfsjoen dan fan de tiid, dy't sa'n massale stof ferget. Mar hwa't elke dei of inkele kearen wyks út 'e bibel fortelle moat en dit wurk earnstich nimt, wit, dat hjir greate gefaren wanke. Mei in routine fan in foech minskelibben lang kin men hommels ta de ûntdekking komme, dat jins wurd net mear oansprekt, dat it mis giet. Ik ha mannich forteller heard en it wie meastentiids: in droech, kleurleas forslach, in preek, of healwize dramatyk. In inkele kear kaem de forrassing;

[p. 166]

immen, dy't net allinnich artyst wie (en dat is al in seldsum gefal), mar dy't ek út in inerlike earbied en in greate bisieling wei it âlde forhael nije glâns joech, dat bern en âlderen mei ynmoed harken.

Sa'n forteller is Van Houten. Hy fortelt yn geve, floeijende tael, typearret raek, driuwt op it krekte momint de spanning op en einet op tiid. Hy hat dy earbied foar de stof fan de hillige skiednis, dy't him foar wylde fantasij biwarret. Hy skriuwt út in bisieling wei, dy't jin meinimt en dy't as in waerme stream troch syn wurden en sinnen gloeit. Sa wit er de sfear fan 't bibelsk forhael suver to hâlden: dy unike en ûnbineambre sfear, dy't krekt hwat oars is as mythology, as easterske mystyk, as profane kronyk, lyk as Israëls skiednis hwat mear en hwat oars is as dy fan alle oare folken. Bihalven dêr't de tekst sels de tindins neamt of suggerearret, ûnthâldt er him yn 't algemien fan kommentaer op persoanen en barren. Dêr't er it al in inkele kear docht, set men wolris in fraechteken. Bygelyks by Haman syn mislearre oanslach op Israël: ‘As Haman doe woun hie, dan.... hie de Kristus net berne wurden út it âlde bounsfolk, dan hie der ek foar ús gjin rêdding west út sûnde en dea’. As men to folle sizze wol, seit men altyd to min.

De swierste opjefte foar Van Houten wie wol, om de krekte midden to hâlden tusken de faken komprimearre en lapidaire foarm fan de bibeltekst en it dramatisearre forhael, frijer en moderner fan foarm, mar tagelyk boun oan de tekst. Oan de iene kant wankt hjir it gefaer fan de toarre paraphrase, dy't de fûnk fan it Wurd dwêst, oan de oare kant dat fan de ûnforantwurde romantisearring, dy't de wijde sfear brekt. De kunstner yn him hat de earste klip omsyld, syn earbied foar de tekst hat him binnen biskate grinzen hâlden. Sa foun er it goede kompromis: it waerme, bisiele, forantwurde bibelforhael yn geef, modern Frysk. Bêste fragminten soe men hast fan elke side sitearje kinne. Ik jow ien foarbyld: de moeting fan Jakob en Jozef:

‘Lang stiene se der, de earmen stiif om inoar hinne; de soldaten en de fuorlju mochten it sjen, hoe't se skriemden, wang oan wang. Doe't Jakob wer wurden foun, sei er: “Lit my nou stjerre, nou't ik dyn antlit sjoen haw, dastû jitte libbest”. En doe klommen se yn 'e wein, beide yn 'e selde en sa, deun nêst elkoar, rieden se fierder

[p. 167]

Egypte yn. En om harren hinne, foar en efter, wiene de weinen fan Egypte, en njonken har, mei flikkerjende spearen, de ruters fan de Farao, en de gloarje fan de ûnderkening striele ôf op Jakob, de féhoeder út it Suderlân. It wie suver to folle blidens foar ien âld hert. As Rachel dit nochris sjoen hie....’

De stylearring fan dizze bibelforhalen wint gâns oan krêft troch Van Houten syn seldsum geef idioom. Hy fynt altiten it krekte, ienfâldige folkswurd, dêr't útwrydske foarmen of goedkeape rhetoryk alles bidjerre soene.

Fan Jakob wurdt sein, dat er ‘kij oansette’. Rachel seit tsjin Laban, as er yn har tinte nei de terafim siket: ‘Ik soe heit wol helpe wolle to sykjen, mar ik bin net rjocht goed, dat sadwaende....’ Ruben ferget Jakob: ‘Heit, de jonge moat mei, jow him my op 'e noed.’ As de bruorren thúskomme mei it bliid boadskip, dat Jozef libbet, seit de forhearde Jakob: ‘Bern, jimme moatte sa net....’

Dit binne inkele foarbylden út hûnderten. Konstruksje, sfear, styl, idioom meitsje dit boek, dat as bernebibel bidoeld wie, ta de ‘hillige histoarje, forteld oan it Fryske folk’ en ta in oanwinst foar de Fryske litteratuer. Dit binne lykwols gjin tsjinstridige bigripen: berneboek en litteratuer. Der hearskje by uzes en yn Hollân noch altyd inkele wanbigripen oangeande jeugdlektuer. Frankryk en Ingelân stelle hjir hege artistike easken en hawwe dan ek in jeugdlitteratuer, dy't in typysk diel fan har kultuer útmakket. Peter Pan hat yn Londen suver de tradysje fan de Gysbrecht yn Amsterdam. Hwa't de bern en de opslûpen jongerein ûnderskat, moat bileaven net foar harren skriuwe. En hwa't foar harren skriuwt, mei it mei syn artistyk gewisse net op in akkoartsje goaije en moat ek it folwoechsen bern oansprekke. ‘Nous sommes d'éternels enfants’, seit Anatole France.

Krekt omdat Van Houten yn syn hillige histoarje de bern fan alle jierren oansprekt, is dit sa'n bêst boek wurden.